Слайд 1MITY – LITERATURA
dr hab. prof. Jan Turkiel
AP - Słupsk
Слайд 2„Nie jesteśmy Rosjanami, jesteśmy
Białorusinami. Nie jesteśmy ani prorosyjscy, ani
proukraińscy, ani propolscy. Nie jesteśmy
Rosjanami, jesteśmy Białorusinami”.
Prezydent Republiki
Białoruskiej Łukaszenka
MITY - LITERATURA
Слайд 3Nasz kraj to Biała Ruś, dom dla
Rosjan, Ukraińców, Litwinów,
Polaków, Żydów,
Tatarów i wielu innych. Oni są dziećmi Białej
Rusi, obywatelami jednego państwa: Białorusi.
MITY - LITERATURA
Слайд 4Prezydent Łukaszenka stwierdził „jeśli
Białorusini zapomną języka rosyjskiego, to
stracą
rozum". Jeśli zapomnimy języka
białoruskiego, to przestaniemy być
Białorusinami”.
MITY -
LITERATURA
Слайд 5To czego nauczymy się teraz na temat MITÓW -
TO
TEORIA
trzeba to odnieść do MITÓW JĘZYKA
białoruskiego, rosyjskiego, polskiego,
tatarskiego, ukraińskiego,
żydowskiego, DO LUDZI
TYCH JĘZYKÓW …. I tak odkryć prawdę i piękno:
TYCH MITÓW - TYCH JĘZYKÓW – TYCH LUDZI;
TO PRAKTYKA
MITY - LITERATURA
Слайд 6„O czym świadczy ta niezmierna historyczna
potrzeba niezaspokojonej kultury nowoczesnej,
to gromadzenie wokoło siebie niezliczonych
innych kultur, ta trawiąca chęć
poznania,
jak nie o stracie mitu, o stracie ojczyzny mitycznej,
macierzyńskiego łona mitycznego?
Fryderyk Nietzsche, Narodziny tragedji, przekład Leopold Staff,
Warszawa 1924, s. 161.
MITY - LITERATURA
Слайд 7Mit - wspólnota
Nietzsche ma rację.
1. Głód mitu jest głodem
wspólnoty.
2. Osoba pozbawiona mitu jest
bezdomna i chętnie uchwyciłaby
się
jakiejkolwiek kultury, aby znaleźć miejsce
stanowiące „mityczne łono”.
MITY - LITERATURA
Слайд 8Być członkiem jakiejś wspólnoty oznacza
1. dzielić jej mity,
2.
odczuwać tę samą dumę, jaka
się w nas budzi,
3.
Ten, kto nie dzieli z nami naszych
mitów, kim kierują inne gwiazdy, kto wielbi
innych bogów — to obcy, outsider.
MITY - LITERATURA
Слайд 94. „Muszę — odkryć kim jestem!”
5. Słowa wypowiedział Edyp w
Edypie królu,
napisanym przez Sofoklesa ponad dwa tysiące
trzysta lat
temu.
6. Posiadanie mitu swej przeszłości jest niezbędne,
aby ustalić swą aktualną tożsamość oraz, gdyby
prawda została poznana, niezbędne, aby móc
rzutować się w przyszłość.
MITY - LITERATURA
Слайд 10Mit - uroczystość
Tomasz Mann napisał,
1. że życie w micie
jest
uroczystością.
2. Mity wspólnoty są zazwyczaj
radosne, pełne szczęścia,
ożywcze.
3. Towarzyszą świętom i są zanegowaniem
codzienności.
MITY - LITERATURA
Слайд 114. Pozdrawiamy się nawzajem słowami: „Wesołych
Świąt” albo składamy życzenia:
„Szczęśliwego
Nowego Roku”.
5. Świąteczny okres karnawału, dzięki któremu
jesteśmy
razem, to czas jaskrawych kolorów i
mitycznej tajemnicy. Obdarza się wówczas
miłością wszystkich i dopuszcza do głosu
spontaniczność zmysłów.
MITY - LITERATURA
Слайд 126. Wielki Piątek i Wielkanoc obchodzi się
uroczyście na pamiątkę
wiecznie wprawiającego w
zadumę ukrzyżowania Jezusa i
zmartwychwstania Chrystusa, Paschę
celebruje się
podobnie jak pierwotnie Ostatnią Wieczerzę.
7. Wszystko to zlewa się z celebrowaniem nowo
narodzonego piękna symbolizowanego kwieciem
lilii, łagodnością świeżej trawy i roślin
przebijających powierzchnię ziemi wiosną.
MITY - LITERATURA
Слайд 138. Uroczystości, dni święte poprzez wieki niosły z
sobą aurę
wieczności.
9. To z nich właśnie czerpiemy poczucie jedności z
odległą przeszłością i daleką przyszłością.
10. Uroczystości Bożego Narodzenia wcieliły wiele
z mitów plemion germańskich i nordyckich Europy
Północnej i stąd pochodzą takie symbole jak
choinka, z całym jej blaskiem i ułożonymi wokół
prezentami.
MITY - LITERATURA
Слайд 1411. Boże Narodzenie jest prototypem
narodzin bohatera.
12.Otto Rank, opisując
Dzieciątko Święte w
żłobie oraz mędrców ze Wschodu podążających
za
gwiazdą i niosących dary.: to oznacza, że
jesteśmy światli, mądrzy, jeśli także potrafimy
obdarowywać.
MITY - LITERATURA
Слайд 1513. Rytuały stanowią fizyczny wyraz mitów,
podczas różnych świąt i
w sakramentach
świętych.
14. Mit jest opowieścią, a rytuał taki
jak
dawanie prezentów czy chrzest wyraża mit w
czynach.
15. Rytuał – to odpowiedź na mit.
MITY - LITERATURA
Слайд 1616. Rytuały i mity to jakby mocne punkty
oparcia w
świecie szaleńczych zmian i
rozczarowań.
/nie budujemy na rok, 1000
lat /Hitler/– ale odniesieniem
jest wieczność/
Clyde Kluckhohn, Myth and Rituals: A General Theory,
„Harvard Theological Review 35” (January 1942), s. 45-79.
MITY - LITERATURA
Слайд 17Bohater mityczny – wiersz mityczny
Trzymaj mocno swoje sny!
Gdzieś w sercu
twym przygotuj miejsce odrębne,
Gdzie wszystkie sny znajdą schronienie.
By wzrastać i
rozkwitać,
Gdzie zwątpienie i strach nie mają dostępu.
Trzymaj mocno,
Trzymaj mocno swoje sny!
Holdfast your dreams
MITY - LITERATURA
Слайд 181. To, czy nasze marzenia się spełnią, czy też
nie,
nie stanowi dla bohatera czy bohaterki
tego wiersza najważniejszego problemu.
2. podziwiamy bohatera,
3. całe rzesze ludzi młodych i starych, skromnych i
nieśmiałych, odczuwają triumf własnego serca,
wzmocnienie szacunku dla samego siebie, a
wszystko to dzięki doświadczeniu identyfikacji z
mitycznymi bohaterami
MITY - LITERATURA
Слайд 194. Martin Luther King. Albert Schweitzer.
Matka Teresa, Mahatma Gandhi,
Jan Paweł II,
matka, ojciec a na białorusi …. bohaterami
5. Matka Teresa nie zlikwidowała cierpienia w
Kalkucie. Schweitzer nie zdołał wyeliminować plag
Afryki. Jan Paweł II nie nawrócił wszystkich.
6. To bohaterowie ci są mityczni. Nam bliscy.
7. Mieli sny, których nie przestali śnić.
Nie pozwolili, aby ktoś zabrał im sny, marzenia. Jak w
tym wierszu. A my możemy śnić ich sny.
MITY - LITERATURA
Слайд 208. Dają nam oni bowiem dar zapewnienie, że
istnieją na
naszym świecie osoby, z którymi
chętnie byśmy się identyfikowali.
9. Bohater
mityczny to nie idol.
10. On pozwala nam mieć własne marzenia …
11. Idol chce, abyśmy żyli jego marzeniami.
MITY - LITERATURA
Слайд 2112. Bohaterowie są nosicielami aspiracji,
nadziei, wiary, nadziei, miłości, gdyż
stworzeni są z mitów.
13. My podobni do nich w
marzeniach o
nadziei, o wierze, o miłości …
14. W głębszym sensie bohater jest także
stworzony przez nas, kiedy identyfikujemy się z
jego czynami.
MITY - LITERATURA
Слайд 22Mit – moralność. Student zabił studentkę w
Parku Centralnym w
Nowym Jorku. Relacje.
1. Właściciel baru, w którym tych dwoje
bywało i z
którego wyszli razem owej nocy, mówił o tych i
innych młodych ludziach, o ich wielkiej potrzebie
obejmowania się, dotykania, kręcenia się w
pobliżu osób, które wykazywały zainteresowanie
nimi.
MITY - LITERATURA
Слайд 232. Ci dwoje, w sensie mitycznym, byli bezdomni.
3. „Mit
chroni i wzmacnia moralność” , pisał
Malinowski, a jeśli brak
jest mitów, nie będzie i
moralności. Robert i Jennifer pozbawieni byli
nawet takich mitycznych i etycznych wzorców,
wobec których mogliby się buntować.
4. Byli bezdomni nie w sensie fizycznym czy
finansowym, ale raczej w psychologicznym i
duchowym, mitycznym.
MITY - LITERATURA
Слайд 245. Wzrośli w mitycznej próżni a wobec tego bez
etycznego
ukorzenienia.
6. Kiedy Robert Chambers odgrywał ponownie scenę
morderstwa, wstrząsające
było wielokrotnie
powtórzone zdanie:
„Chciałem iść do domu! Chciałem iść do domu”.
Ale w mitycznym sensie nie miał on domu. Pośród
wielu wyjaśnień tego morderstwa pobrzmiewa
dojmujący protest przeciwko mitycznej i duchowej
jałowości i bezdomności naszego społeczeństwa.
/zob. Dostojewski/
MITY - LITERATURA
Слайд 257. Barman - obwiniam rodziców znacznie
bardziej niż właścicieli barów
za postawę tych
dzieciaków... Wielu spośród nich dostaje bardzo
wiele,
ale nie uczy się ich szacunku dla tego, co
otrzymali. Bardzo łatwo jest dać im po prostu
dwadzieścia dolarów i życzyć udanego
weekendu. Sądzę, że jest to największa klęska
pokolenia mojej córki.
MITY - LITERATURA
Слайд 268. Doktor Roy Grinker, psychiatra z Chicago,
wypowiadając się na
temat tego morderstwa,
powiedział: „Pieniądze nie stanowią korzeni
wszelkiego zła,
ale stwarzają rodzicom
możliwość, by być dla dzieci nieosiągalnymi —
fizycznie i psychicznie”.
MITY - LITERATURA
Слайд 279. Doktor Bcrnice Berg, psycholog z Bank School na
Manhattanie
również skomentowała to zabójstwo:
Kiedy rodzice spędzają 90% swego czasu na
zarabianiu pieniędzy, których i tak nie są w stanie
wydać, a 5% swego czasu z rodziną, to właśnie
takie wzorce przekazują swym dzieciom. Zgodnie z
nimi rodzina nie jest ważna. Zarabianie pieniędzy,
posiadanie pieniędzy, wydawanie ich —jest ważne.
MITY - LITERATURA
Слайд 28Życzenie i nadzieja są bezpośrednimi pochodnymi
marzenia i tworzenia mitów.
„W marzeniu ma swój
początek odpowiedzialność”.
Słusznie nam przypomina poetka Delmore
Schwartz, a my
moglibyśmy jeszcze bardziej przekonywająco, choć
pewnie nie tak poetycko, powiedzieć: w mitach mają swój
początek etyka i dążenia.
Ktoś mądry rzekł: „Nie obchodzi mnie, kto ustanawia
prawa w społeczeństwie, jeśli to ja tworzę ich mity”.
Delmore Schwartz, In Dreams Begin Responsibilily and Other Stories. New York 1978.
MITY - LITERATURA
Слайд 29Mit – pamięć
1. Zaledwie ukończyłem pracę nad maszynopisem,
kiedy uderzyła
mnie kwestia, co to znaczy żyć z
mitem i żyć
bez mitu...
2. Człowiek, bez mitu, poza jego kręgiem,
3. jest pozbawiony korzeni
4. nie ma ogniwa łączącego go z przeszłością i z dziedzictwem,
którego jest kontynuatorem,
5. nie ma też więzi ze współczesnym społeczeństwem...
Carl Gustav Jung
MITY - LITERATURA
Слайд 301. Pamięć opiera się głównie na micie. Niektóre
zdarzenia pojawiają
się w naszych umysłach w
rzeczywistości, inne w fantazji;
2.
Dzięki pamięci nadajemy mitom formę, urabiając je jak
glinę, dzień po dniu — i wkrótce zdarzenie to
przekształca się w mit.
3. Mit utrzymujemy w pamięci jako rodzaj przewodnika,
jeśli w przyszłości pojawią się podobne wydarzenia.
4. Mit nie tyle mówi o prawdziwej historii jego nosiciela, ile o
osobie, która go pamięta.
MITY - LITERATURA
Слайд 315. Osoba przekształca wydarzenie,
nadaje mu formę i zabarwienie oraz
wzbogaca
o szczegóły;
6. osoba ta jakby się odsłania, a
przez
to i jej postawa wobec życia.
7. Sartre powiedziałby, że mit jest
behawioralną formą transcendencji.
MITY - LITERATURA
Слайд 328. Mit formowany jest poprzez dziecięcy zabieg, by
dziwnym doświadczeniom
nadać sens.
9. Mit organizuje przeżycie, łączy jego
poszczególne części
i tworzy pewną całość.
10. Twórczy proces pamięci i potrzeba jedności
umysłu ludzkiego rodzą i pielęgnują mity.
11. Sformułowanie mitu jest dla dziecka ulgą,
większą lub mniejszą.
MITY - LITERATURA
Слайд 3312. Często mit jest jedyną rzeczą, której dziecko
może się
uczepić.
13. I bez względu na to, czy jest on
bolesny czy
nie, będzie znacznie mniej przykry niż realne
wydarzenie historyczne.
14. Mit niesie ze sobą efekt łagodzący, nawet
jeśli albo też właśnie dlatego treści jego są
okrutne.
MITY - LITERATURA
Слайд 34„I oto stoi człowiek bez mitu, wiecznie głodny
wśród wszystkich
przeszłości, i szuka, grzebiąc i
dłubiąc, korzeni, choćby ich szukać
miał nawet
w najodleglejszych starożytnościach”.
Fryderyk Nietzsche Narodziny tragedii
MITY - LITERATURA
Слайд 35„Przypuszczalnie pomyśli Pan sobie, że moja
teoria jest rodzajem mitologii...
Lecz czy
dążeniem każdej nauki nie jest mitologią? Czy
nie
odnosi się to też do Pańskiej fizyki?”
Zygmunt Freud w liście do Alberta Einsteina
MITY - LITERATURA
Слайд 36„Usłyszeliśmy wołanie o mit, czasami przybierało
to formę wymownego milczenia,
pochodzące z
campusów.
Nauka i humanistyka winna wspomagać się w
poszukiwaniu odpowiedzi na to wołanie”.
Matthew Bronson, biolog, Konferencja na
Uniwersytecie Kalifornijskim, San Diego
MITY - LITERATURA
Слайд 37MITY - LITERATURA
Czym jest mit?
„Mit badany w swej żywej postaci
1. nie jest symbolicznym,
lecz bezpośrednim wyrazem przedmiotu, którego dotyczy.
2. nie jest wyjaśnieniem zaspokajającym potrzebę zainteresowań
naukowych,
1. jest narracją, w której zmartwychwstaje pradawna
rzeczywistość,
2. jest narracją opowiadaną dla zaspokojenia głębokich potrzeb
religijnych, uzasadnienia dążeń moralnych.
Bronisław Malinowski, Mit, magia, religia, przekład B. Leś i D.
Praszałowicz, Warszawa 1990, s. 303.
Слайд 38Mit jest sposobem na to, by do bezsensownego
świata wprowadzić
ład.
MITY - LITERATURA
Слайд 391. Mit daje nam poczucie tożsamości, udzielając
odpowiedzi na pytanie:
„Kim jestem?” Kiedy
Edyp woła: „Muszę dowiedzieć się, kim jestem
i
skąd przychodzę?”, a Alex Haley szuka swych
źródeł, zbierając materiał do powieści
Korzenie, obydwaj stanowią ilustrację tej
funkcji mitu.
MITY - LITERATURA
Слайд 402. Mity umożliwiają nam „przeżycie”
wspólnoty. Nasze mityczne myślenie przejawia
się w naszej lojalności wobec miasta, narodu,
czy nawet szkoły
i jej rozmaitych drużyn,
MITY - LITERATURA
Слайд 413. Mity ukorzeniają nasze wartości moralne.
Jest to niezmiernie ważne
dla pokolenia
obecnie żyjącego, dla którego moralność traci
znaczenie i
czasami wydaje się, że całkowicie
znikła w niektórych dziedzinach.
MITY - LITERATURA
Слайд 424. Mit jest sposobem radzenia sobie z
niepojętą tajemnicą stworzenia.
Dotyczy to nie
tylko początków wszechświata, ale także
tworzenia w
nauce, tajemnicy natchnienia w
sztuce, poezji i inspiracji nowych idei.
„Mit jest tylko szatą tajemnicy”
Tomasz Mann, Józef i jego bracia, przekład Edyta
Sicińska, Warszawa 1967, s. 43.
MITY - LITERATURA
Слайд 43
MITY - LITERATURA
MIT
FILOZOFIA
PRZYRODA
zbiór tkanek i mięśni
CZŁOWIEK
an tropos
144.000; 666; potop; żebro;
drzewo; ogród;
Слайд 44
MITY - LITERATURA
MIT
BIBLIA
Świat przyrody
FILOZOFIA
Bo ludzie wzięli słowa dane z Mitów,
które mają swoje znaczenie i zmienili ich znaczenie:
słowa stały się
puste
absurdalne
zniewalają
Słowa klucze:
mężczyzna, kobieta, miłość, Bóg, pokój, radość, płeć, dobro.
Powrót do znaczeń
przez MITY !!!
Слайд 45
MITY - LITERATURA
pustynia
skąd
ogród
dokąd
1+7+7+6=21
Rozum
jak
Nowy porządek rzeczy
co
13 pełnia
Слайд 46
MITY - LITERATURA
Gwiazda Dawida
wielu jedno
młody Zeus
NIE!
wojnie
boska moc
Wojna secesyjna, indianie
niewolnicy
1914; 1941;
Korea
Wietnam
Irak;
Afganistan
pokój
Слайд 471. Mity są narracyjnymi wzorami, nadającymi
ludzkiej egzystencji znaczenie …
/Sartre/,
2. istnieje transcendentalne znaczenie mitu,
które musimy odkryć /Kierkegaard/,
3. rezultat jest taki sam: mity są sposobem na
znalezienia sensu i znaczenia.
MITY - LITERATURA
Слайд 48Mity podobne są do stropów domów:
z zewnątrz niewidoczne,
stanowią
jednak strukturę utrzymującą i
scalającą budowlę,
tak by można w
nim było bezpiecznie mieszkać.
MITY - LITERATURA
Слайд 49
MITY - LITERATURA
MITY
porządkują rzeczywistość /dach/
człowieka, kraju, europy, świata
Przykłady: Orfeusz i
Eurydyka, Jazon, Herkules, Narcyz, Midas Prometeusz …
Слайд 50Bez mitów, wali się dach, dom …
Jakie mity my znamy?
Białoruskie, Ruskie, Polskie, Greckie,
Żydowskie, Germańskie, Angielskie ….
Jak inni budowali
dachy swoich domów, jakie
mają „stropy”?
Które dachy się zawaliły, bo miały słabe „stropy”?
MITY - LITERATURA
Слайд 51Mity z Chin, Indii, Tybetu, Japonii i innych
kultur tylko
częściowo mogą być przez nas
rozumiane.
Mity są niezbędne w
procesie utrzymywania przy
życiu duszy i wnoszenia nowego sensu w trudny, a
często bezsensowny świat.
MITY - LITERATURA
Слайд 52
MITY - LITERATURA
MIT
FILOZOFIA
PSYCHOLOGIA
PRZYRODA
STAN ZDROWIA PSYCHICZNEGO
Zależy od zdolności
tworzenia
MITÓW
Слайд 531. Dobry stan zdrowia psychicznego jest zależny
od zdolności tworzenia
mitów, a rozsądny
terapeuta wspomaga ten proces.
2. Narodziny i
rozwój
psychoterapii w naszej epoce spowodowane
zostały przez rozpad mitów.
MITY - LITERATURA
Слайд 54
MITY - LITERATURA
MIT
PSYCHOTERAPIA
narodziny
PRZYRODA
Rozpad MITÓW:
uwalniały od
lęków
poczucia winy
Слайд 55Poprzez mity zdrowe społeczeństwo uwalnia
członków od neurotycznego poczucia winy
i
nadmiernego lęku.
MITY - LITERATURA
Слайд 56W starożytnej Grecji, na
przykład, kiedy mity były żywotne i
potężne,
jednostka potrafiła stanąć w obliczu
podstawowych problemów egzystencji ludzkiej
bez lęku i poczucia winy.
MITY - LITERATURA
Слайд 57Dzięki mitom filozofowie tamtych czasów mogli
prowadzić rozważania nad pięknem,
prawdą,
dobrem i dzielnością.
Mity te dały Platonowi, Ajschylosowi i
Sokratesowi możliwości stworzenia swych
wielkich filozoficznych i literackich dzieł, które
przetrwały do naszych czasów jako nieoceniony
skarb.
MITY - LITERATURA
Слайд 58
MITY - LITERATURA
MIT
Platon
Arystoteles
PRZYRODA
Слайд 59W trzecim i drugim stuleciu,
Lukrecjusz dostrzegł:
„zbolałe serca w
każdym domu”
i „wzajemne oskarżenia”.
Bo zapomniano o mitach.
„O naturze
rzeczy”.
MITY - LITERATURA
Слайд 60W XXI wieku, znajdujemy się w podobnej
sytuacji „zbolałych serc”
i „wzajemnych
oskarżeń”. Dotychczasowe mity nie mogą
wypełnić funkcji nadania
sensu egzystencji.
Pozostawieni jesteśmy sami sobie, bez celu w
życiu i tracimy kontrolę nad lękiem i poczuciem
winy.
MITY - LITERATURA
Слайд 61Poszukujemy wówczas psychoterapeutów albo
ich substytutów, narkotyków, stając się
wyznawcami
rozmaitych „psęudomitów”
/ideologii/ by ratować się przed wewnętrznym
rozpadem.
MITY -
LITERATURA
Слайд 62Stąd też Jerome Bruner, znany psycholog pisze:
1. „Gdy powszechnie
dominujące „mity”
przestają odzwierciedlać rzeczywiste
sytuacje ludzkie,
2. frustracja przejawia
się naprzód w upadku
mitu,
3. a następnie poprzez samotne
poszukiwanie tożsamości przez jednostkę”.
MITY - LITERATURA
Слайд 63
MITY - LITERATURA
Pseudomit, idol
źle opisuje rzeczywistość
Frustracja, upadek mitu
Samotne poszukiwanie odpowiedzi
na pytanie kim jestem
Psychoanaliza, psychoterapia, „destrukcyjny kult”
Błędne koło,
Bo z tego
zły opis rzeczywistości
Слайд 64Owo „samotne poszukiwanie tożsamości” jest
tak powszechne, że w naszym
społeczeństwie
legło ono u podstaw narodzin psychoanalizy
wielu form psychoterapii,
najrozmaitszych
konstruktywnych lub destruktywnych kultów i
wszystko leczących metod.
Jeroine S. Bruner, Myth and Identity, w: Myth and
Mythinaking, New York 1960. s. 285.
MITY - LITERATURA
Слайд 65Sondaż Gallupa wykazał, że trzydzieści dwa
miliony ludzi wierzą w
astrologię.
MITY - LITERATURA
Слайд 66Obserwujemy mnogość kultów — z
przywódcami takimi jak Moon i
inni. Co roku
powstają nowe.
Wspominamy o nich jedynie po
to, by zilustrować
tezę, iż ludzie szukają sposobu wpływania na swe
życie, sposobów radzenia sobie ze strachem i
odnajdywania znaczenia i sensu życia.
MITY - LITERATURA
Слайд 67
MITY - LITERATURA
MIT
Samotne poszukiwanie tożsamości. Powstają:
Psychoanaliza, psychoterapia, sekty
PRZYRODA – człowiek
sam w przyrodzie
Odrzucenie MITU
Слайд 68Nie ma bardziej przekonywającego dowodu
zubożenia naszej współczesnej kultury niż
popularna — choć całkowicie błędna —
definicja mitu
jako nieprawdy.
MITY - LITERATURA
MIT
Слайд 69Głód mitów i przestroga spowodowana brakiem
adekwatnych mitów ujawniają się
poprzez
szerzenie się narkomanii. Jeśli niezdolni jesteśmy
nadać sens swemu
życiu, to przynajmniej
chwilowo możemy uciec z nużącej rutyny przez
doświadczenia „wyjścia z ciała”, osiągane dzięki
kokainie, heroinie czy innym środkom, które na
chwilę zabierają nas z tego świata.
MITY - LITERATURA
Слайд 701. Ludzie komunikowali się na przestrzeni swej
historii przez kod racjonalny,
empiryczny, jego
rezultatem jest logika.
MITY - LITERATURA
Logika - rezultat
Слайд 71
MITY - LITERATURA
Kod racjonalny, specyficzny : skutek logika
filozofia
mit
Слайд 72Drugim sposobem komunikacji jest mit. Jest on
dramatem osadzonym w
określonej historii,
podsuwającym ludziom określone sposoby
podejścia do rzeczywistości.
MITY
- LITERATURA
Слайд 73
MITY - LITERATURA
MIT: opis dramatu osadzonego w historii, nauczyciel życia
filozofia
mit
D
D
Слайд 74Mit, jest nośnikiem wartości społecznych;
poprzez mit jednostka odnajduje poczucie
tożsamości.
Narracja zawsze zmusza do wyprowadzenia
ogólnych wniosków opisu konkretnych zdarzeń;
Można by rzec, ludzi poznać po ich
mitach.
MITY - LITERATURA
Слайд 75
MITY - LITERATURA
MIT – FORMA
Narracja zmusza do
Niesie
wartości społeczne
TREŚĆ MITU
Jednostka
ma poczucie tożsamości
Wyprowadzenia wniosków z opisu zdarzeń
po tych wnioskach poznajemy
człowieka
Слайд 76Mity jednoczą antynomie życia:
a. świadomość i nieświadomość,
b. co
historyczne, i to, co teraźniejsze,
c. co indywidualne, i to,
co społeczne.
Są ujęte
1. w formy narracyjne
2. przekazywane z pokolenia na pokolenie.
MITY - LITERATURA
Слайд 77
MITY - LITERATURA
MIT
łączy
ANTYNOMIE
nieświadomość
świadomość
teraźniejsze
indywidualne
historyczne
społeczne
Слайд 78Podczas gdy język empiryczny odnosi się do
faktów obiektywnych,
mit
odnosi się do:
a. kwintesencji ludzkiego doświadczenia,
b. sensu znaczenia
ludzkiego życia.
c. przemawia do nas osoba jako całość, nie tylko
nasz mózg.
Ernst Cassirer Esej o człowieku.
MITY - LITERATURA
Слайд 79
MITY - LITERATURA
Język empiryczny do
faktów obiektywnych
MIT odnosi się do
sumy ludzkich
doświadczeń
sensu ludzkiego życia
przemawia do nas osoba /cała/
mit
filozof
Слайд 80Wiek XX
a. racjonalizm,
b. oświecona edukacja,
c. Religia oczyszczona
z wszelkich przesądów
/oświecona/.
MITY - LITERATURA
Слайд 81Osiągnęliśmy:
a. dobrobyt dla części społeczeństwa
b. naukę upowszechniano
c. jako ludzie jesteśmy
bardziej zagubieni
d. pozbawieni ideałów moralnych
e. pełni obaw o przyszłość,
f.
niepewni tego, co czynić
- by zmienić zaistniały stan rzeczy,
- pytamy jak ratować własnego ducha
MITY - LITERATURA
Слайд 82Jesteśmy
a. najlepiej poinformowanymi ludźmi
na świecie.
b. zalewani faktami.
c. Ale utraciliśmy ludzką zdolność
- odczuwania
- wartościowania faktów
MITY
- LITERATURA
Слайд 83MITY - LITERATURA
OŚWIECENIE
Myślę więc jestem
Wszystko co wymyśli człowiek jest „wartością”
/równość/
Wszystkie „wartości” da się zrealizować /wolność/
Wszystkie „wartości„ dadzą się pogodzić
/braterstwo/
1. Nie wszystko jest „wartością”
2. Nie każdą „wartość” da się zrealizować
3. Nie wszystkie „wartości” da się pogodzić.
Jak pojmujemy „wartość”?
Слайд 84Porzucamy mit i tracimy
a. ludzkie ciepło
b. intymność znaczeń
c. osobowe znaczenie życia.
MITY - LITERATURA
Слайд 85Bez mitów jesteśmy ludźmi
a. niezdolnymi do wyjścia poza swój
świat
b. usłyszenia osoby, która mówi.
MITY - LITERATURA
Слайд 86Wydaje się, że nie jesteśmy w stanie zrozumieć,
co Szekspir
chciał wyrazić, kiedy królowi
Learowi kazał krzyknąć na wrzosowisku do
oślepionego Gloucestera:
„Widzisz, jak toczy się świat”.
Na co Gloucester odpowiedział:
„Widzę to uczuciem”.
MITY - LITERATURA
Слайд 87Mit jest
a. ponadczasową prawdą w przeciwieństwie do prawdy
empirycznej
/może ona podlegać zmianom zależnie od
porannych wiadomości, z których
dowiadujemy się o najnowszych odkryciach naszych
laboratoriów/
b. pokonuje czas.
c. nie jest sztuką, choć jest we wszystkich rodzajach sztuki obecny;
- jego możliwości są większe
- metody i funkcje są inne
MITY - LITERATURA
Слайд 88d. Jest formą
- odsłaniającą
- proces myślenia, czucia, ludzkiej świadomość
-
odbiór wszechświata,
- innych ludzi
- swe odrębne istnienie
e.
Stanowi projekcję w konkretną i dramatyczną formę, która stanowi
jedyny sposób ich ujawnienia i wyrażenia
- lęków
- pragnień
Lilian Feder, Ancietit Myth in Modem Poetry, Princeton, 1971, s. 28.
MITY - LITERATURA
Слайд 89Edyp był postacią greckich podań; narracja Homera
nadała mu rangę
mitu, który uwieczniony przez
Sofoklesa stał się mitem bohatera poszukującego
swej własnej rzeczywistości, dążącego do czegoś, co
dziś zwiemy docieraniem do własnej tożsamości.
Wołanie: „Muszę dowiedzieć się, kim jestem”,
wyartykułowane przez Edypa, który buntuje się
przeciwko własnej rzeczywistości, nie odnosi się
jednak tylko do Greka, ale do wszystkich mężczyzn
w walce o tożsamość.
MITY - LITERATURA
Слайд 90Większość starożytnych mitów hebrajskich i
greckich to opowieść o troistej
walce wewnątrz
rodziny jest prawdziwa dla ludzi wszystkich kultur,
gdyż
wszyscy zrodzeni zostali z ojca i matki i w ten
czy inny sposób będą im się przeciwstawiać — co
stanowi definicję klasyki podobnej Edypowi.
A Freud umieścił mit Edypa w centrum
swej koncepcji współczesnej psychologii /nie
wymyślił nic nowego/.
MITY - LITERATURA
Слайд 91Każda jednostka usiłuje — i doprawdy musi to
czynić, jeśli
chce uniknąć szaleństwa
nadać jakiś porządek i spójność strumieniowi
doznań,
emocji i idei, który dociera do jej
świadomości wewnątrz i z zewnątrz.
To czynią bohaterowie mitów.
MITY - LITERATURA
Слайд 92Każdy zmuszony jest uczynić rozmyślnie dla siebie to,
co w
dawniejszych epokach dokonywane było za sprawą rodziny,
obyczajów,
kościoła i
państwa,
a mianowicie sformułować mity w takich
kategoriach,
które nadają życiu jakiś sens.
Clyde Z. Nunn, The Rising Credibility of the Devii in America,
Bruno Bettelheim, Cudowne i pożyteczne, przekład Danuta Danek,
Warszawa 1985, s. 86.
MITY - LITERATURA
Слайд 93Mit - Oresteja /zabił matkę i jej kochanka. Oni zabili
jego ojca/ ma źródło w:
a. mrocznych początkach greckiej
przedhomeryckiej poezji
b. zreinterpretowana przez Ajschylosa
jako mit młodzieńca
uwikłanego w walkę,
by stać się mężczyzną
i móc identyfikować się z ojcem.
MITY - LITERATURA
Слайд 94Orestes /Góral/ – odpowiedzialność
1. zabija swą matkę, pościg za nim,
sprowadzają na niego furie
2. ostateczne przebaczenie uzyskane
w rezultacie
słynnego procesu w
Atenach
kiedy ludzką sprawiedliwość wspierają
siły boskie.
MITY - LITERATURA - ORESTEJA
Слайд 95Cała cywilizacja zależy od wyniku tego procesu w
Orestei.
W
tym symbolicznym procesie sądowym
1. sędziami są ludzie - nie
bogowie
2. muszą teraz wziąć na swoje barki odpowiedzialność za własną cywilizację.
3. mit informuje nas, że to my ponosimy odpowiedzialność za świat
MITY – LITERATURA - ORESTEJA
Слайд 96Sartre - Muchy
1. Sartre wykorzystał starożytny dramat o
Orestesie,
2.
Jean Paul Sartre potrzebował współczesnego
dramatu, aby trafić do zdesperowanych
Francuzów, w czasie gdy Paryż okupowany był
przez Niemców w okresie drugiej wojny światowej,
3. sięgnął po starożytny motyw Orestesa.
MITY - LITERATURA
Слайд 974. Sartre odtworzył dramat Ajschylosa
zatytułował swą wersję Muchy
5.
Sztukę rozpoczyna scena, w której na plan pierwszy
wysunięty zostaje
brązowy posąg Zeusa, wokół
którego mieszkańcy Argos oddają się corocznym
uroczystościom przebłagalnym
6. Orestes siedemnastoletni młodzieniec pojawia się
na scenie wraz ze swym przyjacielem Pyladesem, i
do tego momentu jest wierną kopią postaci Ajschylosa.
MITY - LITERATURA
Слайд 987. cała reszta jest już Sartre’owską interpretacją mitu
8. każe
on Orestesowi wdać się w dyskusję z Zeusem,
który w
tej chwili był posągiem stojącym z tyłu sceny
9. teraz Zeus zstępuje ze swego piedestału i próbuje
przekonać młodzieńca, aby cofnął się przed
planowanym zabójstwem matki, które uleczyłoby Argos
przed szerzącym się jak zaraza przygnębieniem z
powodu poczucia winy
MITY - LITERATURA
Слайд 9910. Zeus reprezentuje potęgę i władzę nazistów,
generałów, którzy w
tym właśnie momencie
swobodnie sobie maszerują przed teatrem
11. Sartre
stawia pytanie: Jaki jest wasz
stosunek do dyktatury w roku 1944, w chwili
kiedy jesteście narodem podbitym i pod
butem nazistów?
MITY - LITERATURA
Слайд 10012. Zeus wykrzykuje w dramacie, że to on stworzył
Orestesa
i wszystkie inne istoty ludzkie i dlatego Orestes
ma być
posłuszny jego rozkazom. Odpowiedź Orestesa,
która rozbrzmiała w teatrze, musiała francuskiej
publiczności dodać sił: „Uczyniłeś błąd — stworzyłeś
mnie wolnym!”
Wolnym w pojęciu egzystencjalistów jest ten, kto
wybiera. Albo dobro, albo zło … Zeusowi nic do tego.
MITY - LITERATURA
Слайд 10113. Rozwścieczony Zeus każe gwiazdom i
planetom wirować, aby ukazać
swą potęgę w
kreacji niebios.
14. Następnie usiłuje przekonać
młodzieńca
i pyta, czy zdaje sobie sprawę z
rozpaczy, jaka go czeka, jeśli pójdzie dalej
ścieżką, na którą już wkroczył?
MITY - LITERATURA
Слайд 10215. Orestes odpowiada wówczas zdaniem,
„Życie ludzkie rozpoczyna się na
skraju
rozpaczy”.
Taki pogląd reprezentują egzystencjaliści,
którzy wolność rozumieją jako wybór.
A zły
wybór to skraj rozpaczy …
MITY - LITERATURA
Слайд 103Edyp – prawda o sobie „o obrzękłych kostkach u
nóg”,
od οἰδέω oideo ”nabrzmiewać, puchnąć”
i πούς pus "stopa")
1. U Sofoklesa w sztuce „Edyp król”, mit
ten nie ma
nic wspólnego z konfliktami na tle pożądania
seksualnego czy zabójstwa ojca.
2. Wszystko to zdarzyło się już wcześniej, na długo
przed rozpoczęciem samej akcji dramatu.
MITY - LITERATURA
Слайд 1043. Edyp („najpotężniejsza głowa pośród nas
wszystkich”) jest królem Teb,
jego rządy są silne i
mądre, od paru lat jest
też szczęśliwym mężem
królowej Jokasty.
4. Jedynym problemem dramatu jest to, czy Edyp
przyzna się do tego, co uczynił. Jest to tragiczny
problem poszukiwania prawdy o sobie, dramat
osoby i jej relacji do prawdy.
5.Tragedią Edypa jest jego bunt i niezgoda na
rzeczywistość.
MITY - LITERATURA
Слайд 1056. Dramat rozpoczyna się w momencie, gdy na
Teby spada
kolejna plaga. Ze słów wyroczni
wiadomo, że zaraza ustanie dopiero
wówczas,
gdy odnaleziony zostanie morderca
poprzedniego króla Lajosa.
7. Edyp wzywa starego, ślepego wieszczka
Tejresjasa i wówczas to rozpoczyna się stopniowe,
krok po kroku, odkrywanie wiedzy Edypa o sobie,
MITY - LITERATURA
Слайд 106odkrywanie przepełnione wściekłością
skierowaną na tę prawdę i tych, którzy
ją
przynoszą, oraz na wiele innych aspektów
naszej ludzkiej walki
przeciwko uznaniu tego,
co rzeczywiste.
MITY - LITERATURA
Слайд 1078. Ślepota Tejresjasa symbolizuje fakt — że
wewnętrzną rzeczywistość, dotyczącą
istot
ludzkich, łatwiej jest uchwycić i uzyskać w nią
wgląd
—jeśli nie przeszkadzają temu detale
zewnętrzne. Początkowo Tejresjas odmawia
udzielenia odpowiedzi na pytanie Edypa o to,
kto jest winny.
MITY - LITERATURA
Слайд 1089. Dramat rozwija się w miarę uzyskiwania przez
Edypa coraz
to nowych zaskakujących informacji
o sobie, choć źródłem prawdy jest
nie Edyp, lecz
Tejresjas.
10. Edyp ujawnia całą gamę reakcji typu „opór” i
„projekcja”, gdyż im bliżej znajduje się prawdy,
tym gwałtowniej z nią walczy. Oskarża Tejresjasa o
zdradę.
MITY - LITERATURA
Слайд 10911. Wówczas w porywie złości Edyp projektuje swą
winę na
Tejresjasa i oskarża go o zabójstwo
Lajosa.
12. A kiedy
król ostatecznie wydobywa ze
sprowadzonego Tejresjasa prawdę, że to on,
Edyp, jest mordercą swego ojca, zwraca się
przeciwko Tejresjasowi i bratu swojej żony,
Kreonowi, utrzymując, że słowa te stanowią część
strategii mającej na celu przejęcie władzy w
państwie.
MITY - LITERATURA
Слайд 11013. Jokasta, żona Edypa, usiłuje przekonać go, by
nie brał
poważnie oskarżenia mędrca.
14. Jokasta, matka, która poślubiła syna, teraz
sama
uświadamia sobie straszliwą prawdę, jaka
czeka Edypa. Z desperacją usiłuje go od niej
odwieść:
MITY - LITERATURA
Слайд 111„Najlepiej żyć na oślep, jak komu wypadnie.
Ty lękasz się, by
nie wejść do łoża swej matki
I wielu trwożą we
śnie podobne wypadki,
lecz, kto raz puste trwogi od siebie odeprze,
To w życiu niezawodnie wyjdzie mu na lepsze.”
MITY - LITERATURA
Слайд 112„Och! Na bogi! Jeżeli cenisz życie własne,
Przestań tych poszukiwań —jam
dość już zbolała”.
Edyp nie rezygnuje, musi dowiedzieć
się, kim jest,
skąd pochodzi. Musi wiedzieć i
zaakceptować swą rzeczywistość, swój mit, swój
los.
Mówi:
„Zbadać tej zagadki nic mi nie przeszkodzi!”
MITY - LITERATURA
Слайд 113Co z człowiekiem, kiedy odnalazł już siebie
„Edyp w Kolonos” –
dramat Sofoklesa.
1. Starego, ślepego Edypa prowadzi do Kolonos,
świętego
gaju położonego o kilka mil od
Aten, jego córka Ismena.
2. Tu starzec zatrzymuje się, by rozważać swe problemy
oraz by odnaleźć jakiś sens owych przerażających
doświadczeń, które stały się jego udziałem.
MITY - LITERATURA
Слайд 1143. Mamy tu do czynienia niemal wyłącznie z
medytacją starca
nad swą tragedią i płynącą zeń
nauką.
4. Literalna interpretacja mitu,
dotycząca seksu i
zabójstwa ojca jest taka.
5. Trzeba zatrzymać się na medytacji tych
problemów,
6. Na kwestii wymierzonej kary i akceptacji
sytuacji.
MITY - LITERATURA
Слайд 1157. jak dochodzi się do ładu w micie z czynami
popełnionymi
przez Edypa.
MITY - LITERATURA
Слайд 1168. Ten kolejny dramat stanowi dla Edypa stadium
pogodzenia się
ze sobą i z innymi ludźmi, których
reprezentuje Tezeusz i
Ateńczycy.
9. Jest to także pogodzenie się z ostatecznym
sensem swego życia.
10. Ismena, córka Edypa, tak to ujęła: „Teraz
cię bogi skrzepią, wprzód gubili”.
MITY - LITERATURA
Слайд 117Dramat „Edyp w Kolonos” napisał Sofokles jako
osiemdziesięciodziewięcioletni starzec, można
więc zakładać, że niesie w sobie mądrość jego
przeżytych lat.
MITY
- LITERATURA
Слайд 1181. Pierwszym tematem medytacji „Edypa w Kolonos”
jest wina.
2.
Trudny problem związku pomiędzy
odpowiedzialnością etyczną i samoświadomością.
3. Czy
człowiek jest winny, jeśli jego czyn był
niezamierzony, dokonany bezwiednie?
4. W toku swych rozważań stary Edyp
znajduje rozwiązanie.
5. Odpowiedź brzmi: odpowiedzialność — tak, ale
nie wina.
MITY - LITERATURA
Слайд 119Z Teb przybywa Kreon. Pod wpływem
przepowiedni głoszącej, że miasto,
w którym
spocznie ciało Edypa, będzie cieszyło się
wiecznym pokojem.
Kreon pragnie namówić
Edypa do powrotu. Edyp się nie zgadza.
MITY - LITERATURA
Слайд 120Innym motywem tego, jakże bogatego w treści
mitu, jest moc
przekazywania dobra, jaką
posiada Edyp teraz, po tym jak przeszedł
przez
cierpienia straszliwych kolei losu i zdołał je
zaakceptować.
Mówi do Ateńczyków, którzy przybyli do świętego
gaju w Kolonos, zobaczyć jego i jego córkę:
„Bom zbożnie przyszedł i święcie, wiele dobra ci
niosę...”
MITY - LITERATURA
Слайд 121Tezeusz akceptuje to mówiąc, że obecność
Edypa, jest „wielkim dobrem
dla kraju”.
Ta zdolność udzielania łaski związana jest z
dojrzałością
oraz innymi emocjonalnymi i
duchowymi cechami, które są wynikiem
odważnej konfrontacji z własnymi
doświadczeniami.
MITY - LITERATURA
Слайд 122Jest jednak wyraźny element symboliczny,
który powoduje, że dobra jego
są nieomylne:
wyrocznia ujawnia, że ciało jego po śmierci
zapewni
zwycięstwo ziemi, na której spocznie.
Sama tylko obecność ciała będzie
wystarczająca.
MITY - LITERATURA
Слайд 123Ostatnim, wartym podkreślenia, elementem tego
mitu jest miłość.
Pod koniec
dramatu stary Edyp zabiera córkę ze sobą, by
umrzeć przy
wielkiej skale.
Posłaniec, który relacjonuje później wspaniałe
zachowanie Edypa w obliczu śmierci, cytuje
ostatnie jego słowa do córki:
… „jedno, jedyne Słowo wam wasze nagrodzi
zachody: Miłości bowiem nikt takiej jak moja
dla was nie żywił”
MITY - LITERATURA
Слайд 124Edyp bynajmniej nie pojmuje miłości jako braku
agresji czy silnego
uczucia złości.
Stary Edyp będzie kochał tych tylko, którzy
wybiorą
miłość.
Jego syn, który go zdradził, prosi o wybaczenie,
ale Edyp nie chce tego.
Chodzi mu o miłość jego córek Ismeny i
Antygony, miłość, którą okazały mu podczas
wygnania i poniewierki ślepca, jest tym uczuciem,
które chce błogosławić.
MITY - LITERATURA
Слайд 125Gwałtowny i nieokrzesany temperament, który
dał znać o sobie przed
laty, na rozstajnych
drogach, kiedy zabił swego ojca, i który
przebija
się przez ostre ścięcia z Tejresjasem w „Edypie
królu”, jest obecny nadal w ostatnim dramacie,
nie poskromiony cierpieniem ani dojrzałością.
MITY - LITERATURA
Слайд 126Fakt, że Sofokles nie uznał za stosowne
wyeliminować lub nieco
złagodzić agresywności
Edypa — fakt, iż agresja i złość nie
są wadami,
które Edyp miał przezwyciężyć — dowodzi
słuszności tezy, że agresja uwikłana w
zabójstwo ojca nie stanowi centralnego
motywu tych mitów.
MITY - LITERATURA
Слайд 1271. Dojrzałość Edypa nie polega na poskromnieniu
namiętności na rzecz
bardziej prospołecznych
zachowań ani na nauczeniu się życia zgodnego z
wymogami realiów cywilizacji.
2. Chodzi o pogodzenie się Edypa ze sobą samym, z
ludźmi, których kocha, oraz z transcendentnym
sensem swego życia.
3. Ostatecznie posłaniec wraca i
zdaje relację z niezwykłej śmierci i pogrzebu:
MITY - LITERATURA
Слайд 128„Bo go ni boga pokonał ognisty grom, ani burza
od
morza zerwana,
Lecz może bogów posłaniec? Lub głębie
ciemne, rozwarłszy się
pod nim życzliwie?
Bo mąż ni jęcząc, ni morem znękany zeszedł ze
świata,
lecz godzien podziwu”.
MITY - LITERATURA
Слайд 129Wzruszające i piękne zejście wielkiej osobowości
jest przez Sofoklesa wspaniale
udramatyzowane.
1. „Edyp król” jest mitem „nieświadomości”, walką
konfrontującą rzeczywistość z
mrocznymi i
destruktywnymi siłami drzemiącymi w człowieku,
2. „Edyp w Kolonos” jest mitem świadomości, jej
aspektem związanym z poszukiwaniem sensu i
pojednania.
3. Obydwa łącznie tworzą mit istoty ludzkiej w
konfrontacji ze swą własną rzeczywistością.
MITY - LITERATURA
Слайд 130Mit – Edyp / człowiek o obrzękłych kostkach u
nóg/
-
Poznaj siebie /Edyp król/
Pogódź się /Edyp w Kolonos/
ze sobą samym,
z ludźmi, których kochasz,
z transcendentnym sensem swego życia.
MITY - LITERATURA
Слайд 1311. Mit Fausta wychodził naprzeciw wielkim
psychologicznym i duchowym
zapotrzebowaniom
Europejczyków na ich
radykalnej drodze od średniowiecza do
renesansu i
reformacji.
2. Faust stał się dla ludzi Północy przedmiotem
mitycznej opowieści.
MITY - FAUST
Слайд 132Powstało szereg jej wersji:
1. Christophera Marlowe’a Tragiczna Historia Doktora
Faustusa (The Tragical History of Doctor Faustus) wydane w 1591
r.,
2. Johanna Wolfganga Goethego Faust (pierwsza część ukazała się, gdy Goethe miał lat czterdzieści, a druga gdy miał już osiemdziesiąt lat, w 1830 r.).
MITY - FAUST
Слайд 1333. Tomasz Mann napisał swoją wersję Doktora
Faustusa, wydaną w
roku 1947.
4. Mit ten był dodatkowo eksploatowany poprzez operę,
filozofię i wiele gatunków literackich:
Don Giovanni Mozarta stanowi muzyczną interpretację
Wielki Gatsby
The Devii and Daniel Webster Stephena V. Benetato
The Year the Yankees Lost the Pennant, które to dzieło
stało się później musicalem Danin Yankees.
MITY - FAUST
Слайд 134„To przygnębiające że jedynym mitem, jakiczasy
współczesne zdolne były wnieść
do dorobku
naszej cywilizacji, jest mit Fausta”.
Rene Dubos, The
God Within, New York 1973, s.
264.
MITY - FAUST
Слайд 1351. Grecki mit o Apollinie – kultura to rozum,
harmonię,
równowagę i sprawiedliwość.
Symbolem apollińskości jest okrąg.
2. Symbolem faustianizmu, przeciwnie,
jest
linia prosta, dążąca zawsze ku przodowi,
rozwojowi, jak to wyraża głęboka wiara czasów
współczesnych.
MITY - FAUST
Слайд 1363. Problem nasz polega jednak na tym, że ów
progres
odnosi się tylko do wytworów techniki.
4. Wymyślamy coraz lepsze
samochody,
elektryczne zmywarki do naczyń i bomby
nuklearne.
MITY - FAUST
Слайд 1375. Koncepcja rozwoju po linii prostej nie daje
się zastosować
do realiów duchowych czy
estetycznych, takich jak religia, filozofia, sztuka,
które to kwitły w klasycznej epoce apollińskiej.
MITY - FAUST
Слайд 1386. Czy nasz koniec będzie podobny do Fausta
Marlowe’a, czy
będzie to świadoma destrukcja?
7. Czy doświadczamy czegoś w rodzaju deus
ex
machina, jak w Fauście Goethego.
8. Doktor Alvin Weinberg, usiłował znaleźć
odpowiednie słowo, które by wyrażało zagrożenie
wynikające z faktu posiadania broni nuklearnej, i
odwołał się do mitu o Fauście.
9. Kobieta ratunkiem – nadzieja o której mówi
Goethe.
MITY - FAUST
Слайд 1399. Nietrudno zatem zrozumieć, co miał Spengler
na myśli pisząc:
„tuż za mitem stoi śmierć”.
MITY - FAUST
Слайд 140Historia Fausta
1. Wiek XV to pomost pomiędzy końcem średniowiecza a
początkiem odrodzenia.
2. Bardzo wyraźnie jest to widoczne przy porównaniu
Boskiej Komedii Dantego z mitem, który miał się
narodzić w dobie renesansu, a mianowicie mitem
Fausta.
3. Dante napisał Boską Komedię jako wyraz bolesnego
przedzierania się poprzez piekło, czyściec, by w końcu
dotrzeć do raju i uzyskać ostateczne błogosławieństwo z
wysokości, błogosławieństwo Boskiej Miłości.
MITY - FAUST
Слайд 1414. W utworze Dantego jest delikatność, ufność,
boskie błogosławieństwo, czysta
miłość.
5. Wszystkie te atrybuty ma Beatrycze, postać,
która łączy
w sobie te cechy.
MITY - FAUST
Слайд 1426. W Kościele średniowiecznym kobiety
otaczano nabożnym szacunkiem. Matka Boga,
adorowana była na równi z Bogiem Ojcem i
Chrystusem, czczona
w niezliczonych
przybytkach pod wezwaniem Najświętszej
Marii Panny, jak na przykład katedra Notre
Dame.
MITY - FAUST
Слайд 1437. Podczas reformacji w Niemczech i w Anglii ten
najwyższy
trójkąt stanowili tylko: Bóg Ojciec, Syn
Boży i Duch Święty.
8. Barwne, kościoły katolickie
zastąpione zostały przez męską surowość
w protestanckich kościołach reformacji.
9. Był to nowy świat.
10. Budził lęk w wieśniakach i mieszczanach.
11. Żądał nowego mitu.
MITY - FAUST
Слайд 14412. Mitem, który odpowiadał ludziom
renesansu, była opowieść o Fauście.
13. Był to mężczyzna
urodzony w okresie owego duchowego zawirowania,
ogarnięty był żądzą wiedzy, którą osiągnąć można poprzez magię, jako że nowe odkrycia zdawały się czymś magicznym.
MITY - FAUST
Слайд 1451. Mit przedstawia tę postać tak,
by
reprezentowała ona lęki
i nadzieje
współczesnych mu ludzi,
jako
że Faustowi udaje się
wielki zamysł
wykorzystania przy pomocy Lucyfera tajemnych
mocy wiedzy.
MITY - FAUST
Слайд 1462. Mit przynosić katharsis,
by
uśmierzyć ludzki lęk i poczucie
winy,
poprzez
karę, jaką na koniec magicznej potęgi ponosi
Faust.
MITY - FAUST
Слайд 1471. Mit Fausta ma początek w historii konkretnego
Johanna Fausta,
który żył naprawdę w
północnych Niemczech (ok. 1480 - ok.
1540) i
spędził swe życie, płatając nieustannie swym
pobratycom magiczne figle. Część swego życia
spędził w więzieniu i twierdzono, że poszedł do
piekła po śmierci, gdzie cierpi piekielne męki po
wieczne czasy.
MITY - FAUST
Слайд 1482. W 1587 roku opublikowano w Niemczech
pamflet, znany pt.
Das Faustbuch, w którym
wyszczególniono grzechy owego Fausta, łącznie
z
przypisywanym mu związkiem seksualnym z
grecką Heleną, co jak sądzono skazywało
mężczyznę na wieczne piekło.
3. Książeczka, która ukazała się w końcu
średniowiecza, nosiła tytuł Przeklęte życie i
zasłużona śmierć doktora Johanna Faustusa.
MITY - FAUST
Слайд 1494. Przerobiona została na moralitet i odgrywana
była przez teatry
objazdowe.
5. Łączyła pragnienie nowej wiedzy (która
często wydawała się
magiczna) z winą, karą,
przerażającym ogniem piekielnym i wieczną
torturą.
6. Ostrzeżenie: Prawdziwa wiedza to nie magia,
która ma zgubić człowieka
MITY - FAUST
Слайд 1507. Obrazy Boscha, Grunewalda, pokazują to
samo.
8. Lękom tym towarzyszyło
katharsis, którego
źródłem była straszliwa kara Fausta.
9. Mit, pełen
żywotnych treści dawał poczucie
pokuty zastępczej.
10. Faust cierpiał przed nimi, a oni dzięki temu
mogli zaakceptować to, co postrzegali jako magię –
wypaczenie swej nowej epoki.
MITY - FAUST
Слайд 151Faust Marlowe’a. Świetność i tragedia
1. Christopher Marlowe, człowiek renesansu
2. urodzony
tego samego roku co Szekspir /1564/
3. studiował przez pewien
czas w Oksfordzie,
4. mając lat dwadzieścia osiem został zabity w jakiejś
burdzie,
5. Napisał jednak szereg znaczących dramatów, z których
każdy z osobna zapewniłby mu nieśmiertelność.
6. Jego Tragiczna Historia Doktora Faustusa napisana
została w sposób „przerażająco piękny”.
MITY - FAUST
Слайд 152W pierwszej scenie dramatu widzimy doktora
Faustusa, szanowanego powszechnie profesora,
siedzącego w swej pracowni i dumającego nad
tym, jak bardzo
nudne stało się jego życie.
Pomimo stopni naukowych z zakresu medycyny,
filozofii i teologii, nęci go w sposób przemożny
nowa, wielka dziedzina — wiedza magiczna,
zainteresowanie bardzo w dobie renesansu częste.
MITY - FAUST
Слайд 1531. Mit Faustusa to mit o
sumieniu zbudowanym na pysze,
chciwości, pożądaniu i
rozpaczy, które prowadzą ku Wiecznej Ciemności.
2.
Faustus występuje przeciwko wierze i skrusze,
przeciwko ufności w miłość Boga i jego przebaczenie,
które to elementy składają się na łaskę.
3. Faustus nie potrafi zaakceptować bycia tylko
człowiekiem.
4. Chce być podobny Bogu, chce być Bogiem.
„A tylko Faustem wciąż jesteś, człowiekiem”.
MITY - FAUST
Слайд 1545. Wzywa Mefistofelesa i ogłasza mu swą decyzję o
przyłączeniu się
do sił Lucyfera.
6. Na pytanie Faustusa o jego życie
przed strąceniem
do piekieł — Mefistofeles, przedstawiciel diabła,
odpowiada strofami głęboko zapadającymi w pamięć:
„Sądzisz, że ja, który twarz Boga oglądałem I
kosztowałem wieczystych rozkoszy Nieba, że ja dziś nie
cierpię męczarni Tysięcy piekieł, będąc pozbawionym
Owego szczęścia trwającego wiecznie?”
MITY - FAUST
Слайд 1557. Nawet Mefistofeles apeluje do Faustusa, by zaniechał
swych planów
i nie bratał się z Lucyferem, rządzącym
podziemnym światem.
8.
Ale Faustus jest niewzruszony i mówi do Mefistofelesa:
„Idź i wielkiemu nieś Lucyferowi te wieści: Faustus
wybrawszy śmierć wieczystą, gdyż rozpaczliwie w myślach
swych zaprzeczył Bóstwu Jowisza, jemu ofiaruje swą duszę,
jeśli tylko mu pozwoli przez lat dwadzieścia cztery żyć wśród
wszelkich rozkoszy zmysłów, podczas gdy ty będziesz
bez przerwy przy mnie ...”
MITY - FAUST
Слайд 1569. Mówi dalej:
„Będę wielkim władcą świata I most przerzucę w
ruchomym
powietrzu,
By przejść ocean z gromadą swych ludzi.
Połączę wzgórza wybrzeża Afryki
I ląd zbuduję z
nich aż do Hiszpanii,
Złączę te ziemie pod swoją koroną”.
10. Faustus pragnie rządzić zarówno przyrodą, jak i
człowiekiem.
MITY - FAUST
Слайд 15711. Setki ludzi, reagowało drżeniem na te słowa, zdając
sobie,
na jakimś poziomie świadomości, sprawę z tego,
że było to
także i ich ciche pragnienie.
12. Owo nowe poczucie mocy, władzy, wszechwładzy
rywalizujące ze statusem boskości i nowe możliwości
przesunięcia granic świata — wszystko to powodowało
zarówno lęk, jak i zachwyt.
13. Żyli bowiem w nowym świecie, świecie Kopernika,
Galileusza, a głód wiedzy prowadził do coraz to nowych
obszarów zniewolenia.
14. Życie pełnią zmysłowości było kuszące, ale jednocześnie
wikłało w zło.
MITY - FAUST
Слайд 15815. Rani sobie ramię, aby krwią podpisać
cyrograf Lucyferowi, ale
ciało nie jest mu
posłuszne — krew nie płynie: „Krew
mi
zakrzepła, nie mogę już pisać. Czy ona nie
chce, żebym to napisał? Czemu nie płynie, bym
pisać mógł dalej? Faust ci oddaje duszę, ach,
zakrzepła!”
MITY - FAUST
Слайд 15916. Ciało nie chce, aby podpisany został cyrograf.
17. Mefistofeles przekonuje
Faustusa, by nie
podpisywał cyrografu.
18. Starzec również usiłuje przywrócić
Faustusa
swemu naturalnemu przeznaczeniu: ludzkiemu.
19. Faustus odrzuca wszelkie wątpliwości, nawet
krzepnącą krew, i spełnia marzenie, będące
udziałem wszystkich w tym okresie, bo chce „być
zmysłowy, rozpustny”.
MITY - FAUST
Слайд 16020. Pyta następnie Mefistofelesa o piekło: „Gdzież jest
to miejsce
zwane tak przez ludzi?”
Diabeł odpowiada: „We wnętrzu tych żywiołów,
gdzie
musimy męczyć się i pozostać już na zawsze; Bo piekło
nie ma granic... Bo tam, gdzie my jesteśmy, tam jest
piekło, a gdzie jest piekło, tam my być musimy”.
Przypomina nam to słowa wypowiedziane w XX
wieku przez Sartre’a: „Piekło to inni”.
MITY - FAUST
Слайд 16121. Faustus piekła się nie boi, żąda seksu.
„Daj mi najpiękniejszą
dziewczynę z Germanii,
bo jestem zmysłowy i rozpustny”.
22. Następnie prosi
Mefistofelesa o księgę
magii: „Chciałbym mieć księgę, w której byłyby
wszystkie zaklęcia i czary, żebym, gdy zechcę,
mógł wywoływać duchy”.
MITY - FAUST
Слайд 16223. Kiedy ją otrzymuje, żąda następnej:
„Chciałbym także mieć księgę, w
której byłyby wszystkie
właściwości i planety niebios, żebym poznał ich
ruchy i
położenie”.
24. Faustus nie jest zły w potocznym sensie:
- nie zabija jak Faust Goethego,
- nie kreuje tragicznego okrucieństwa (jak Faust
Goethego wobec Małgorzaty),
- nie powoduje spalenia dwojga staruszków tylko
dlatego, by zobaczyć swe dzieło z okna ich domku (co
czyni Faust).
MITY - FAUST
Слайд 163Marlowe przedstawia duchowe wątpliwości,
lęki, konflikty, które były udziałem wszystkich
żyjących
w dobie renesansu: w dobie wielkich
możliwości i wielkiego zła.
MITY
- FAUST
Слайд 16425. Tragedia Faustusa to odrzucenie
Boga. Postawienie siebie w opozycji
do Boga.
26. Jest to ujęcie podobne do późniejszej
interpretacji
tego mitu przez Tomasza Manna.
27. Faustus jest przeklęty przez własne myśli,
poprzez samą chęć posiadania władzy równej
Bogu, nie zaś przez swe czyny.
MITY - FAUST
Слайд 16528.Dobry anioł błaga Faustusa ponownie, by
wyraził skruchę, podczas gdy
zły anioł
utrzymuje, że Faustus musi dotrzymać umowy.
Faustus odpowiada:
„Serce me twarde, tak, nie
czuję żalu...”.
MITY - FAUST
Слайд 166Skamieniałe, „twarde serce” to serce, które nie
potrafi kochać.
Ludzie
renesansu zaabsorbowani problemem
władzy, ambicji, obroną swego „ja”, mieli
problem,
z sercami.
MITY - FAUST
Слайд 16729. Wielokrotnie powracają anioły dobra i zła.
30. Serce Faustusa
tak naprawdę nigdy nie
skamieniało.
31. Czy on może, czy
potrafi dokonać
aktu skruchy i zdać się na łaskę Boga?
Problem ten poprzez całą sztukę pozostaje
otwarty.
MITY - FAUST
Слайд 16832. Mefistofeles zabiera Faustusa w podróż,
podczas której demonstruje swą
magiczną moc.
Faustus kradnie, będąc niewidzialnym, puchar z
winem, który
stoi przed papieżem.
Faustus świadom jest tego, że czas jego śmierci
jest coraz bliższy. Medytuje nad tym:
MITY - FAUST
Слайд 169„Gdzież jesteś, nikczemniku, cóż zrobiłeś?
Przeklęty jesteś, Fauście, tyś przeklęty,
Rozpaczaj i
umieraj!
Oto piekło praw swoich się domaga”
MITY - FAUST
Слайд 17033. Starzec, który apeluje do Faustusa:
„Zaczekaj, dobry Fauście, wstrzymaj
rozpaczliwe
Swe kroki! Widzę, że nad twoją
głową wzlatuje anioł z
naczyniem łask pełnym,
pragnie łaski te przelać w twą duszę.
Więc miłosierdzia proś, już nie rozpaczaj.”
MITY - FAUST
Слайд 17134. Faustus jednak przedstawia swe ostatnie
żądanie, chce, aby Mefistofeles
pozwolił mu
posiąść Helenę Trojańską:
„Chciałbym, żeby została mą kochanką Owa
niebiańska
Helena, ta, którą Niedawno
oglądałem: jej uściski, pełne słodyczy, mogą
wykorzenić We mnie te myśli, które odciągały
Mnie od mych ślubów, i pomóc dotrzymać
Lucyferowi złożonej przysięgi”.
MITY - FAUST
Слайд 17235. „Niebiańska Helena”. Wielu mężczyzn
fantazjuje: „Gdybym tylko mógł mieć
piękną
kobietę!”
36. Ale taka natura mocy, którymi obdarzony
został
Faustus, wyklucza tę możliwość.
37. Jak bowiem można kochać prawdziwie, gdy
motywem jest nie miłość, lecz władza? By kochać,
potrzeba łaski.
MITY - FAUST
Слайд 173Helena jest także sprawdzianem dla wielkiej
poezji. Natchniony Marlowe gotów
jest wyjść
poza poprzedzające sceny, by napisać te
wspaniałe i
często cytowane strofy:
MITY - FAUST
Слайд 174„Więc to oblicze wysłało na morze tysiąc okrętów i
zniszczyło
ogniem Wieże Ilionu, pozbawione szczytów?
Unieśmiertelnij mnie swym pocałunkiem, Słodka
Heleno![Całuje ją].
Duszę wysysają ze mnie jej wargi.
Patrzcie, ulatuje! Heleno, oddajże mi moją duszę.
Tutaj zostanę, w tych wargach jest niebo. Prochem jest
wszystko, co nie jest Heleną. Ach, tyś piękniejsza niż
wieczorne niebo, Strojne nudą swoich gwiazd tysięcy...”
MITY - FAUST
Слайд 17538. Starzec, przeklina Fausta, który „wyrzuca z
duszy łaskę niebios”.
39. Wyraża innymi słowy to, co wszyscy widzowie
moralitetu wiedzą,
że mianowicie stosunek
seksualny z demonem automatycznie wyklucza
tę osobę z nieba.
40. Helena reprezentuje teraz ducha umarłych,
który jest demonem.
MITY - FAUST
Слайд 17641. Różne jest znaczenie seksu i miłości w XVI wieku
od
tego, co widzieliśmy w epoce Dantego, w
średniowieczu!
42.
Tutaj jest to narzędzie, instrument, za pomocą którego
Helena przywraca mu duszę. Miłość seksualna jest
sprzymierzeńcem władzy. We wszystkich mitach Fausta
seksualna miłość stanowi mechanizm, dzięki któremu unika
się poczucia winy i żalu.
44. U Dantego miłość była łaską; Beatrycze była
zawsze związana z rajem. Miłość u Dantego jest
błogosławiona.
MITY - FAUST
Слайд 17745. Zegar wybija jedenastą, następuje wielka duchowa
agonia Faustusa, przedstawiona
poetycko tak doskonale, że
można tylko ją zacytować:
„Gwiazdy wciąż krążą,
czas upływa, zegar Uderzy, diabeł
przyjdzie i Faust musi Być potępiony. O, ja chcę się zwrócić Ku
memu Bogu! I któż mnie wstrzymuje?
Patrzcie, o patrzcie, krew Chrystusa płynie po firmamencie!...
Ach, nie rańcie mego serca za to, że wzywam imienia
Chrystusa! Bo jednak będę go wzywał: Och, oszczędź Mnie,
Lucyferze! Gdzież ta krew jest teraz?”
MITY - FAUST
Слайд 178„Zniknęła; patrzcie, teraz Bóg wyciąga Swe ramię
i brwi marszczy
zagniewany! Niechże mnie góry i
wzgórza przywalą skryją przed ponurym
gniewem Boga! Nie, nie! Lecz chciałbym runąć
głową w wnętrze ziemi: Rozstąp się, ziemio! O
nie, ona nie chce dać mi schronienia!”
MITY - FAUST
Слайд 179„[Zegar wybija dwunastą]
Ach, zegar bije! teraz ciało moje, zmień się
w
powietrze, inaczej Lucyfer Szybko zabierze cię do
piekła![Grzmot i
błyskawica].O duszo, zmień się
w małe krople wody, do oceanu wpadnij, zgiń na
zawsze! [Wchodzą diabły]
Boże, mój Boże, o, nie patrz tak groźnie!”
MITY - FAUST
Слайд 180Nadchodzą diabły i niosą Faustusa ku pełnemu
żmij i węży
piekłu. Faustus wykrzykuje swe
ostatnie słowa: „Spalę wszystkie me księgi!
Ach, ty Mephistophilisie!”
Chodzi o tajemnice w tych księgach zawarte!
MITY - FAUST
Слайд 181Chór, na wzór grecki, przemawia:
„Odcięty konar, który mógł wzróść mocno.
Spłonęła
gałąź laurowa Apolla,
która niekiedy rosła w tym uczonym”.
MITY - FAUST
Слайд 1821. Zło pokazane w tej wersji mitu Fausta polega na
tym, że człowiek usiłuje być omnipotentny,
uzurpując sobie prawo zastrzeżone
dla Boga.
2. Jest to grzech pychy, nieprzyzwoitej dumy,
negacji pokory i skruchy.
3. Przestępstwo polega na odmowie akceptacji roli
człowieka (którą to rolę, przypomnijmy,
Mefistofeles cenił wyżej od niebios!).
MITY - FAUST
Слайд 1834. Stać się Bogiem.
5. Grecy bali się tego grzechu
najbardziej:
Agamemnon, jak pamiętamy, witany jest w drodze
powrotnej z
Troi przez chór ostrzegający go przed
pychą z powodu swego zwycięstwa.
Sokrates bezustannie powtarza, jak potrzebna jest
akceptacja własnych ograniczeń.
6. Ludzie renesansu, posmakowawszy już
wiedzy, nie nauczyli się jeszcze przekształcać jej w
mądrość.
MITY - FAUST
Слайд 1847. Faustus dwukrotnie wykrzykuje, że nie
potrafi pogodzić się z
tym, że jest tylko
człowiekiem: „A tylko Faustem wciąż jesteś,
człowiekiem”.
MITY - FAUST
Слайд 1851. Katharsis w micie
Każdy z widzów przeżywa katharsis poprzez
identyfikację
z aktorami na scenie. Przeżycie
zejścia do piekielnego świata daje
widzom
poczucie oczyszczenia.
MITY - FAUST
Слайд 1862. Otwartość mitu
Mit rozpościera ramiona i wszystkim, których
ogarnie, przekazuje
część mocy oczyszczającej.
3. Katharsis ma też swój społeczny efekt:
oczyszcza
daną wspólnotę. Dzielimy to samo
doświadczenie. Jest teraz pewna więź pomiędzy
nami.
4. Powyższe doświadczenie oczyszcza nas z
naszej własnej potrzeby uczynienia tego, co zrobił
Faustus.
On uczynił to dla nas.
MITY - FAUST
Слайд 1875. Poprzez to uwalnia nas od naszego własnego
pragnienia, by
uczynić to samo.
MITY - FAUST
Слайд 188Faust Goethego. Epoka oświecenia
„Mieni was bogiem much, szkodnikiem,
kłamcą, a
zatem, kim jesteś? Mefistofeles: Ja
jestem częścią tej części, która
ongiś była
wszystkim, częścią ciemności, która wyłoniła z
siebie Światło”
MITY - FAUST
Слайд 189Goethe żył w Niemczech w epoce oświecenia,
tworzył to arcydzieło
przez całe życie, a
ukończył je, kiedy miał już ponad
osiemdziesiąt
lat. Dzieło to było jego przeznaczeniem.
MITY - FAUST
Слайд 1901. Sposób, w jaki Goethe przekazał mit Fausta, jest
wspaniały
ze względu na geniusz poetycki.
2. To arcydzieło estetyki jest
niewyczerpanym źródłem.
wielkość dramatu wynika także i stąd, że porusza
fundamentalny i odwieczny problem —jak żyć?
3. Goethe stawia pytanie ostateczne: Czym jest życie,
czym są: potępienie i zbawienie?
4. Jednocześnie stara się znaleźć odpowiedź na pytanie:
Co to znaczy być istotą ludzką?
MITY - FAUST
Слайд 1915. Faust Goethego jest wstrząsającym wyrazem mitu
naszych czasów, kiedy
to ludzie pragną wierzyć bogom
postępu, wspaniałym maszynom, technologii,
korporacjom,
iż to oni staną się nośnikiem dobra,
przyniosą ludzkości ogromny pożytek.
6. Goethe dał się złapać w pułapkę tego dylematu,
podobnie zresztą jak inni myśliciele oświecenia i epoki
rewolucji przemysłowej. Na jego biurku stał model
lokomotywy parowej i torów wiodących z Liverpoolu do
Bath, jako symbol wielkiej nadziei.
MITY - FAUST
Слайд 1927. Mit ten wykazuje, że zło, które w jarmarcznych przedstawieniach
dramatu Marlowe’a prowadziło do potępienia i piekła, u Goethego
ostatecznie
wiedzie ku dobru.
8. Ta zmiana widoczna jest już na początku poematu, kiedy
to Faust żąda od Mefistofelesa odpowiedzi na pytanie — kim jest?
Diabeł odpowiada, że jest duchem, który pragnie zła, ale zło to
zawsze obraca się w dobro.
9. Tak, szatan jest apostołem walki, intensywnej aktywności, czasem
okrucieństwa, ale nadal, po zabójstwach nawet, efektem jest dobro,
jak twierdzi Goethe /ale dlatego, że ratunkiem dla Fausta jest
kobieta/.
MITY - FAUST
Слайд 193Na wieść o śmierci Goethego, wygłosiliśmy mówkę:
„Przepadła więc głowa najmędrszego
w Europie
człowieka;
Pielgrzym Goethe zakończył wędrówkę. Lekarz
żelaznego wieku. Badał
cierpiącą ludzką rasę, studiował
każdą ranę, każdą słabość po prostu, wskazywał chore
miejsce palcem I powiadał: „Tu najbardziej boli, i tu!”
Przyglądał się Europie, jak umiera, majacząc
niespokojnie w gorączkowym przesileniu”.
MITY - FAUST
Слайд 194Faust zaczyna się tuż przed świętami Wielkiej nocy.
Goethe opisuje
ten okres jako czas, gdy ludzie:
„sami zmartwychwstali z ponurych komnat,
niskich domostw, z ciasnych wytwórni,
warsztatów, spod dusznych szczytów i dachów, ze
ścisku wąskich ulic. Z mrocznej głębi kościołów
wszyscy ruszyli ku światłu dnia”.
MITY - FAUST
Слайд 1951. Jego życie i twórczość przypadła na czas, w którym
warto
było żyć. W tej samej epoce tworzył Mozart, Beethoven
był u szczytu sławy, publikowali tak znakomici filozofowie
jak: Kant, Schelling, Schopenhauer.
2. Kiedy Goethe miał dwadzieścia siedem lat, w Ameryce
napisano Deklarację Niepodległości. Deklaracja mówi, że
wszyscy ludzie są stworzeni jako równi, że wyposażeni zostali
przez Stwórcę w niezbywalne prawa, takie jak: prawo do
życia, wolności i dążenia do szczęścia.
MITY - FAUST
Слайд 196Bóg i Mefistofeles
1. Dramat Faust rozpoczyna się prologiem w niebie.
W
trakcie rozmowy Pan Bóg zwraca się do niego bardzo
przyjaźnie:
„Nie czuję do takich jak ty nienawiści”.
Pyta Mefistofelesa, co dzieje się na ziemi? Diabeł
odpowiada: „żal mi ludzi pogrążonych w biedzie...” a
człowiek „swoją zwierzęcością przeraża nawet zwierzę”,
a to z powodu rozumu, którym „szafuje bez umiaru”.
Pan zgadza się z tym, że „człowiek w działaniu łatwo ustaje”;
że potrzeba mu wsparcia, „bo człowiek błądzi, póki szuka”.
Wyraża opinię, że człowiek winien być aktywny i twórczy.
MITY - FAUST
Слайд 1972. Te strofy wprowadzające stanowią wykład
najważniejszego dla dramatu Goethego
wątku:
działanie, walka, wysiłek. Czyny są zawsze
najwyższą formą ludzkiej egzystencji.
Goethe
ukazuje Fausta rozważającego zdanie z Biblii:
„Na początku było Słowo”.
MITY - FAUST
Слайд 1983. Faust potrząsa głową — „słowo” jest czymś
zbyt intelektualnym.
Być może lepsza byłaby
„myśl”, sugeruje więc: „Na początku była
myśl”.
Ale i to musi odrzucić. W końcu znajduje
odpowiednie słowo: „Na początku był czyn”. Oto
rozwiązanie! Taki wyraz czynnego,
nieustannego dążenia uznaje Faust za ostateczny.
MITY - FAUST
Слайд 1994. Bez czynu:
„Wciąż przerażony budzę się rano, i gorzki płacz
we mnie wzbiera, i znów ujrzę dzień, który Nie
spełni
żadnego życzenia, i muszę, kiedy noc
nastaje, kłaść się lękliwie do snu. Lecz również
w łożu nie mam spokoju, bo dzikie trapią mnie
sny”.
MITY - FAUST
Слайд 200„Dlatego istnienie ciężarem się staje,
Śmierć pożądana, życie nienawistne”
5. Przeklina to
wszystko, co zawiodło go na skraj
samobójstwa; kończy następującym podsumowaniem:
„Przeklęta
nadzieja! Przeklęta wiara! A nade wszystko
przeklęta niech będzie cierpliwość!”
6. Pojawia się wówczas Mefistofeles, kusząc go całkiem
innym życiem:
„Przestań obnosić swoje zmartwienie, które jak sęp ci
szarpie wnętrze!
MITY - FAUST
Слайд 2017. Pakt zostaje zawarty. Faust zgadza się na to, że
będzie na wieki nieusatysfakcjonowany, zawsze w
ruchu, zawsze do czegoś
dążący.
8. Faust z pogardą odrzuca metody radzenia sobie
z depresją, mianowicie: pieniądze, alkohol, seks:
„Przeklęte niech będzie złoto, jeśli swym
dźwiękiem do czynów nas budzi, przeklęty balsam
winorośli! Przeklęty żar miłości!”
MITY - FAUST
Слайд 2029. Faust podpisuje cyrograf kroplą krwi mówiąc:
„ból i rozkosz, szczęście
i utrapienie, niechaj do
woli zmieniają role: Mężczyzna bowiem żyje
wciąż czynami”
MITY - FAUST
Слайд 20310. Goethe czyni refleksje co do istoty
zachowania współczesnego mężczyzny:
jest
tylko od czasu do czasu pogodny, wiecznie za
czymś
goniący, stawiający sobie coraz to nowe
zadania i to nazywa postępem.
11. Mit ten ukazuje nam sposób życia, za jaki
Faust /mężczyzna/ zaprzedaje duszę.
MITY - FAUST
Слайд 20412. Faust zakochuje się w Małgorzacie, niewinnym
dziewczęciu. Jest to
jego pierwsza przygoda.
Małgorzatka zachodzi w ciążę. Miłości Fausta,
człowieka
światowego i prostego dziewczęcia
patronuje Mefistofeles. Goethe ujawnia swą własną
ambiwalencję, sercem jest razem z nieszczęsną
Małgorzatką, która potępiona przez wieś, zrozpaczona
traci zmysły. Faust brnie z jednego okrucieństwa w
drugie; walczy z bratem Małgorzatki, Walentym,
żołnierzem, który powrócił z wojny, aby bronić
Małgorzaty.
MITY - FAUST
Слайд 20513. Podczas pojedynku Mefistofeles sparował
rapier brata i Faust zabija
go z zimną krwią.
Walentyn, umierając, przeklina biedną
Małgorzatę.
14. Sam
stosunek do Małgorzaty mógłby stanowić
wystarczający powód potępienia Fausta, mimo
że ten na razie wciąż deklaruje swą miłość do
niej.
MITY - FAUST
Слайд 20615. Goethe opisuje Fausta przeżywającego
przedsmak potępienia z powodu cierpienia
młodziutkiej dziewczyny, będącej obecnie w ciąży.
Faust pogrąża się w
rozpaczy, a zimna uwaga
Mefistofelesa „Nie ona pierwsza” wzbudza w nim
wściekłość: „Do szpiku kości poraża mnie i moje
życie poniewierka tej osamotnionej;
niewzruszony, patrzysz szyderczo na los tysięcy!”
MITY - FAUST
Слайд 20716. Oczywiste jest, że Faust kocha na swój sposób, choć
nieadekwatny, Małgorzatę i jest głęboko wstrząśnięty
tym, że musi ona
urodzić dziecko w więzieniu. Ona
jednak ma mu za złe jedynie to, że nie całuje jej z taką
samą namiętnością co kiedyś.
17. Faust, zdobywszy klucz do więzienia, błaga
Małgorzatę, by wyszła. Może ona opuścić areszt, ale nie
chce tego uczynić; przyjmuje odpowiedzialność za ciążę
i chce ponieść za to karę.
MITY - FAUST
Слайд 20818. Ostatnia scena prowadzi do punktu
kulminacyjnego.
Małgorzata krzyczy: „Odchodzisz
zatem? O
Henryku. Gdybym z tobą mogła pójść!”.
MITY - FAUST
Слайд 209FAUST „Możesz! Zechciej tylko! Drzwi otwarte!”
MAŁGORZATA „Nie wolno mi odejść;
dla mnie
nie ma żadnej nadziei. Na co zda się
ucieczka?
Oni na mnie czatują”.
FAUST „Opamiętaj się! Tylko jeden krok i jesteś
wolna!”
MITY - FAUST
Слайд 210Ale oszalała Małgorzatka traktuje ten dzień zarówno
jako dzień ich
ślubu, jak i egzekucji. Mówi:
„Tak, wstaje dzień, ostatni dzień nadchodzi,
a miał
być dniem moich zaślubin”.
Mefistofeles prycha pogardliwie: „Zbyteczna zwłoka!
Wahania, rozmowy”.
Małgorzatka dostrzega Mefistofelesa, wie, że jest
diabłem, który przyszedł, by zabrać ją do piekła, ale
Faust wypowiada słowa „Masz żyć!”
MITY - FAUST
Слайд 211Mefistofeles wydaje wyrok: „Jest zgubiona!”
Goethe dorzuca jednak jeszcze słowo:
„Ocalona”.
Tak więc Małgorzata jest „zgubiona”
i „ocalona” w tej samej
chwili.
Część pierwszą dramatu kończy zamierający w
oddali okrzyk: „Henryku! Henryku!”
MITY - FAUST
Слайд 212Inne strofy z Fausta one również do tego
samego.
CHÓR
DUCHÓW „Biada! Biada!
Zniszczyłeś piękno!
Świat się rozpada pod twoją
pięścią!”
MITY - FAUST
Слайд 2131. Część drugą Fausta dzieli od pierwszej
czterdzieści lat.
2. Część
druga Fausta dotyczy generalnie
niszczenia kobiety i problemów władzy.
MITY
- FAUST
Слайд 2143. Niszczenie kobiety w znacznej mierze stało
się wyrazem władzy.
Pornografia, reklamy zbudowana w oparciu o
postać kobiety.
MITY -
FAUST
Слайд 2154. Faust – opisuje proces:
a. w okresie rewolucji przemysłowej nastąpiło
radykalne zerwanie więzi pomiędzy wytworem
rąk robotnika, to jest produktem,
i jego
użytkownikami.
b. robotnik w istocie nigdy nie widuje całego,
gotowego wytworu, w produkcji
którego brał udział.
MITY - FAUST
Слайд 216c. Utracone zostaje poczucie, że jest się osobą.
d. Wraz
z rozwojem przemysłu problem
płci również zostaje oddzielony od osoby;
e. kobiety są kupowane, sprzedawane,
podobnie jak wytwory rąk w fabryce.
MITY - FAUST
Слайд 2175. Faust żąda miłości Heleny Trojańskiej,
symbolu piękna i spełnionej
miłości. Sądzi, że
wskrzeszenie Heleny nie będzie dla
Mefistofelesa zadaniem
trudnym.
MITY - FAUST
Слайд 2186. Mefistofeles jednak ma na tę sprawę zupełnie
inny pogląd.
7. Faust musi przejść przez spotkanie z
Matkami, prawdziwymi istotami,
które
od czasu powstania sztuki Goethego stanowią
przedmiot nieskończonej liczby pytań.
8. Jedynie Matki posiadają władzę, której
Mefistofeles się boi.
MITY - FAUST
Слайд 219MEFISTOFELES „Niechętnie odkrywam wyższą
tajemnicę. Boginie wzniosłe panują w
Samotności,
a wokół nich ni miejsca ani czasu.
Mówienie o nich kłopotliwe
to Matki są!”
FAUST (przerażony) „Matki!”
MITY - FAUST
Слайд 220MEFISTOFELES „Dreszcz zdumienia przejął cię?”
FAUST „Matki! Matki! — O, jak
to dziwnie
brzmi!”
MEFISTOFELES „I tak też jest. Boginie nie znane
wam
śmiertelnym, przez nas niechętnie
wymieniane. Do dziedzin ich najgłębszych,
dotrzyj więc, tyś winien sam, że teraz są
potrzebne.”.
MITY - FAUST
Слайд 221FAUST „Którędy droga?”
MEFISTOFELES „Drogi brak! Do Nietkniętego
Nietykalnego, jedna droga
w Nieubłagane
Nieubłagalne. Czyś gotów?”
MITY - FAUST
Слайд 2228. Matka, z której człowiek jest zrodzony, która
daję formę
naszemu życiu, która nosi w sobie
przetrwanie gatunku — czyż
może być temat
ważniejszy.
9. Każdy człowiek, ucząc się kochać,
musi stanąć w obliczu psychologicznych
pozostałości tego, co przekazała mu (lub jej)
matka.
MITY - FAUST
Слайд 22310. Goethe nigdy nie odwiedził swej matki, od
czasu gdy
ukończył dwadzieścia pięć lat, pomimo iż
dość często przejeżdżał przez
Frankfurt, gdzie
ona mieszkała.
11. Całe życie zastanawiał się, dlaczego dobrą
poezję mógł tworzyć tylko w obecności elementu
kobiecego.
MITY - FAUST
Слайд 22412. Postać Heleny „Ja cieniem byłam i z jego
cieniem
się złączyłam. Wszak to był sen, jak
głoszą same słowa.
Tracę zmysły i sobie samej
cieniem staję się”.
Helena na przestrzeni historii zawsze była
Mitem.
MITY - FAUST
Слайд 22514. Grecy podczas wojny trojańskiej walczyli o
potężny mit. Mit
formy ostatecznej.
15. Helena symbolizuje kobiecość, nie w sensie
seksualnym
(choć taką rolę przypisywano jej
często), ale raczej w sensie helleńskiej arete, wraz
ze wszystkimi cechami idealnymi, które
reprezentuje kobieta w kulturze greckiej.
16. Stąd też wyrażenie „forma form” pasuje tu
nadzwyczaj.
MITY - FAUST
Слайд 22617. Helena dotyczy piękna kobiecego
wzniesionego do poziomu etycznego.
18.
Cel to arete, cnota. Kobieta drogą do celu.
19. Droga
do Heleny, jak powiedział to już
Mefistofeles, wiedzie poprzez Matki i mogą nią
podążać jedynie ci, którzy poddali się już
konfrontacji z problemem miłości własnej
matki.
MITY - FAUST
Слайд 227Mefistofeles daje Faustowi klucz oraz radę:
„Pójdź za nim w dół,
zawiedzie cię do Matek”.
FAUST (wstrząśnięty): „Do Matek! Jak cios mnie
to poraża! Czym jest to słowo, którego słyszeć
nie chcę?”
MEFISTO „Czyś tak wrażliwy, że nowe słowo
ciebie razi?”
MITY - FAUST
Слайд 228FAUST „Lecz ja w skostnieniu nie szukam ocalenia.
Zdumienia dreszcz
najlepszą cząstką jest w
Człowieku. Choć świat mu wciąż utrudnia
to
uczucie. On w zachwyceniu, głęboko czuje to
ogromne”
MEFISTO „Więc zanurz się! Powiedzieć mógłbym
także — zstępuj! To wszystko jedno!
MITY - FAUST
Слайд 229Rzeczywiście, to wszystko jedno, czy do Matek
dotrze się poprzez
zanurzanie czy zstępowanie: są
jednakowo ważne. Teraz, będąc w posiadaniu
klucza, Faust może trzymać je od siebie z dala,
czuje się natchniony nowym wyzwaniem:
FAUST „Kiedy mocno chwytam go, czuję przypływ
nowych sił, w piersi wzbiera poryw wielki ku
wielkiemu dziełu”.
MITY - FAUST
Слайд 230Mefistofeles informuje go: „Żarzący trójnóg ci
ukaże, żeś do najgłębszej
głębi dotarł. Przy jego
blasku ujrzysz potem Matki, z nich
jedne siedzą,
inne stoją, chodzą. Jak się zdarzy. Tworzenie,
przetwarzanie Idei wiecznej, wieczna praca”.
MITY - FAUST
Слайд 231Faust znika z pola widzenia.
Następna scena rozgrywa się w sali
balowej,
pełnej osób przepełnionych zawiścią i
resentymentem. Nagle Mefistofeles
wykrzykuje: „O
Matki! Matki! O, uwolnijcie
wreszcie Fausta”.
MITY - FAUST
Слайд 232Mefistofeles dostrzegł jakieś szczególne
uzależnienie Fausta od Matek. Coś ważnego
dzieje się poza samą Heleną /cieniem/, coś, co
nadaje Matkom
najwyższą moc.
Helena bez matek byłaby nie możliwa.
MITY - FAUST
Слайд 233Matka jest obecna w uśmiechu Giocondy na
płótnie Leonarda da
Vinci, mimo iż stanowi
malarską projekcję artysty. Ta, w której
łonie
powstaje nowe życie, ta, która nosi w sobie
owo nowe, zaszczepione jej życie, posiada
również nieznane moce, intuicję, stanowiącą
różnicę pomiędzy wiedzą /matka/ a magią i
cieniem /Helena/.
MITY - FAUST
Слайд 2341. Goethe, przy geniuszu poetyckim, posiadał
dodatkowo zdolność wyrażania nieświadomych
głębi swych czasów.
2. Poeci, podobnie jak wszyscy artyści, we
wszystkich kulturach wyrażają mity, które
daleko wykraczają poza ich świadomą wiedzę.
3. W tym sensie wszyscy oni przepowiadają
przyszłość.
MITY - FAUST
Слайд 2354. Goethe chce ocalić i zachować czarodziejki
kobiecości czyli Matki.
By nadały one nową
formę nowej kulturze.
5. Matki mają
moc daną im przez naturę, moc
reprodukowania gatunku, bez względu na to, czy
są jej świadome i czy biorą za nią
odpowiedzialność, czy nie.
6. Posiadają klucz do transformacji kultury.
MITY - FAUST
Слайд 2367. Cechy matki związane są z delikatnością i
tworzeniem a
nie destrukcją.
MITY - FAUST
Слайд 2378. Goethe ubóstwiał postęp i rozwój przemysłu.
Ale odbył długą i
wyczerpującą walkę z samym
sobą odnośnie do tego, czy służy
ona dobru czy
złu. Zaczął rozumieć: świat buduje matka.
MITY - FAUST
Слайд 2389. Goethe dostrzega paradoks głównego mitu
czasów nowożytnych, obejmującego także
i nasz
wiek XXI.
10. Paradoks ten ujawnia jego poetycka
Wrażliwość. Ukazuje matki jako źródło miłości,
delikatności, przywiązania w miejsce surowości,
budowania w miejsce okrucieństwa i niszczenia.
MITY - FAUST
Слайд 23911. Ocalenie Fausta, kiedy to nieśmiertelna jego
dusza zostaje uniesiona
przez zastępy aniołów
do nieba, to znak: kobiece wygrywa.
12.
Goethe uznał to za „postęp”.
13. Sam mężczyzna prowadzi siebie i świat do
nieszczęścia.
MITY - FAUST
Слайд 24014. Faust spotyka Helenę, która rodzi mu
dziecko. Wydaje się,
że w charakterze Fausta
następują pewne zmiany, staje się on
bardziej
wrażliwy na ludzkie potrzeby. Czy ma to coś
wspólnego ze spełnioną miłością do tej, która
jest „formą form”?
15. To nie daje szczęścia.
MITY - FAUST
Слайд 241Faust staje się człowiekiem majętnym, mieszka w
pałacu, posiada pozycję
generalissimusa i cesarza.
Władza jego rośnie, a wraz z nią
dalekosiężne
plany dotyczące polepszenia sytuacji życiowej
swych poddanych. Przed Faustem rozciągają się
jego posiadłości, jego „ramię świat ogarnia cały.
Jest całkowicie pochłonięty swą działalnością.
„ziemi krąg ten ciągle Zapewnia miejsce wielkim
czynom”.
MITY - FAUST
Слайд 242„Dzieła niezwykłe niech powstaną. Odczuwam
moc do śmiałych trudów”
Kolejna scena
dramatu przedstawia nam stare
małżeństwo, które żyje w maleńkiej chatce.
Goethe nazywa ich Baukis i Filemon. Są to
imiona dwojga staruszków z mitologii greckiej,
którzy udzielili gościny przybywającym incognito
bogom i zostali za to szczodrze nagrodzeni.
MITY - FAUST
Слайд 243Baukis troskliwie opiekuje się swym starszym
mężem, skłania nawet wędrowca,
który ich
odwiedza, do ściszenia głosu, tak by Filemon
mógł
spokojnie dokończyć swej drzemki.
MITY - FAUST
Слайд 244Staruszkowie znają plany Fausta, dotyczące
wykupienia tych terenów, ale uzyskują
także
obietnicę, że będą mogli pozostać.
Faust nie jest jednak
konsekwentny: „Gdy o tym
mówię, wstydzę się. Ci starzy z wydmy winni
odejść. Zagajnik lip ma być siedzibą! Strażnicza
wieża wnet tam stanie, by baczyć pilnie w
Nieskończoność”.
MITY - FAUST
Слайд 245„Stamtąd też ujrzę nowy dwór, który przygarnie
starą parę, która
z uczuciem troski tkliwej,
pogodnie spędzi dni ostatnie”.
MITY - FAUST
Слайд 246Wysyła Mefistofelesa z wiadomością, że
zostaną przeniesieni do nowego domu.
Mefistofeles powraca jednak z wieścią o
śmiertelnej bójce z jakimś
nieznajomym.
„Nie chcieli [starzy] słuchać, bo nie chcieli,
lecz myśmy się nie ociągali i zwinnie żeśmy ich
sprzątnęli”
MITY - FAUST
Слайд 247A o ich domostwie mówi: „Od węgli
rozrzuconych wokół płonęła
słoma. Wszystko
gore. Stawszy się stosem tamtych trojga”.
MITY - FAUST
Слайд 248Faust wybucha złością na Mefistofelesa:
„Byliście głusi na me słowa?
Zamiany chciałem,
nie rozboju. Przeklinam wasz bezmyślny żart.
Przekleństwem zaś się
sami dzielcie!”
Wnet jednak całkowicie pogrąża się w pracy
nad swym dziełem:
MITY - FAUST
Слайд 249„Sposobem wszelkim Sprowadzaj tłumy
robotników. Zachęcaj groźbą oraz prośbą.
Przepłacaj,
zwabiaj i przymuszaj! Każdego dnia
chcę mieć wiadomość, jak się
wydłuża nowy
rów. Więc osuszenie grząskich bagien ostatnim
wielkim jest dorobkiem. Przestrzenie stwarzam
dla milionów.”
MITY - FAUST
Слайд 250Jest to z pewnością aspekt rewolucji
przemysłowej, obraz chwalebnego postępu!
Budowa grobli, by dać ludziom szczęście i
ziemię, jest szlachetnym
sposobem użycia
środków.
Ale to blisko do suszenia bagien przez
więźniów w obozie koncentracyjnym
MITY - FAUST
Слайд 251Kontrastem do książki Vasariego Żywoty
malarzy, napisanej w okresie włoskiego
renesansu, jest dzieło Samuela Smilesa Żywoty
inżynierów, dotyczące dziewiętnastowiecznej
Anglii,
kiedy to triumf budowania
ogarnął niemal wszystko.
MITY - FAUST
Слайд 252Ale Faust tylko buduje. Nie potrafi być
troskliwym.
Troska, rozstając
się z Faustem, stwierdza ze
smutkiem: „Wszak ludzie ślepi są
przez całe
życie. Teraz ty, Fauście, ślepcem bądź na
koniec”.
MITY - FAUST
Слайд 253Faust wypowiada teraz znamienne słowa, które
łamią jego układ z
Mefistofelesem:
„Tak! Tej idei oddany jestem całkiem
/aktywność/. To jest mądrości
wniosek
ostateczny: Ten wart wolności jak i życia, kto je
codziennie zdobyć musi”
MITY - FAUST
Слайд 254W trakcie tego zamieszania, w atmosferze
uniesienia, dusza Fausta zostaje
uniesiona do
nieba. Jak gdyby sam Bóg pomagał w
narodzinach
Fausta dla nieba. Goethe pozostaje
w sidłach swego Paradoksu. Wysławia cnotę
aktywności „Kto wiecznie dążąc trudzi się,
zbawić możemy tego”.
MITY - FAUST
Слайд 255Goethe ostatecznie jednak wraca do
centralnego tematu, a mianowicie, do
znaczenia kobiety, obecnie symbolizowanej
przez Najświętszą Pannę. Z najwyższej i
najczystszej celi dobiega śpiew:
MITY - FAUST
Слайд 256„Tu widok wolny trwa I duch podniosły,
niewiast gromada tam w
niebo się wznosi.
PANI pośrodku nich”.
MITY - FAUST
Слайд 257Scena ta, ilustruje najwyższy poziom
doskonałości, jaki osiągnąć może istota
ludzka,
stanowi uderzający kontrast do sceny
początkowej, przedstawiającej ciemną i
ponurą
pracownię doktora Faustusa.
Goethe ucieka się tu do Dantego: Małgorzata
wzoruje się na wstawiennictwie Beatrycze z
Boskiej Komedii Dantego.
MITY - FAUST
Слайд 258Małgorzata, wraz z duszami zbawionymi,
przyjmuje śpiewem przybycie Fausta pośród
błogosławionych.
MITY - FAUST
Слайд 259Goethe wymienia teraz cztery rodzaje kobiet,
którym należy służyć: Święta
Dziewica, Matka,
Królowa, Bogini.
Dramat kończy strofa sławiąca
znów czyn,
ale ostatnie słowa Chorus Misticus
poświęcone są zbawczej roli „wiecznej
kobiecości”:
MITY - FAUST
Слайд 260„Wszystko doczesne Jest porównaniem;
Nieosiągalne Tu się wydarzy;
Niewyrażalne Tu się wyrazi;
Wiecznie
kobiece W górę nas wabi”
MITY - FAUST
Слайд 261Faust Marlowe’a został strącony do piekła.
Goethego Faust idzie do
nieba!
Jak interpretować te sprzeczne ze sobą
zakończenia tego samego
mitu?
W wersji Goethego jest coś więcej niż tylko
happy end.
MITY - FAUST
Слайд 262Mamy tu cudowną scenę z Małgorzatą
symbolizującą zdolną do wybaczania
miłość,
tryskającym humorem obraz Mefistofelesa
uwikłanego w seksualne pożądanie, a
wszystko
to ozdobione czarującym baletem tańczących
aniołów.
MITY - FAUST
Слайд 263Każdy mit w historii ludzkości jest
interpretowany zgodnie z potrzebami
społeczeństwa, którego jest odbiciem.
Renesans Marlowe’a wymagał otwarcia
piekieł, by
wyrazić poczucie winy widzów; tylko
piekło ujęte dosłownie mogło przynieść tak bardzo
potrzebne odreagowanie.
Oświecenie Goethego niosło zupełnie inne
zapotrzebowanie.
MITY - FAUST
Слайд 264Bóg wybacza Faustowi.
Ale „wiecznie kobiece w górę nas wabi”.
Małgorzata uosabia
miłość wybaczającą. Jest
ona zawarta w „wiecznej kobiecości”, sile, która
wyraża się w deus ex machina. Prowadzi nas to
do słów Mefistofelesa wypowiedzianych
podczas pierwszego spotkania z Faustem: „złe
czyny przemieniają się w dobro”.
MITY - FAUST
Слайд 265Postęp nie oznaczał dla niego zwykłego postępu
technicznego czy osiągnięcia
bogactwa. Oznaczał
zdolność do uświadomienia sobie przez istoty
ludzkie swych
ukrytych i niepowtarzalnych
możliwości, by w ten sposób „życie zyskać i
wzbogacić je”. Dlatego też rozpoczyna swój mit
Fausta opisem Wielkiej nocy, czasu
zmartwychwstania Chrystusa.
MITY - FAUST
Слайд 266Autor dociera ostatecznie do tego co boskie. W
ostatnim zdaniu
widoczne jest to explicite:
„Wiecznie kobiece w górę nas wabi”.
MITY - FAUST
Слайд 267Dzięki Małgorzacie diabeł zostaje okpiony
„wciąż pragnie zła, a dobro
stwarza”.
MITY - FAUST
Слайд 268Tomasz Mann, Faust w XX wieku
„Niemcy ... wówczas odurzeni na
szczycie swych
najdzikszych triumfów... Dziś w uścisku demonów,
jedno oko
zakrywając ręka, drugim wpatrując się
w grozę, z jednej rozpaczy w drugą się pogrążają.
Kiedyż osiągną dno czeluści? Kiedyż w ostatecznej
rozpaczy cud, który ponad wiarę wyrasta, zapali
światło nadziei? Samotny człowiek składa ręce i
mówi: „Bóg niechaj się zlituje nad waszą biedną
duszą, mój przyjacielu, moja ojczyzno.
MITY - FAUST
Слайд 269
1. Tomaszowi Mannowi przypadło w udziale dokonanie
opisu destrukcji i
rozpaczy obecnych w micie o Fauście.
2. Mann, był swego
rodzaju kronikarzem
niemieckiej kultury burżuazyjnej w Buddenbrookach,
dającym ze szczególną wrażliwością wyraz wyzwaniom i
dylematom współczesnego sobie społeczeństwa
Zachodniego.
3. W Czarodziejskiej górze zobrazował choroby Europy
lat dwudziestych.
MITY - FAUST
Слайд 2704.Druga wojna światowa, niosąca zniszczenie
dla kultury świata zachodniego na
skalę
dotychczas nie znaną, zdała mu się
najwłaściwszym kontekstem mitu
Fausta.
MITY - FAUST
Слайд 2715. Odtworzył mit Fausta, naświetlając motywy
pominięte przez Marlowe’a i
Goethego.
6. Destrukcja kultury świata Zachodu.
7. Czy Niemcy nie
sprzedały się diabłu poprzez
przyzwolenie i hołubienie degradacji kultury
poprzez hitleryzm?
MITY - FAUST
Слайд 272Jest to powieść o Adrianie Leverkuehnie,
utalentowanym kompozytorze i twórcy
dwunastodźwiękowej skali. Narratorem jest Serenus
Zeitblom, stary przyjaciel z dzieciństwa,
prawdopodobnie jedyny przyjaciel, jakiego Adrian
kiedykolwiek miał, człowiek będący tak zwanym
dobrym Niemcem. Zeitblom jest typowym
uczonym, profesorem uniwersytetu, szczęśliwym w
małżeństwie; o swej żonie mówi „moja dobra
MITY - FAUST
Слайд 273Helena”. Jest bardzo przygnębiony, gdy jego syn
broni stanowiska Hitlera,
i rezygnuje z katedry,
gdy żąda się od niego głoszenia
doktryny
nazistowskiej. To od narratora, Zeitbloma,
dowiadujemy się, że piekło Adriana zaczyna się
w chwili utraty jedynej osoby, którą darzył
miłością, pięcioletniego synka swej siostry.
MITY - FAUST
Слайд 274Dziecko umiera w ogromnych cierpieniach na
zapalenie opon mózgowych. Adrian
od tego
czasu nigdy nikogo nie może już kochać. Żyje
jak pustelnik. Jako dwudziestoletni młodzieniec
został zwabiony do burdelu, próbując ukryć
swoje zażenowanie, podchodzi do pianina i
wygrywa akord z Wolnego Strzelca Webera.
MITY - FAUST
Слайд 275Jest to ten sam akord, który zagrał Nietzsche na
tym
pianinie, gdy i jego przyprowadzono do
burdelu. Tu Adrian Leverkuehn,
wraz z
prostytutką Esmeraldą, doświadcza jedynego w
swym życiu kontaktu seksualnego.
MITY - FAUST
Слайд 276Prostytutka ostrzega go, że jest zarażona, on
jednak ma z
nią stosunek i nabawia się syfilisu.
Powstaje dalsza paralela pomiędzy
życiem
Adriana Leverkiihna i Nietzschego, który także
nabawił się syfilisu w burdelu jako
dwudziestoparoletni mężczyzna.
MITY - FAUST
Слайд 277Niektórzy sądzą, że Doktor Faustus dotyczy
życia Nietzschego. Być może
jest to słuszne,
szczególnie wziąwszy pod uwagę fakt, że
Nietzsche
był w ostatecznym rozrachunku
filozofem negującym, proklamującym nadejście
antychrysta, głoszącym zmierzch współczesnej
kultury.
MITY - FAUST
Слайд 278Mann uważa, że gdyby kultura europejska
uważniej wsłuchiwała się w
Nietzschego, to
mogłaby uniknąć upadku.
Nietzsche był bowiem jedynym pisarzem,
który
przepowiedział, co stanie się z Europą, jeśli nie
zmieni ona swego ambiwalentnego kursu i
powie, że Bóg umarł.
MITY - FAUST
Слайд 279Rozmowa z diabłem
Na czole Adriana diabeł odciska znamię Kaina —
lub
coś, co jest jego współczesnym odpowiednikiem.
Dzieje się to
podczas rozmowy pomiędzy Adrianem
i diabłem, przedstawionej w najbardziej
fascynującym rozdziale książki /25/. Umowa, którą
Adrian przypieczętowuje swą krwią, zostaje
sformułowana przez szatana przy końcu rozdziału,
następnie diabeł dodaje:
MITY - FAUST
Слайд 280„Wkraczamy, mój drogi, w czasy, które nie chcą,
aby je
szykanowano psychologią... Wzbronione
ci jest ciepło miłości. Życie twoje ma
być zimne
— dlatego nie wolno ci kochać nikogo”
MITY - FAUST
Слайд 281Szatan jest zadziwiającym rozmówcą, ale
rozmowa jest jednostronna. Diabeł panuje
nad
tokiem rozmowy poprzez ironię i sarkazm.
Kiedy Adrian żąda,
by powiedział, kim jest, ten
odparowuje pytanie słowami, że w gruncie
rzeczy Niemcem do szpiku kości.
MITY - FAUST
Слайд 282Natrząsa się nad psychologią.
Rozprawia też o Lutrze, który rzucił
kałamarzem
w diabła.
Omawia prace Oswalda Spenglera, a zczególnie
jego dwutomowe dzieło
Der Untergang des
Abendlandes (Zmierzch Zachodu),
MITY - FAUST
Слайд 283Powieść Doktor Faustus poświęcona jest generalnie
chorobie XX wieku. Choroba
bowiem, o której mówi
Mann (a wcześniej Hesse w Wilku
stepowym)
jest chorobą ducha. Diabeł ujął to zwięźle w
następujących słowach: „O tym, co chore, a co zdrowe,
nie powinni, mój chłopcze, decydować zwykli zjadacze
chleba... Czy zapomniałeś już, czegoś się uczył w swej
Szkole Wysokiej Sciencji, że Bóg ze zła dobro może
uczynić.. .”
MITY - FAUST
Слайд 284Pasją współczesnych jest podbicie świata
medycyny, a tym samym i
zdrowia, stworzenie
koncepcji zdrowia (która odzwierciedla według
Manna bardziej naszą
próżność niż samo
zdrowie).
MITY - FAUST
Слайд 285Najważniejsza jednak jest dyskusja dotycząca
współczesnej sztuki i muzyki /25r/.
Mann sądził, że najlepszą miarą zdrowia
duchowego lub choroby kultury
jest jej sztuka.
Głównym symptomem dwudziestego stulecia,
wieku rozpaczy i rozczarowania, opisywanym
przez Manna jest trywializacja sztuki.
MITY - FAUST
Слайд 286Arthur Miller ostrzegał przed współczesną
„trywializacją dramatu”.
Jest to więc
kolejne podobieństwo do naszych
własnych czasów. Jest to dowód działania
diabła; wżerania się w samą duszę kultury
współczesnej.
MITY - FAUST
Слайд 287„Czymże jest dzisiaj sztuka?” — pada retoryczne
pytanie ze strony
diabła. „Klęczeniem na grochu.
Do tańca więcej dziś trzeba niż
pary czerwonych
pantofelków”. Odrzuca „stylistów”, gdyż ci
usiłują przekonać samych siebie i innych, że „to,
co nudne, stało się nagle interesujące, gdyż
interesujące zaczęło być nudne”.
MITY - FAUST
Слайд 288Wszyscy artyści stali się bezsilni, ale „choroba
jest jednak powszechna,
uczciwi zaś mogą
stwierdzić jej symptomy tak na sobie, jak
i na
przedstawicielach wstecznych kierunków...
Komponowanie stało się zbyt trudne,
rozpaczliwie trudne”.
MITY - FAUST
Слайд 289Mann chce powiedzieć że 12-tonowa skala
pozbawiona jest harmonii i
że współczesna
muzyka stanowi część nowej trywialności w
sztuce, ucieczkę
przed wielkimi formami piękna,
które w przeszłości niosły piękno.
Muzyka wskutek niezmordowanych usiłowań
pogodzenia z tyranią poprawności uczestniczy
w oszustwie.
MITY - FAUST
Слайд 290Nasza kultura jeszcze nie stworzyła swego
renesansu.
Szatan powtarza Adrianowi
— że miłość jest dla
niego czymś zakazanym, że życie
jego ma być
zimne.
A to koniec drogi do sztuki. Szatan tak
mówi:
MITY - FAUST
Слайд 291„A kiedy przesypie się już piasek w klepsydrze,
będę miał
pełną władzę użyć ciebie, wybraną
kreaturę, jak zechcę i zapragnę,
rządzić tobą i
władać całkowicie, całą osobą twoją, duszą,
ciałem, krwią i wszystkim, co do ciebie należy,
na wieki wieków...”
MITY - FAUST
Слайд 292Lamentacje doktora Faustusa
Mann, kończąc swą wersję mitu doktora Faustusa,
każe
Adrianowi zaprosić znajomych i wielbicieli do
swej pustelni pod pretekstem
odegrania swego
szczytowego osiągnięcia, kantaty symfonicznej
zatytułowanej Lamentacje doktora Faustusa.
Kiedy wszyscy są zebrani, Adrian rozpoczyna swą
spowiedź i zwierza się, że od dwudziestego
drugiego roku życia był zaślubiony szatanowi.
MITY - FAUST
Слайд 293Opowiada o swym życiu; bełkotliwy sposób, w
jaki to czyni,
wskazuje na to, że syfilis poczynił
już wielkie spustoszenia. Słuchacze,
widząc, że
Adrian postradał zmysły, stają się wrodzy.
Jeden z obecnych, lekarz, głośnym szeptem
komentuje, że Adrian jest umysłowo chory.
MITY - FAUST
Слайд 294Niektórzy są tak zakłopotani, że wychodzą.
Adrian kontynuuje swe bełkotliwe
wyznanie, aż
wyczerpany pada sparaliżowany na pianino.
Gospodyni, wiejska kobieta, przepycha
się
pomiędzy gośćmi, bierze Adriana w ramiona,
głośno ganiąc wszystkich obecnych, bardzo
sławnych ludzi, za brak ludzkiej życzliwości
wobec chorego.
MITY - FAUST
Слайд 295Adrian zostaje zabrany do szpitala. Odwiedza
go tam jego jedyny
przyjaciel, Serenus, który
stwierdza, że Adrian jest całkowicie
zdemenciałym starcem.
MITY
- FAUST
Слайд 296Epilog
Mann mówi, że Hitler, jego zgraja to
„niesamowity twór państwowy...
jego
matadorzy zaś każą się truć przez własnych
lekarzy, a
potem polewać gazoliną i palić, tak
aby nic z nich nie pozostało...Niemcy, według
woli tych nędzników, są straszliwie, aż do gruntu
zniszczone...”
MITY - FAUST
Слайд 297Mann kończy książkę słowami: „Bóg niechaj się
zlituje nad waszą
biedną duszą, mój przyjacielu,
moja ojczyzno … Dokonało się. Stary
człowiek,
pochylony, niemal złamany okropnościami
czasu, o którym pisał, a także i tymi, które
stanowiły temat jego zapisków”.
MITY - FAUST
Слайд 298Jakie to winy ciążą na Adrianie. Kto kryje się
pod
postacią Fausta, kto ponosi winę? W
interpretacji Manna jest to
naród niemiecki.
Faust Marlowe’a i Faust Goethego byli
grzesznikami, pierwszy grzeszył, uzurpując sobie
rolę Boga, drugi przez chęć zagarnięcia dla siebie
wszelkiej władzy i zmysłowości.
MITY - FAUST
Слайд 299Adrian jednak nie popełnia żadnych
ewidentnych grzechów, nie jest z
pewnością
winien śmierci dziecka, które kochał, nie zabił
nikogo. Natomiast
samo wymyślenie
dwunastodźwiękowej skali czy się komuś
podoba, czy nie, z pewnością nie jest grzechem.
MITY - FAUST
Слайд 300Manna interesuje przede wszystkim wina, jaką
ponosi każdy z nas,
uczestnicząc w winie swego
społeczeństwa. Podstawowym źródłem winy i
zła,
o którym mówi mit, są same Niemcy, które
stały się Faustem, i same ponoszą karę.
MITY - FAUST
Слайд 301Tak więc winna jest nie konkretna osoba, ale
naród, i
właśnie naród reprezentuje zło
faustowskie obecne we wszystkich nacjach
kultury
Zachodu. Jest to wspólna wina,
kolektywna wina wszystkich narodów.
Znaczący jest fakt, że to właśnie Niemcy tak
wiele wnieśli do sztuki, filozofii, muzyki i nauki.
MITY - FAUST
Слайд 302Hegel, filozof argumentował na rzecz
wyższości kultury niemieckiej, stanowiącej
kwintesencję
wszelkich osiągnięć całej
ewolucji.
Niemcy - Ikarem, który wzbił się
zbyt
wysoko i upadł, by znaleźć czarną śmierć i
zniszczenie w nazizmie i odrodzić się przez to jako
Prometeusz.
MITY - FAUST
Слайд 303To Zachód obarczył w traktacie wersalskim
Niemcy niemożliwymi do spłacenia
długami
wojennymi.
Niemcy stanowiły współczesnego Fausta,
zniszczonego w ruinach berlińskich
bunkrów, w
których ludzie zła, hitlerowscy przywódcy „kazali
się truć przez własnych lekarzy... i według woli tych
nędzników miały być aż do gruntu zniszczone”.
MITY - FAUST
Слайд 304Zniszczenie wielkiej sztuki Drezna, rzeź
dwudziestu milionów Rosjan, tortury i
zabójstwo
sześciu milionów Żydów — całe to zło przerasta
naszą
wyobraźnię. Stajemy w obliczu
najbardziej dosadnego i najbardziej
autentycznego mitu Fausta od czasu
Przeklętego życia i zasłużonej śmierci doktora
Johanna Faustusa.
MITY - FAUST
Слайд 305Doktor Faustus jest mitem, który ukazuje nam
znaczenie zastępczego zła
i oczyszczającego
zbawienia. Mann opisuje życie ludzkie, tak jak je
w tych koszmarnych latach widział. Ukazuje nam
fakt, że wszyscy jesteśmy winni, nawet jeśli nie
popełniliśmy niczego złego. Zbawia nas moc
leżąca poza nami; i być może nasza cnota
pomoże komuś innemu.
MITY - FAUST
Слайд 306Wszyscy spośród tych trzech Faustów:
Marlowe’a, Goethego i Manna —
mieli
wykształcenie teologiczne, co znaczy, że dobro
nigdy nie jest
daleko od zła.
Mann szczegółowo ilustruje trywializację sztuki
jako główny tręd naszej cywilizacji.
MITY - FAUST
Слайд 307Zaprzedaliśmy duszę szatanowi i wszyscy
żyjemy nadzieją łaski zbawienia.
Być
istotą ludzką oznacza egzystowanie w
obrębie paradoksu, pomiędzy Mefistofelesem z
jednej strony a dobrymi aniołami z drugiej.
MITY - FAUST
Слайд 308MIT DIABŁA
Amerykański poeta Edgar Allan Poe
w swoim znanym poemacie Kruk
pisze o diable
czy demonie naszych czasów, którego
doświadcza jako
poeta.
MITY - KRUK - POE
Слайд 309Poe opisuje walkę toczącą się w nim samym, z
czymś
trudnym do określenia. Serce Poego jest pełne
trwogi, dusza zgnębiona,
Poe przekuwa swe cierpienie w
poemat.
Proces tworzenia charakteryzuje się wielkimi
napięciami.
Twórca przeżywa radość w jednej chwili, by w
następnej doznać cierpienia. Jeśli jednak chce się
doświadczyć radości, trzeba być gotowym na
cierpienie i podróż przez piekło.
MITY - KRUK - POE
Слайд 310MITY - MOBY DICK
Moby Dick i mit kapitana Ahaba
Moby Dick
jest opowieścią o micie diabła na statku wielorybniczym,
na którym
szyprem jest kapitan Ahab. Historia opowiedziana przez
Melville ukazuje szatana poprzez postać kapitana Ahaba. Moby Dick
to historia pogoni za białym wielorybem przez odległe oceany,
którego tematem jest fascynacja diabłem w osobie kapitana Ahaba.
Biblijne imię Ahab odnosiło się do króla starożytnego Izraela – bardzo
pogańskiego. Młody człowiek, który jest narratorem opowieści,
Izmael, to imię chłopca, który wraz ze swą matką zostaje wypędzony
na pustynię, przez Sarę, pierwszą żonę Abrahama.
Слайд 311Na początku powieści Moby Dick jesteśmy
świadkami mszy niedzielnej odprawianej
przez
pastora kościoła wielorybników w New Bedford.
Pastor wdrapuje się
na swą ambonę, czyli dziób
statku, po drabince linowej i tu wygłasza dla
wyruszających w morze bogobojnych wiernych
kazanie oparte na historii Jonasza, który nie
wykonał polecenia Boga i został połknięty przez
wieloryba.
MITY - MOBY DICK
Слайд 312Boski rozkaz jest na morzu obowiązującym
prawem i gdy Jonasz
przyznał się, że nie
wykonał rozkazu, zostaje na własną prośbę
wrzucony do morza, gdzie połyka go wieloryb,
w którego brzuchu bezpiecznie dopływa do
brzegu.
MITY - MOBY DICK
Слайд 313„Pequod” wypłynął z New Bedford na
Południowy Pacyfik w dzień
Bożego Narodzenia
i choć żeglował po oceanie wiele już miesięcy,
nikt z załogi nigdy nie widział samego kapitana.
Słyszeli tylko po nocach stuk, stuk po
pokładzie. Drewniana noga kapitana Ahaba jest
pamiątką po uprzednim spotkaniu z wielkim
białym wielorybem.
MITY - MOBY DICK
Слайд 314Przepełnia go diabelska nienawiść do wielkiej
bestii i zaangażuje on
się całą duszą w bitwę
podobną wojnom bogów na Olimpie,
która
zatrzęsła posadami świata, zaparła dech w
piersiach starożytnych Greków.
MITY - MOBY DICK
Слайд 315W święto Wielkiej Nocy kapitan Ahab zwołuje na
pokład wszystkich żeglarzy.
Tu odprawia czarną
mszę, zagrzewając załogę do walki na śmierć
i
życie z Moby Dickiem. Załoga aprobuje to
okrzykami i pijąc grog, przyłącza się do kapitana i
jego wojny nienawiści z arcywrogiem Moby
Dickiem.
MITY - MOBY DICK
Слайд 316Wszystko zostaje podporządkowane
odnalezieniu i zabiciu wielkiego białego
wieloryba. Henry
Murray stwierdza, jak
większość recenzentów, że biały wieloryb jest
obrazem
Boga.
MITY - MOBY DICK
Слайд 317Ahab jest tak przepełniony gwałtowną
nienawiścią, tak bardzo zaabsorbowany
pościgiem
na śmierć i życie, że odmawia
pomocy innemu statkowi, „Racheli”,
w
poszukiwaniu syna kapitana tego statku.
MITY - MOBY DICK
Слайд 318Kapitan Ahab jest wcieleniem Lucyfera lub też
Mefistofelesa, diabła i
po prostu wszystkich
posłańców antychrysta razem wziętych.
Melville, doświadczając pulsu
własnej natury,
poznał, co to znaczy być Narcyzem, Orestesem,
Edypem, Izmaelem, Apollem, Lucyferem. W tej
historii jego twórcza wyobraźnia odmalowała
istotę natury szatana.
MITY - MOBY DICK
Слайд 319Jedyną osobą, która nie podziela powszechnej
nienawiści do Moby Dicka
jest pierwszy oficer,
Starbuck, który sądzi, że powinien zastrzelić
Ahaba,
co byłoby zgodne z prawem morza, ale
nie ma odwagi tego uczynić.
MITY - MOBY DICK
Слайд 320W końcu i Starbuck poddaje się swemu
gwałtownemu, oddanemu destrukcji
kapitanowi. Tutaj, jak i w wielu innych
konfliktowych sytuacjach, okazuje
się, jak
wielka jest owa dziwna władza zła, którą
dysponuje diabeł. Widzimy w Ahabie zło
wcielone.
MITY - MOBY DICK
Слайд 321Po upływie półtora roku spostrzega wielkiego
białego wieloryba. Przez trzy
dni trwa walka.
Żeglarze, zarażeni duchem swego kapitana,
wykrzesują z
siebie nieziemskie siły,
bezustannie rzucając harpuny w wielkie
zwierzę.
MITY - MOBY DICK
Слайд 322W trakcie walki łamie się sztuczna noga
kapitana, natychmiast zostaje
zastąpiona inną,
zrobioną naprędce, ale i ta ulega zniszczeniu w
pojedynku z wielkim białym wielorybem. Po
drugim dniu Starbuck usiłuje nakłonić Ahaba do
zaniechania walki.
MITY - MOBY DICK
Слайд 323Ahab działa wedle rozkazu, tak jak Mefistofeles w
Fauście Goethego,
który był posłuszny Lucyferowi.
Trzeciego dnia (całe zdarzenie odbywa się
paralelnie
do triduum paschalnego), kiedy wielki biały
wieloryb znów stał się obiektem ciosów harpunów,
Ahab krzyknął do wioślarzy, by wiosłowali co sił.
jednakże Moby Dick doprowadzony do szału przez
nowe, wczorajsze żelaza, które się weń wżerały, był
jakby opętany przez wszystkich upadłych aniołów.
MITY - MOBY DICK
Слайд 324Ahab woła „O samotna śmierci po samotnym żywocie!
Odczuwam teraz
mój ból najwyższy. Ho! Od
najodleglejszych końców spływajcie teraz, zuchwałe
odmęty całego mego minionego życia i piętrzcie się
na szczycie skłębionej fali mej śmierci! Ku tobie płynę,
wszystko niszczący, lecz nie zwycięski wielorybie;
do ostatka zmagam się z tobą, z samego serca piekieł
godzę w ciebie; w imię nienawiści plwam na ciebie
ostatnim mym tchnieniem!... rozwłócz mnie na strzępy
nadal cię ścigającego, choć uwiązanego do ciebie
przeklęty! Oto masz! Masz tę włócznię!”
MITY - MOBY DICK
Слайд 325I Ahab rzuca swój ostatni harpun. Jest tak
oszalały żądzą
zemsty, że wchodzi na ciało
wieloryba i wplątuje się w
swą własną linę, i nie
może oderwać się od grzbietu wieloryba.
Zanurza się w wody oceanu, tonąc w morzu swej
nienawiści.
Następnie Moby Dick wciąga pod wodę łodzie
wraz z uczepionymi ich ludźmi. Atakuje rufę, tak że
i ona ginie pod powierzchnią wody.
MITY - MOBY DICK
Слайд 326Epilog rozpoczyna cytat z Hioba, który przytacza
Izmael płynący na
trumnie — boi
ratunkowej. „I tyłkom ja sam uszedł, abym
ci
oznajmił”. Drugiego dnia ujrzałem okręt, który
począł przybliżać się coraz bardziej i bardziej, aż
na koniec mnie wyłowił. Była to błędnie krążąca
„Rachela”, która zawróciwszy w poszukiwaniu
owych zagubionych dzieci, znalazła jeszcze jednego
sierotę.
MITY - MOBY DICK
Слайд 327Katharsis poprzez walkę ze złem
Henry Murray pisze, że dla niego
lektura Moby Dicka
podobna jest słuchaniu Eroiki Beethovena.
Przeczytanie mitycznej
historii daje nam poczucie
oczyszczenia; śmierć Ahaba, wcielenia diabła — ma
wymiar doświadczenia religijnego. Świat i życie
nabierają głębszego znaczenia, zapadają głęboko w
duszę.
Miłość, radość i śmierć zostają skonfrontowane
ze sobą na najgłębszych poziomach naszych
emocji.
MITY - MOBY DICK
Слайд 328Melville, ukończywszy pracę nad Moby Dickiem,
odnotował w liście do
Hawthorne’a: „Napisałem
nikczemną książkę”. Później, kiedy już wiedział, że
Hawthorne
zrozumiał dzieło i wysoko je ocenił, napisał:
„Czuję się jak nowo narodzone dziecko!” Doświadczył
katharsis, które towarzyszy zawsze tworzeniu piękna.
Uczucie to nie jest tylko zwycięstwem nad diabłem czy
złem, to prowadziłoby tylko do sentymentalizmu. Jest
to raczej oczyszczenie poprzez walkę z diabłem, walkę z
oporną materią, przez którą chce się wyrazić swą wizję,
umysł i serce.
MITY - MOBY DICK
Слайд 329Było to oczyszczenie poprzez gwałtowne przerwanie
więzi z diabłem.
Nie znaczy
to, że diabeł już nie powróci. Znaczy
jednak, że autor
nauczył się w trakcie swej walki z
daimonion, iż twórcza postawa pozwala na
spotkanie ze złem i może doświadczenie to przekształcić
w coś radosnego, pięknego, uzdrawiającego /taki jest owoc
MITU/. Tak naprawdę nigdy walka ta nie zostaje definitywnie
zakończona. Goethe zmagał się przez czterdzieści lat, nim
zdołał dopracować się twórczego zakończenia drugiej
części Fausta.
MITY - MOBY DICK
Слайд 330Nazwa statku wielorybniczego, „Pequod”, była nazwą wojowniczego
szczepu indiańskiego, którego
eksterminacji winni byli przybysze
osiedlający się w Nowej Anglii.
To
właśnie ów okrutny impuls, dążenie do eksterminacji, który
zawładnął Nową Anglią, stał się obiektem ataku Melville’a.
Moby Dick plasuje Melville’a pośród wielkich pisarzy połowy końca
XIX wieku, jak: Kierkegaard, Schopenhauer, Nietzsche (i kilka
dziesięcioleci później), Freud i Spengler.
Wszyscy oni dostrzegali, że błąd oświecenia polegał na braku diabła.
MITY - MOBY DICK
Слайд 331Peer Gynt, czyli mężczyzna wobec miłości
„Dzisiaj dodają mi siły
Wizje Malapagi,
które Peera Gynta mamiły”
Ewgenij Jewtuszenko
MIT – PER GYNT
Слайд 332Peer Gynt, bohater dramatu Henryka Isbena pod
tym samym tytułem,
mógłby być nazwany mitem
mężczyzn XX wieku, gdyż stanowi on
fascynujący
obraz schematów psychologicznych i konfliktów
współczesnego mężczyzny. A obraz bohatera dzieła
literackiego stanowi wynik szczególnych nacisków,
jakie wywierają na nas nasze czasy.
MIT – PER GYNT
Слайд 333
Peer Gynt jest mitem, to znaczy jest opowiadaniem
o życiu
mężczyzny targanego dwoma
sprzecznymi pragnieniami, pomiędzy którymi ginie
jego, ja”.
Jednym z nich jest pragnienie, by być
podziwianym przez kobiety, drugim — by oddać się im w
opiekę. Pierwsze wiedzie do zachowań w stylu macho:
przechwala się, chełpi i jest najwspanialszy. Cała ta
pozorna siła jednak jest na usługach kobiety,
symbolicznej królowej, po to by zaspokoić pragnienie
drugie.
MIT – PER GYNT
Слайд 334Siła zatem wiedzie do pasywności, do zależności
od kobiety, a
to kończy się podważeniem tej siły. Tak
więc pragnienia te
wzajemnie sobie zaprzeczają. To
kobieta ostatecznie go osądza i ma władzę nad nim.
Bez względu na to, jak buńczuczny zdaje się wobec
rozmaitych swych kobiet, w rzeczywistości jest
niewolnikiem królowej. Jego samoocena i obraz własnej
osoby zależny jest od jej uśmiechu i aprobaty. Zawdzięcza
jej swe istnienie, tak jak dworzanin zależny jest od
królowej, gdyż tylko ona może nadać mu tytuł kawalera
orderu.
MIT – PER GYNT
Слайд 335Utrata swego „ja”
Peer Gynt jest mitem opartym na starym
skandynawskim
podaniu. Jednakże poza faktem, że
Ibsen jest Norwegiem, zarówno mit,
jak i dramat
noszą uniwersalne przesłanie naszych czasów. Peer,
bohater sztuki, sam mówi, że wszyscy są podobni
do Peera Gynta. Ibsen, pisząc ten dramat, sądził, że
poza Skandynawią nie znajdzie odbiorców.
MIT – PER GYNT
Слайд 336Dość szybko jednak przekonał się, że zupełnie
nie znalazł zrozumienia
właśnie w Skandynawii,
za to zyskał odbiorców we wszystkich innych
częściach świata. Peer został wszędzie
okrzyknięty prototypem narodowym. George
Bernard Shaw napisał: „Uniwersalność Ibsena, jego
zdolność uchwycenia natury ludzkiej, jest
powodem tego, że jego sztuki trafiają do wszystkich
narodowości.
MIT – PER GYNT
Слайд 337Peer Gynt może być równie dobrze Francuzem jak i
Norwegiem”.
Nawet w Japonii uznano, że Peer Gynt
jest typowo japoński.
Ewgenij Jewtuszenko,
współczesny poeta rosyjski, w introspekcyjnym
wierszu nie rozumiem pisze, iż czuje się Peerem
Gyntem.
W istocie, powodem tego, że Peer Gynt jest
mężczyzną wszystkich nacji jest to, że zarówno on
jako osoba, jak i sam mit są wynikiem dogłębnej
znajomości samego siebie Ibsena.
MIT – PER GYNT
Слайд 338Na im głębszym poziomie pisarz penetruje swe
własne indywidualne doświadczenie,
tym bardziej
staje się ono archetypiczne, tym więcej będzie
niosło
wspólnych dla wszystkich nacji znaczeń —
japońskiej, francuskiej, rosyjskiej. Ibsen napisał we
wstępie, że poemat ten zawiera w sobie wiele
Treści sięgających korzeniami jego własnego
dzieciństwa. I tak na przykład Aase, matka Peera
Gynta, nosi cechy matki Ibsena.
MIT – PER GYNT
Слайд 339Innym powodem tego, że dramat ten tak
głęboko w nas
zapada, jest fakt, że powstał u
progu XX wieku. Napisany
został w 1867 roku,
w czasie stykającym się nieomal z życiem
Kierkegaarda, a także w okresie, który zrodził
Nietzschego, Freuda. Wszyscy oni przemawiali z
gruntu wieku, ale mówili do nas wszystkich.
MIT – PER GYNT
Слайд 340Dramat Ibsena również dotyczy najistotniejszych
problemów, z którymi współczesny człowiek
wieku
musi się zmierzyć.
Treścią mitu Peera Gynta, jak i dramatu
Ibsena jest
„jak być sobą”. Brzmi to bardzo podobnie do tego,
co mówił Kierkegaard, i skłania nas do zadania
sobie pytania, jak bardzo był Ibsen pod wpływem
Kierkegaarda.
MIT – PER GYNT
Слайд 341
Pierwsza scena dramatu ukazuje młodego Peera
Gynta, samochwała, opowiadającego swej
matce,
że dosiadł kozła i jechał na nim po skalnych
turniach Gjendinu, potem lodowcem w dół
poprzez urwisko i przepaść. Początkowo matka
wierzy mu i jest pełna lęku, ale później orientuje
się, że Peer przechwala się jak zawsze.
MIT – PER GYNT
Слайд 342Następnie Peer Gynt wyrusza na wesele swej
dawnej przyjaciółki, na
uroczystość, na którą
nie został zaproszony. W drodze do
wsi,
gdzie odbywa się wesele, Peer mówi sam
do siebie /kompleksy/:
MIT – PER GYNT
Слайд 343„Wciąż tylko słyszę jakieś szepty, drwinki.
Aż się rumienię po uszy
ze wstydu!
Gdyby tak napić się czegoś mocnego —
Nie, gdybym mógł
tam wejść nie dostrzeżony,
I nie poznany przez nikogo! — Wiem już:
Najlepszy jednak jakiś mocny trunek,
Bo po nim drwiny tak się nie odczuwa”.
Alkohol – recepta na kompleksy
MIT – PER GYNT
Слайд 344Słyszy zbliżających się ludzi i kryje się pośród
krzaków za
drogą. Jacyś goście niosący dary na
wesele przechodzą drogą i
mówią właśnie
o nim. Mężczyzna rzuca uwagę: „Ojciec był
pijak, matka pomylona”, a kobieta wtóruje mu:
„Więc nie dziwota, że synek straszydło”.
MIT – PER GYNT
Слайд 345Twarz Peera oblewa rumieniec wstydu, potem
następuje wymuszone wzruszenie ramionami:
„Zdaje się o mnie mówili, plotkarze. Zabić mnie
przecie nie
może ta zgraja”. Kładzie się na wrzosy, by
złagodzić zranionej dumy, patrzy w chmury i puszcza
wodze fantazji:
„Jakaś dziwaczna chmura— niby rumak. To matka! —
Łaje mnie ciągle i krzyczy, Woła: Peer, hola!
Teraz drżyjcie, wrogi!”
MIT – PER GYNT
Слайд 346„Peer Gynt ją wiedzie /chmurę/, za nim orszak
długi. Srebrne
podkowy lśnią u nóg rumaka.
Peer w rękawice i kapelusz strojny,
W
fałdzistym płaszczu, podszytym jedwabiem,
Miecz w złotej pochwie zwisa mu u boku.
Dziarscy rycerze jadą w jego świcie,
Ale sam Peer Gynt wszystkich ich zaćmiewa!
MIT – PER GYNT
Слайд 347Typ Peera Gynta jest niezaprzeczalnie utalentowany.
Są zawadiaccy, to prawda, ale
wykorzystują swą siłę
— całkiem realną — w sposób nietrafny,
czego Peer
Gynt jest przykładem. Jest silnym mężczyzną,
poprzez którego przemawia zraniona duma,
próbującym odnaleźć siebie, co wielokrotnie Peer
Gynt mówi w różny sposób, pomimo braku w obrazie
samego siebie.
MIT – PER GYNT
Слайд 348Mężczyźni ci nigdy niczego nie osiągają, nie z powodu
braku
talentów, ale dlatego, że sami nie potrafią. Ktoś
inny posiada
moc nadawania im wartości, nie oni sami.
Są jak samochód, w którym motor jest sprawny, ale nie
połączony z resztą pojazdu. Po przybyciu na wesele Peer
Gynt spotyka Solveigę, która choć teraz na początku
sztuki jest zwyczajną dziewczyną, potem odegra rolę
bohaterki. Peer podczas pierwszego spotkania z nią
doświadcza dziwnego uniesienia.
MIT – PER GYNT
Слайд 349„Cóż to za stworzenie! Jak żyję, takiej jeszcze nie
widziałem!
A jaka czysta — od stóp aż do głowy.
Oczy spuszczone
na biały fartuszek.
W ręku książeczka ze srebrnym okuciem,
W białą płócienną chustkę owinięta.
A jak się skromnie za matkę chowała!
Trzeba pójść za nią.”
MIT – PER GYNT
Слайд 350Prosi Solveigę, aby z nim zatańczyła, słowa jego
chyba po raz
pierwszy w tej części dramatu brzmią
autentycznie. Ona odmawia, ale
wyraźna jest jej
sympatia dla Peera. Mimo iż on natychmiast
zaczyna się znów przechwalać wobec innych
mężczyzn: „O, ja potrafię na rżącym rumaku
Wzbić się pod niebo! —Znam i inne sztuki!
Ja i tak kiedyś przylecę jak burza. Wszyscy
padniecie do mych stóp!”
MIT – PER GYNT
Слайд 351Nie może Solveigi zapomnieć. W każdej osobie,
jest taki punkt,
który jest autentyczny, uczciwy,
reagujący w bardzo ludzki sposób —
stanowi on
centrum zdolności do miłości. Ten punkt duszy
Peera został poruszony. W trakcie wesela wybucha
kłótnia, młodzi mężczyźni chcą nakłonić Peera
Gynta i kowala do walki, ale Peer wycofuje się,
gdyż kilka dni temu został przez tegoż kowala
Pobity.
MIT – PER GYNT
Слайд 352Następnie Peer Gynt ucieka z Ingrydą, panną
młodą, co stanowi
przykład dramatycznego
uwiedzenia tak typowego dla mężczyzn
traktującego seks wyłącznie
jako narzędzie.
Zabiera ją w góry, uwodzi, a następnie pomimo
jej przejmującego błagania, odtrąca mówiąc:
„Milcz! Odejdź lepiej, skądeś przyszła”.
MIT – PER GYNT
Слайд 353Teraz musi opuścić kraj pod groźbą kary, i tak
rozpoczyna
swą wędrówkę. Spotyka trzy młode
pasterki, które szydzą z niego
i nakłaniają do
miłości z trzema naraz. Peer odpowiada, że jest
do pieszczot z nimi gotowy i podejmuje
wyzwanie.
MIT – PER GYNT
Слайд 354Ten typ mężczyzny wciąż powtarza pewien
schemat — uwiedzenie i
porzucenie. Ma on
ogromną potrzebę matki oczekującej go w domu,
jest z nią zawsze związany niewidoczną pępowiną,
bez względu na to, jak daleko by zawędrował.
Mężczyźni typu Peer Gynt są seksualnymi atletami.
Ale cała ich potencja jest wpleciona w służbę
symbolicznej królowej: jeśli kobiety trolle tak
zarządziły, on musi to wykonać.
MIT – PER GYNT
Слайд 355Nie potrafi budować więzi, jest tryumf i
porzucenie kobiety.
Jewtuszenko
widzi ów brak więzi
jako coś podstawowego i mówi, że:
„ludzie tak
twierdzą, a mnie to gnębi, że nie jestem
dobrym człowiekiem, mam tak mało więzi z
życiem”.
E. Jewtuszenko, Nie rozumiem,
MIT – PER GYNT
Слайд 356Peer Gynt nie chcą więzi, chce tryumfu. Ale w
głębszym
sensie to, czego chce i o co tak usilnie
walczy,
to pozostanie w polu zainteresowania
królowej, zmuszenie jej do uznania jego ważności.
Giętkość ich mięśni ma udowodnić królowej, że
są silni. W efekcie jednak pozostają zależni od
matki, bez względu na to, jak daleko się znajdą
od domu.
MIT – PER GYNT
Слайд 357Peer Gynt przez chwilę dostrzega sens tego, co robi,
czuje
swą śmieszność i sprzeczność w samoocenie.
„Skok na koźle nad Gjendinem
Kto uwierzy w takie
brednie? Wreszcie związek ów szalony Z trzema na raz
Dziewczętami. Cóż za haniebny fantasta!”
Ale nie może tego bezpośrednio przyjąć. Odsuwa tę myśl
i znów oddaje się marzeniom o wielkości:
„Wielcy na świat cię wydali. I ty wielkim będziesz
kiedyś!”
MIT – PER GYNT
Слайд 358Wędruje dalej, spotyka Kobietę w Zieleni, córkę króla
trollów, którą
oczarowuje słodkimi słowami. Jadą na
wielkim wieprzu, który, jak udają,
jest ich „weselnym
rumakiem”, wiozącym ich do zamku trollów. Stary z Dowru,
król trollów obwieszcza mu, że jeśli zostanie i poślubi
królewnę, która będzie królową, on stanie się królem i
odziedziczy królestwo jako jej wiano. Jest to literalne
przedstawienie tego, o czym wspomniałem: mężczyzna
zasiada na tronie nie dzięki swym własnym przymiotom, ale
dzięki związkowi z królową.
MIT – PER GYNT
Слайд 359Moc trollów
Mit Peera Gynta opiera się na przeciwstawieniu istot
ludzkich
i trollów, bytów niższych, żyjących w podziemnych
mrokach i reprezentujących
zwierzęcą stronę natury
ludzkiej. Jako istoty mityczne, trolle często przedstawiane są
jako karły zamieszkujące jaskinie. Stary z Dowru pyta Peera
Gynta: „Zgadnij, czym człowiek różni się od trolla?” Oto
odpowiedź Peer`a „Obaj są tacy sami co do joty; wielki chce
krajać, a mały znów skubać! Gdy tylko mogą, szarpią
jednakowo!”
MIT – PER GYNT
Слайд 360STARY Z DOWRU „Masz rację! Widzę, że się w tym
zgadzamy. Ale egzamin jeszcze nie skończony. Bo
jeden dzień jest
podobny drugiemu. A mimo
wszystko jest duża różnica. Posłuchaj tylko, a zaraz
zrozumiesz. Tam, między ludźmi, mówi się:
Człowieku, bądź zawsze sobą! U nas zaś, wśród
trollów, mówimy: Trollu, poprzestań na sobie! ”
MIT – PER GYNT
Слайд 361Cała więc różnica w podejściu do słowa „sobie”.
Co, jak
mówi król trollów, oznacza: „Poprzestań
na sobie! Słowa te musisz
w sercu swoim wyryć,
jak znak herbowy na tarczy”.
Trolle są zezowate; Peer musi odzwyczaić się od
patrzenia na rzeczy wprost, gdyż widzenie trollów jest
zniekształcone. Mieszkając w ciemnościach, postrzegają
świnię, na której wjechał Peer, jako rumaka.
MIT – PER GYNT
Слайд 362Jego kobietę nazywają „królową”.
Peer zgadza się na ogon, który
mu przyczepiają.
Król Trollów wyjaśnia, że trolle żyją czysto
zmysłowo.
Stary
z Dowru mówi że „Peer wszystko uczynił
chętnie, z dobrej woli. Więc uwierzyłem, że z
siebie wyrzucił Już raz na zawsze starego
Adama.
MIT – PER GYNT
Слайд 363Peer Gynt przystaje na wszystko. Kiedy jednak
dowiaduje się, że
nie może nigdy opuścić
królestwa trollów, oponuje: „To prawda, ogon
dałem sobie przypiąć, ale nie muszę merdać
nim bez przerwy. Kurtkę zrzuciłem, same
zresztą łaty. Lecz kiedyś jeszcze chciałbym ją
nałożyć!
MIT – PER GYNT
Слайд 364
Na obrzydliwe napoje i jadło Znalazłbym może
skuteczną odtrutkę, przysiągłbym
nawet, że krowa
jest dziewką, taką przysięgę łatwo da się
strawić.
Ale na wieki z wami tu pozostać, biegać po górach
zezując jak trolle. Być uwięzionym bez żadnej
nadziei powrotu — dzięki wam za taką łaskę!
MIT – PER GYNT
Слайд 365Niech diabli porwą całe państwo trollów!”
Wówczas król żąda, aby Peer
poślubił jego
córkę, jako że skutkiem jego żądzy jest ona
teraz w ciąży: „Oto są ludzie, zawsze tacy sami!
Mówią o duszy, a w gruncie uznają tylko
konkretne, namacalne rzeczy. Czyż pożądanie i
chęć nic nie znaczą?”
MIT – PER GYNT
Слайд 366Gdy Peer odmawia, trolle rzucają się na niego z
zamiarem
zabicia go. Kiedy powalają go na ziemię,
krzyczy: „Matko! Ratunku!
Szybko!”
Z daleka rozlega się bicie dzwonów, a trolle pośród
pisków i wrzasków uciekają.
Matka ratuje Peera.
MIT – PER GYNT
Слайд 367Najistotniejsze słowo, naczelna zasadę trollów
„sam sobie”. Zasada ta stanowi
ostateczną
maksymę indywidualizmu; jest to także sposób,
w jaki Ibsen
postrzega centralny mit
współczesności /Wielki Gatsby – Ameryka
świat ludzi „samych sobie”/
MIT – PER GYNT
Слайд 368Indywidualizm Zachodu obecnie stanowi
potwierdzenie wypaczeń ludzkiego życia.
Geniusz dramaturga
pozwala Ibsenowi
przewidzieć przyszłość i dostrzec grób
człowieka indywidualisty.
MIT –
PER GYNT
Слайд 369Indywidualizm, który stanowił szlachetną
wartość kilka wieków temu i dawał
ludziom
odwagę samodzielności i zdrową niezależność, w
drugiej połowie XX
wieku, pełnej lęku, że
cywilizacja rozpada się pod naszymi nogami,
zdegradowany został do idei, którą Fritz Perls
wyraził słowami: „Ja robię swoje, ty robisz swoje,
jeśli nie jest nam po drodze, to trudno...”
MIT – PER GYNT
Слайд 370To właśnie „samo ja” jest tym, które uwodzi
Ingrydę, a
następnie drwi z niej, gdy
uprowadzona i zbezczeszczona garnie się
do
Peera. To „samo ja” stanowi istotę narcystycznej
osobowości. Naleganie trollów, by nie dbać o to,
co dzieje się poza naszymi własnymi granicami,
to wyrok na nasz świat i naszą cywilizację.
MIT – PER GYNT
Слайд 371Król trollów logicznie odrzuca chrześcijństwo,
gdyż jest deklaracją braterstwa i troski
o tych,
którzy znajdowali się poza naszym zasięgiem.
Nakaz „bądź sam
sobą” opisuje egocentryczne,
„ja”. „Ja” pozbawione świata. ,,Ja” pozbawione
miłości.
MIT – PER GYNT
Слайд 372Ideałem jest brak jakichkolwiek związków,
całkowita niezależność. Jest to „ja”
z gruntu
narcystyczne, bez żadnych wewnętrznych
zależności. Jest to próba
bycia tylko sobą na
poziomie życzeniowym, pozbawionym woli,
decyzji i odpowiedzialności.
MIT – PER GYNT
Слайд 373Trolle są istotami niższymi od ludzi,
mitologicznymi stworzeniami, które
psychologicznie
stanowią archaiczny element
mitu. Sam Ibsen, we wstępie do swej
sztuki,
czyni uwagę, że „trolle tkwią w samym
człowieku”. Dalej twierdził:
MIT – PER GYNT
Слайд 374„Wszystko, co napisałem, jest ściśle związane z
tym, co przeżyłem,
czego doświadczyłem; każda
nowa praca była dla mnie obiektem służącym
jako proces duchowego wyzwolenia i
oczyszczenia, gdyż każda istota ludzka dzieli
odpowiedzialność i winy społeczeństwa, do
którego należy”.
MIT – PER GYNT
Слайд 375Dlatego właśnie wpisałem kiedyś do jednej ze
swych książek następującą
dedykację: Żyć,
znaczy prowadzić wojnę z trollami swego serca
i
duszy. Pisać — osądzać samego siebie”.
MIT – PER GYNT
Слайд 376Troll wybiera zawsze okrężną drogę, nigdy nie
idzie prosto do
celu. Widoczne to jest u Peera
Gynta, który w pierwszej
połowie dramatu
bezustannie powtarza: „Jestem panem sytuacji,
jestem panem swego losu”. W rzeczywistości
jest to deklaracja mężczyzny, który manipuluje
sobą samym.
MIT – PER GYNT
Слайд 377Ibsen stawia kluczowe dla dramatu
Peer Gynt— pytanie: „Jak można
stać się
człowiekiem?”
MIT – PER GYNT
Слайд 378Peer Gynt uwodząc, miotając się po świecie,
przechwalając się, nie
jest zdolny do wrażliwości
na inną istotę ludzką. Nie potrafi
utworzyć więzi,
zdobyć się na współodczuwanie, budowanie.
Wszystko to stanowi część uczciwego związku z
drugą osobą, a Peer tego nie umie dokonać.
Przyjrzyjmy się dokładniej związkom Peera Gynta z
kobietami.
MIT – PER GYNT
Слайд 379Jego wolność jest to symulowana wolność, z
matką w zanadrzu.
Zawsze próbują udowodnić coś kobiecie, realnie
obecnej albo wymyślonej, a
jednocześnie zawsze
od niej ucieka.
Mężczyźni tacy usiłują być sobą bez
wyboru siebie.
MIT – PER GYNT
Слайд 380W III akcie sztuki Peer Gynt, zatopiony w myślach, mówi
do Solveigi: „Moja królewna! Wreszcie ją znalazłem!
Teraz dopiero zamek
wybuduję!” Wychodząc chwyta
siekierę, by dalej pracować przy budowie chatki. Na
polanie pojawia się teraz stara kobieta, która mówi:
„Dobry wieczór, Peerze Gyncie, Szybkonogi”. Odnosi się
to do skłonności Peera do ciągłego przenoszenia się z
miejsca na miejsce, nigdy nigdzie nie dochodzącego,
nigdzie nie pozostającego na dłużej, nigdy nie
znajdującego swego miejsca.
MIT – PER GYNT
Слайд 381PEER „Co to? — Któż to?”
KOBIETA „My znajomi twoi, Peerze.
Moja chata
tu w pobliżu, Więc jesteśmy sąsiadami”.
PEER „Tak? —
To dziwne”.
KOBIETA „Gdyś budował, moja chata rosła
obok”.
PEER „Ja się spieszę”
KOBIETA „Znam to, zawsze się spieszyłeś”.
MIT – PER GYNT
Слайд 382Kobieta, do której jest w rzeczywistości
przywiązany, musi odnieść wrażenie,
że on jest
wolny /pośpiech znak wolności/.
KRZYWY mówi o
Peerze: „Był zbyt silny. Za nim
zawsze stały kobiety”.
Peer prosi Helgę, by zwróciła się do Solveigi:
„Poproś ją tylko, niech o mnie pamięta”. Mężczyźni
spod znaku Peera Gynta /wolność – to pośpiech/ nie
chcą od kobiet miłości, chcą, by stały za nimi, stanowiły
centrum pępowiny.
MIT – PER GYNT
Слайд 383U Peera Gynta brak jakichkolwiek prawdziwych
uczuć. Kobiety, które rzekomo
kocha — Ingrydę,
Anitrę — porzuca bez zmrużenia oka.
Uczucia wybuchają
jak petardy — widzimy
barwny wybuch, który równie nagle wygasa.
Jego działanie jest próżne: żaden z ruchów nie daje
trwałych efektów. Peer Gynt przemierza cały świat,
ale pozostaje zawsze w tym samym miejscu.
MIT – PER GYNT
Слайд 384Wydaje się, że Peer Gynt może mieć każdą
kobietę, której
zapragnie, począwszy od
Ingrydy, panny młodej, aż po pastereczki,
dziewczęta
trollów. Ale on nie ma nawet siebie.
Gdyby osoba taka przyhamowała, musiałoby
dojść do konfrontacji z jej ,ja”, a to wywołałoby
lęk i klęskę. Bo Peer Gynt nie zna siebie i siebie
nie che budować.
MIT – PER GYNT
Слайд 385On nie prowadzi siebie do celu. On ucieka
ucieczce; w
celu uniknięcia konfrontacji ze sobą
samym.
Potencja, mająca swe źródła w
chorobliwym
mechanizmie, nie może trwać długo: jest to
zaspokajanie królowej przez żigolaka. Później, gdy
ktoś staje się nieco bardziej zintegrowany, może
przechodzić przez okres całkowitej impotencji.
MIT – PER GYNT
Слайд 386Źródła tego wzoru zachowań leżą w dzieciństwie
w szczególnie znaczącym
związku z matką.
Ojciec Peera Gynta był pijakiem, o czym
dowiadujemy się od ludzi rozmawiających na
wiejskiej drodze, a obecnie nie żyje. Matka
posadziła Peera Gynta na tronie ojca, otwarcie,
zapewne po jego śmierci, ale w sposób niejawny
dużo wcześniej, jeszcze za jego życia.
MIT – PER GYNT
Слайд 387Jest to motyw Edypa. Zostaje umieszczony na
tronie w roli
króla-małżonka. Matka jest tą
osobą, która go koronuje. Czyni to
jednak z
niego monarchę-niewolnika. Peer Gynt to
dziecko zepsute i zarazem dziecko zniszczone.
MIT – PER GYNT
Слайд 388Następnie spotykamy Peera w Maroku, gdzie staje się
bogaty i
wpływowy. Handlował niewolnikami.
wypracował sobie sprytny system wysyłania bożków do
Chińczyków, a później — misjonarzy, którzy mieli
poprawiać tych pierwszych. Wysyła do pogan biblie i
rum, utrzymując odpowiednią równowagę. tak że nic
nie stoi mu na przeszkodzie. Zdobywa bogactwo.
Następnie postanawia: „Muszę być całkowicie
sobą” i rozpoczyna rozważać, co to oznacza:
MIT – PER GYNT
Слайд 389„To „ja” Gynta jest to hufiec marzeń, pożądań,
snów i tęsknot.
W tym „ja” Gynta się zawiera
morze fantazji najwspanialszych. Słowem,
to
wszystko, co rozpiera pierś mą i targa moim
wnętrzem”.
Świat innych ludzi jest z życia Peera całkowicie
wykluczony. Jak mówi Peer, sekret polega na
tym, by zawsze unikać zobowiązań.
MIT – PER GYNT
Слайд 390PEER „Tak, my z Północy potrafimy kierować życiem.
Najważniejsze to uszy
zatkać jak najszczelniej, by się tamtędy
wąż nie wśliznął.
MASTER COTTON
Cóż to za wąż, mój przyjacielu?
PEER Maleńki, ale niebezpieczny w najwyższym stopniu,
bo nas zmusza do stanowczości i decyzji! A przecież cały
sekret szczęścia oraz działania odważnego polega na tym, by
swobodnie wybierać ścieżki i okrążać zasadzki życia i
pułapki. Wiedzieć, że żaden dzień tej walki nie jest ostatnim
dniem, a wreszcie nie palić poza sobą mostów”.
MIT – PER GYNT
Слайд 391W następnej scenie Peer, stojąc na brzegu, widzi,
jak przyjaciele
kradną jego jacht. Przez moment
przeżywa szok. Prosi Boga o
pomoc, poucza
Boga: „Nie zwlekaj, ukarz ich, Panie!” Oczywiście
nic się nie dzieje: przyjaciele odpływają jego
jachtem, pozostawiając na brzegu zgnębionego
Peera.
MIT – PER GYNT
Слайд 392Przemyśliwując następne wspaniałe
przedsięwzięcia, znów wędruje poprzez
pustynię, gdzie natrafia
na obóz władcy, pełen
koni, klejnotów i wspaniałych szat do
wzięcia.
Przywłaszczając sobie to wszystko, Peer ogłasza
się prorokiem. Tu na scenę wkracza Anitra i
Tańczy.
MIT – PER GYNT
Слайд 393Peer mówi że jest prorokiem przysłanym przez
Allacha, ale nie
odnosi tym razem sukcesu.
Anitra opuszcza go, podobnie jak przyjaciele,
odjeżdżając na jego własnym koniu.
Jak typowy przedstawiciel epoki wiktoriańskiej,
Peer powtarza wciąż te same banały:
„Jestem więc panem sytuacji”
MIT – PER GYNT
Слайд 394Peer powtarza wciąż te same banały:
„Jestem więc panem sytuacji. Jak
to podnosi
człowieka na duchu, kiedy podąża do wielkiego
celu
wytrwale, z mocą! Pozrywać te więzy,
które mnie wiążą z krajem, z przyjaciółmi,
z domem dzieciństwa...” /sam sobie/
MIT – PER GYNT
Слайд 395Teraz Peer zaczyna okłamywać sam siebie, jest
to zwykłe stadium
poprzedzające zakłamanie w
typowej nerwicy. Ibsen należy w istocie do
tej
grupy osób z końca XIX wieku, włączając w to
Nietzschego i Freuda, które stworzyły wielką
rewolucję psychoanalityczną.
MIT – PER GYNT
Слайд 396
Peer po jakimś czasie pojawia nam się w Egipcie przed
posągiem Memnona, boga żałoby. Posąg usiłuje mu coś
przekazać. „Z
boskich popiołów wzlatują hen, w słońce
ptaki śpiewające! Sowo mądrości Pomóż ludzkości
Rozwikłać ten przypadek rzadki! Jeśli odgadniesz sens
zagadki. Ocalisz swoje istnienie!”
Zagadka oznacza, że Peer zamknął swą duszę i musi ją
teraz otworzyć lub umrzeć. Peer nie zwraca na to
najmniejszej uwagi.
Слайд 397Zaraz po tym Peer trafia do szpitala dla obłąkanych.
Zostaje
przedstawiony jako „prorok jaźni” — człowiek,
który jest sobą we
wszystkim. Dyrektor Begriffenfeldt,
oprowadza go po szpitalu i oświadcza, że Peer Gynt
będzie tu rządził. Peer Gynt opiera się. Mówi:
„Ja nie nadaję się — nie mam talentu! Jestem sobą od
stóp aż do głowy, A tu przeciwnie, nikt z was nie jest
sobą”.
Dyrektor zapewnia go, że jest w błędzie, i kontynuuje
charakterystykę mieszkańców szpitala w następujący
sposób:
MIT – PER GYNT
Слайд 398„Każdy tu sobą jest bez ograniczeń, Sobą i niczym
więcej
w żadnym sensie. Każdy się w beczce swego
„ja” zamyka, nurza
się w sosie swego „ja” po szyję,
I hermetycznie swą beczkę szpuntuje korkiem
własnego „ja”. — Nas nie obchodzą bóle cierpienia
czy choroby bliźnich. Ludzkie idee, myśli,
przedsięwzięcia. Jesteśmy sobą i niczym ponadto”.
MIT – PER GYNT
Слайд 399Sobą na każdym kroku.
Pacjenci szpitala i Peer Gynt mają wspólną
ccchę:
nie mogą łkać nad nieszczęściami innych, nie
potrafią reagować
współczująco, nie są zdolni do
słuchania innych. Brak tu podstawowych więzi
ludzkich. Jewtuszenko słusznie postrzega Peera
Gynta jako tego, który: „tak mało więzi z życiem”.
MIT – PER GYNT
Слайд 400W szpitalu znajduje się fellach z mumią przyczepioną do
pleców.
Ma ona symbolizować przeszłość, nie tylko w
sensie mumifikacji, ma
to być przeszłość wspaniałego,
martwego „ja” — Króla Apisa — które nadal uczepione
jest tego mężczyzny. Fellach pyta Peera: „Co mam
uczynić, aby stać się Króla Apisa godnym synem?” Peer
Gynt odpowiada: „A gdyby tak Wasza Wysokość
Spróbował cichcem się powiesić...” mając na myśli to, że
martwy upodobni się do mumii. Fellach odchodzi i
wiesza się.
MIT – PER GYNT
Слайд 401
Do innego pacjenta, Husseina, który udaje
pióro, Peer mówi: „Oto
nóż — proszę!” i
tamten podcina sobie gardło. Jest to
jakby żywa
ilustracja prawdy, która dociera teraz do Peera,
że będąc tylko sobą samym, stajemy się
ofiarami kaprysów innych ludzi. Straszny
paradoks!
Слайд 402
Peera Gynta zaczyna ogarniać szaleństwo.
Postrzega, że ludzie ci „są
sobą i niczym, tylko
sobą”, i zdaje sobie sprawę, że
tym właśnie starał
się być przez całe swoje życie. Po raz pierwszy w
sztuce Peer doznaje wglądu. W końcu uświadamia
sobie, że jest ostatecznie pustym „ja” — wie, że
centralny i podstawowy mit jego życia załamał się.
Krzyczy:
Слайд 403„Co robić? — Kim ja... O Wielki i Mądry! Jestem,
kim chcesz — Już nie pamiętam Twojego imienia!
Ratuj mnie! Ocal!
Głupców opiekunie!”
Dylemat bycia sobą, poprzez dążenie do tego, by
być uwielbianym i otaczanym opieką, polega na
kreowaniu swego „ja” zgodnie z życzeniami
innych. Teraz koło się zamyka. Peer kończy:
„Jestem, kim zechcesz!”
MIT – PER GYNT
Слайд 404Wartość rozpaczy
Nie przypadkiem Ibsen umieszcza Peera Gynta
w szpitalu psychiatrycznym.
Słyszymy
trzask rozpadających się struktur Peera
Gynta. Mówiąc jego własnymi
słowami, całe
jego życie było dotąd „szalbierstwem i
kłamstwem”. To jest sens MITU. Ukazuje prawdę
o człowieku.
MIT – PER GYNT
Слайд 405Peer Gynt przyjmuje do wiadomości fakt, że
nie jest panem
siebie.
Tego uczy MIT, człowiek nie jest panem siebie.
- Bułhakow.
Rozmowa na Patryjarszych Prudach
/”Mistrz i Małgorzata”/
MIT – PER GYNT
Слайд 406Widzimy wrak człowieka, którego
przeznaczeniem była wielkość, który dosiadał
konia
o srebrnej grzywie i złotych podkowach,
okrytego szatą ze szkarłatnego
jedwabiu. Teraz
zaś oglądamy żałosny kadłub idący
donikąd!
MIT – PER GYNT
Слайд 407Po tym doświadczeniu rozpaczy odnajdujemy
Peera na statku płynącym z
powrotem do
Norwegii. Peer, nagle pragnie obdarować ich
pieniędzmi —jest
to jego pierwszy prawdziwy
odruch hojności w odpowiedzi na potrzeby
innych.
MIT – PER GYNT
Слайд 408Prędko jednak dociera do niego fakt, że żeglarze
ci mają
gdzieś hen w domu czekające na nich
żony i dzieci,
podczas gdy „Starego Peera nikt nie
oczekuje”. Ogarnia go teraz fala zazdrości i żalu
za straconym czasem, czuje się urażony.
„Mają więc w domu swoje żony, dzieci, Wiedzą,
że nawet hen, na końcach świata ktoś im
serdeczną myślą towarzyszy...”
MIT – PER GYNT
Слайд 409„A ja? Kto o mnie i kiedy pomyśli? Świeca —
dwie świece — ? A dla mnie noc czarna...”
Problem
urazy uwalnia on gorzką nienawiść,
agresję i pragnienie przecięcia więzi żeglarzy z
innymi ludźmi; chce, aby cała ich miłość została
zniszczona!
MIT – PER GYNT
Слайд 410Złość świadczy o tym, że Peer
Gynt odczuwa coś bezpośrednio.
MIT
– PER GYNT
Слайд 411Peer Gynt oczywiście uważa, że wszystko na
świecie związane jest
z jego wewnętrznym
rozpaczliwym przekonaniem, iż nikt na niego nie
czeka ze świecą płonącą na stole. Rozpacz jest
obiektywnie nieprawdziwa, ktoś bowiem czeka na
Peera Gynta, a mianowicie Solveiga. Na poziomie
intuicyjnym on wie o tym. Ale Peer Gynt nie
dopuszcza tego faktu do swojej świadomości.
MIT – PER GYNT
Слайд 412Gdy mijają statek rozbity na skale podczas
sztormu, Peer Gynt
chce ratować rozbitków.
Kapitan jednak odmawia zmiany kursu, aby
ratować
tonących, a Peer próbuje przekupić
żeglarzy. Zdobywa się nie tylko na autentyczną
troskę, ale i na aktywne działanie w tym
kierunku. Peer słyszy lamenty dochodzące z
tonącego w pobliżu statku. Chce pomóc.
MIT – PER GYNT
Слайд 413Nareszcie Peer słyszy ból innych, potrafi łkać nad
nieszczęściem innych.
Kiedy statek tonie, Peer
Gynt mówi do siebie: „Nie ma
już dzisiaj wiary
między ludźmi. A w taką burzę nie
można zuchwale żartować z Bogiem! Bo ich
wnet przekona, że niebezpiecznie jest igrać ze
słoniem!
MIT – PER GYNT
Слайд 414Jest to całkowicie inna postawa od prezentowanej w
Maroku, kiedy
to nakazywał Bogu, co ma czynić. Jest
teraz istotą ludzką
przepełnioną grozą znaczenia życia i
śmierci, i ich potęgą. Nie można już dłużej uciekać w
pustosłowie. Fakt, że Peer może doświadczać lęku i
zachwytu, szacunku dla innych, umożliwia mu odkrycie
związków między ludźmi, której daje wyraz kilka
wersów dalej.
MIT – PER GYNT
Слайд 415„Na pełnym morzu, i to w taką burzę! Tu owca
musi ginąć wraz z kozłami. Tutaj nie można
zostać tylko
sobą, chcesz czy też nie chcesz,
musisz jednak robić, co robią inni, innych
naśladować”.
MIT – PER GYNT
Слайд 416Nieznajomy Pasażer
Mówi: „Gdyby tak nasz statek Rozbił się
dzisiaj, no
i poszedł na dno...”
Przestraszony Peer pyta, czy to rzeczywiście
im
grozi. Na to Nieznajomy Pasażer odpowiada:
„Nie wiem, ale gdybym Ja wyszedł cało, a pan
stracił życie?”
MIT – PER GYNT
Слайд 417Nieznajomy Pasażer to dziwna postać. Przede
wszystkim jednak Nieznajomy Pasażer
jest
Peerem mówiącym do samego siebie. W
głębszym sensie scena
ta jest próbą ukazania
świadomości Peera Gynta, dotyczącej tego, co
się w nim dzieje, w nadziei.
MIT – PER GYNT
Слайд 418W innej scenie widzimy Peera Gynta
przedzierającego się do chaty
w lesie, chaty,
którą porzucił. Mówi do siebie: „Starzec znów
szuka schronienia u matki”. W innej, bardzo
malowniczej, Peer obiera cebulę, która jest nim
samym:
MIT – PER GYNT
Слайд 419„O, stary głupcze! Wciąż te brednie! Wciąż jeszcze
cesarz? —
Dziś jesteś cebulą! Teraz obłupię cię, mój
drogi Peerze, ta
łupka z wierzchu to biedny rozbitek,
następna znowu — poszukiwacz złota, a w tej
soczystej, świeżej — prorok wielki, cuchnie od
kłamstwa, jak powiada Biblia, zapach aż w oczy
gryzie, łzy wyciska. Same łupiny? — Zdarłem ich już
tyle i nigdy chyba nie dotrę do sedna. Nic prócz łupinek,
coraz cieńszych, mniejszych”.
MIT – PER GYNT
Слайд 420Okazuje się, że w leśnej chacie, do której chce dotrzeć,
znajduje się Solveiga. Śpiewa: „Czekać cię mogę aż po grób!”
Ale
Peer Gynt nie jest jeszcze gotów zaakceptować
autentycznego związku. Peer Gynt mówi: „Ktoś, co pamięta
— i ktoś, co zapomniał! Ktoś, co się wyrzekł — i ktoś, co
zaufał! O zgrozo! Nigdy już tego nie zmienię! — Boże mój! —
Tutaj było me cesarstwo!”
Odchodzi ze świadomością, że musi stać się bardziej
zintegrowany, nim powróci.
MIT – PER GYNT
Слайд 421Kolejne sceny mnożą teraz symbole utraconego „ja”.
Odlewacz Guzików chce stopić
Peera Gynta w swej
chochli odlewniczej. Mówi, że Peer nigdy
niczym nie
był, dlaczegóż by go nie przetopić? Peer Gynt
protestuje krzycząc: „Taki zły nie jestem, jak wam się
wydaje... Możesz mnie najwyżej nazwać nicponiem,
ale nie grzesznikiem!” Na to tamten odpowiada:
„W tym sęk!” /nigdy niczym nie, był nawet
grzesznikiem/.
MIT – PER GYNT
Слайд 422„Wszak powiedziałeś tutaj sam przed chwilą, że nazbyt
wielkim nie
jesteś grzesznikiem, zaledwie średnim...
Ale żadną miarą nie dałoby się nazwać
cię cnotliwym.
Bo grzech wymaga siły, charakteru”.
Peer Gynt dalej by zaszedł, gdyby był prawdziwym
grzesznikiem. Musi teraz przyznać rację tej ocenie. „Nie
byłem sobą? Ja! To śmiechu warte!”. A Odlewacz
Guzików podsumuje to później jednym zdaniem: „Być
sobą znaczy unicestwić siebie”. /a on uważał, że jest
sobą i nie unicestwił siebie – to znaczy nie był sobą/
MIT – PER GYNT
Слайд 423Jest na dnie rozpaczy. Dowiaduje się, że jest
niczym. „Bycie
tylko sobą samym” obraca się
wniwecz. Ostateczne znaczenie tego mitu:
wszelki narcystyczny egocentryzm prowadzi do
klęski.
/MIT – Narcyz/
MIT – PER GYNT
Слайд 424Peer spotyka na swej drodze Starego z Dowru, króla
trollów
i pragnie wyrównać stary dług. Starzec
zapewnia go, że dobrze
zrobił, kierując się w życiu
mottem: „Poprzestań sam na sobie”. Starzec podkreśla
też, że ilekroć w gazetach pojawia się artykuł sławiący
moc trollów, przytaczają przykład Peera jako
tego, który naprawdę w nią uwierzył. Peer rozprawia się
tym razem krótko z królem trollów i spieszy do Solveigi.
Doświadcza piękna niebios, widzi spadającą gwiazdę i
ogarnia go groza.
MIT – PER GYNT
Слайд 425Stopniowo uspokaja się i wypowiada
najpiękniejsze słowa „Czy to możliwe,
by w
godzinie śmierci Dusza znalazła się w tak
strasznej
nędzy? O, ziemio piękna, przebacz, że
przez lata zieleń twej trawy deptałem
daremnie!
MIT – PER GYNT
Слайд 426Wybacz mi, słońce, żeś musiało trwonić Swe
życiodajne blaski w
pustych ścianach;
Bo sam gospodarz włóczył się po świecie
nie przebywał nigdy
w domu smutnym!
Słońce promienne i ziemio zielona,
Po co wam było żywić moją matkę,
Gdy spoczywałem uśpiony w jej łonie!
Jakże rozrzutna jest matka-natura —
A człowiek życiem płaci błąd narodzin...
MIT – PER GYNT
Слайд 427Wybiegnę jeszcze na najwyższe szczyty,
Raz jeszcze spojrzę na wschodzące słońce.
Nasycę
oczy swe, aż do zmęczenia.
Widokiem mojej ziemi obiecanej!
A tam, gdzie
ciężar lawiny mnie zwali,
Napiszcie tylko: „Nikt tutaj nie spoczywa”.
potem — potem — któż może odgadnąć?...”
MIT – PER GYNT
Слайд 428Miłość i odbudowa
Wyrzeczenie się narcystycznego, „ja” stanowi
początek autentycznego człowieka.
Teraz jednak
Peer pokazuje, że potrafi się angażować, i mówi:
„O
nie! Tym razem pójdę wprost przed siebie!
Choćby największe przyszło znieść męczarnie!”
Wraca do Solveigi”.
Słowa, które padają na końcu, mają tu dla nas
istotne znaczenie:
MIT – PER GYNT
Слайд 429PEER
„Błogosławione niech będą twe usta!
Mów więc, gdzie byłem —ja, prawdziwy,
cały,
Opromieniony boskiej myśli blaskiem?”
SOLVEIGA
„Byłeś w miłości mej, wierze, nadziei!”
PEER
„O matko!
Żono! Dziewico bez skazy!
Ukryj mnie, zamknij w swym sercu, w swej duszy!”
MIT – PER GYNT
Слайд 430SOLVEIGA
„Śpij, mój synku, śpij, kochany, ja kołyszę cię i
czuwam.
Ułóż głowę na mym łonie, ja przed
grzechem cię obronię.
Tyle szczęścia matce
dałeś, w moim sercu zamieszkałeś długie lata,
wiek miniony, dzisiaj jesteś już strudzony. Śpij
mój synku, śpij, kochany, ja kołyszę cię i
czuwam”.
MIT – PER GYNT
Слайд 431Czy mamy przyjąć, że Peer Gynt wraca do matki?
Istnieje
wielka różnica pomiędzy związkiem
łączącym Solveigę z Peerem a związkiem,
jaki go
dawniej łączył z matką. Solveiga czeka na niego z
własnego, dojrzałego wyboru, podczas gdy matka
wiązała go ze sobą bo tak musi być. Solveiga
pozwala mu przyjść wówczas, gdy jest na to gotowy,
po przejściu przez doświadczenia, które przejść
musiał. One to właśnie czynią go ostatecznie
zdolnym do miłości.
MIT – PER GYNT
Слайд 432Solveiga symbolizuje obecność ważnej osoby,
wobec której Peer Gynt może
doświadczyć
ludzkich związków i miłości. Świat związków
międzyludzkich staje się
osiągalny, Peer może w
końcu doświadczyć i odnaleźć siebie. Świat ten
charakteryzuje się spójnością bo jest w nim
kobieta.
MIT – PER GYNT
Слайд 433Kombinację tych cech
nazywamy obecnością.
MIT – PER GYNT
Слайд 434Taką właśnie obecność, i urzeczywistnienie
takiego świata, ma w dramacie
zapewnić
Solveiga. Podobnie jak Dante, który zdołał
przetrwać długą podróż
przez czyściec i
kontynuował swą podróż do raju dzięki
Beatrycze, tak też Peer Gynt może kontynuować
swoją podróż ku integralności i radości dzięki
miłości do Solveigi.
MIT – PER GYNT
Слайд 435Gatsby i American dream
„Miłość wniosła w jego życie nieład i
zamieszanie, lecz gdyby tylko mógł wrócić do
punktu wyjścia i
powoli prześledzić wszystko od
początku, na pewno odnalazłby to, co utracił”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 436Po zakończeniu pierwszej wojny światowej w
1918 roku istniał w
Ameryce ogromny
potencjał, przez tę wojnę zmobilizowany,
który nie znajdował
ujścia. Wszyscy wówczas
wydawali się przepełnieni zapałem i chęcią
partycypacji w różnego rodzaju staraniach, co
uniemożliwił jednak traktat wersalski.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 437W jaki sposób wobec tego ta energia miała
sobie utorować
drogę? Ogromna jej część
znalazła ujście w zadziwiającym zjawisku,
trwającym
dwanaście lat, zwanym jazz age —
epoką jazzu.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 438Epoka jazzu
Ów okres nostalgicznego brzmienia saksofonu był
okresem buntu wobec
nieomal wszystkiego. Był to
czas, gdy prohibicja spowodowała, że
zorganizowane
przestępstwo bardzo się opłacało,
co z kolei zrodziło pogardę dla wszelkich praw i
norm etycznych.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 439Bunt ten najlepiej uwidaczniał się w modzie
kobiecej: długie włosy
wyszły z mody, a na ich
miejsce pojawił się francuski
„bob”. Dzisiaj
trudno sobie wyobrazić przerażenie, jakie
początkowo wywoływały męskie fryzury u
kobiet.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 440Kobiety zbuntowały się przeciw sukniom do
kostek i nagle odsłoniły
kolana. Wraz z
charlestonem i regtime’em pojawiło się
obściskiwanie, całowanie
i automobile jako
przystań dla zawoalowanego, spłyconego
seksu.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 441Prezydent Coolidge, który rzucił hasło „Biznesem
Ameryki jest biznes”, rozpoczęło
się szaleństwo
hazardu, z którego rozmiarów nie zdawano sobie
sprawy
w pełni, aż do owego historycznego dnia,
29 października 1929 roku, kiedy to rynek się
załamał, zamknięto banki i rozpoczął się koszmar
wielkiego kryzysu.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 442W takich to czasach, w epoce jazzu, wszyscy
przeżywaliśmy ogromne
zainteresowanie
sprzedażą wszystkiego, co się da, łącznie z nami
samymi.
Wydawano książki o tym, jak
zaprezentować swoją osobowość i sprzedać się
pracodawcy, jak sprzedać się kochankowi lub
przyszłej teściowej.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 443Chwila rodziła nowe schematy szybkiego
wzbogacenia się; prawie wszyscy nabrali
się na
kupno nieruchomości na Florydzie, które
okazały się rozległymi
moczarami.
Zarejestrowano też kulty: Aimie Semple
McPherson, ojciec Coughlin i inne. Jazz age
stanowił pierwszą oznakę upadku American
dream.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 444W okresie tym powstało dzieło stanowiące
kronikę upadku leżących u
jego podstaw mitów i
przewidziało rezultat tego upadku. Mam na
myśli powieść Wielki Gatsby F. Scotta
Fitzgeralda. Fitzgerald uznawany jest za głos
epoki jazzu nosił ducha tego szalonego
okresu w swym zgrabnym, atrakcyjnym ciele i
niewiarygodnie bogatej wyobraźni.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 445Nadano mu imię po dalekim krewnym, którym
był Francis Scott
Key, autor amerykańskiego
hymnu narodowego. Scott był wychowywany
przez nadmiernie
kontrolującą matkę, w St. Paul,
w stanie Minnesota, w domu należącym od
pokoleń do rodziny matki. Ojciec, w oczach tejże
rodziny, był w świecie biznesu nieudacznikiem.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 446Matka przelewała zatem swe emocje na syna.
Widzimy więc Scotta
przeżywającego swe
szczenięce miłości na zabawach szkolnych, ale też
chłopca
podejmującego pierwsze próby pisarskie.
Później widzimy go w Princeton, gdzie napisze
świetny musical wystawiony w college’u, ale zaraz potem
zostaje wyrzucony ze szkoły, bo oblewa matematykę i
chemię. Widzimy go pijanego w Nowym Jorku, wdającego
się w bójki, ciężko pobitego, ale zbierającego się do kupy i
piszącego nadal.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 447Jesteśmy świadkami jego przybycia na zjazd
studentów w Princeton, uczestnictwa
w
następnej bójce, z której wychodzi z podbitymi
oczyma i
zostaje wyrzucony za nieprzystojne
zachowanie, próbuje jednak natychmiast wejść
z powrotem przez okno.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 448Głos Fitzgeralda wydobywa się wprost z
samego serca epoki jazzu,
z całym jej zgiełkiem,
przesadą i koloryzowaniem.
MIT – WIELKI
GATSBY
Слайд 449Powieść ta, pozwalała czytelnikom „dotknąć
nieskończoności”. Jest to pełen grozy
i żalu
rozrachunek z ideą epoki jazzu. Powieść ta
przedstawia
tragedię amerykańskiego mitu,
który był tak znakomitym przewodnikiem od
czasu przybycia do Plymouth.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 450Fitzgerald wycofał się z aktywnego życia, zerwał
z alkoholizmem i
wszelkimi innymi atrybutami
życia playboya, by w samotności pisać swe
wielkie dzieło.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 451Próbował odnaleźć przyczynę chaosu w swoim życiu.
Przyczyną tą w
przypadku Gatsby’ego była miłość do
Daisy. Klocki życia Gatsby’ego (i
Fitzgeralda) tworzyły w
perspektywie drabinę sięgającą jakiegoś tajemnego
miejsca ponad drzewami — mógłby się wspiąć po tej
drabinie, gdyby był sam, i na jej szczycie wessać pokarm
życia, wypić do dna nieporównane soki cudowności.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 452Wielki Gatsby jest duchową autobiografią
Fitzgeralda. Używa on często w
powieści wyrażenia
„na zawsze”. Maxwell Perkins pisał do niego:
„Potrafisz
poprzez jedno przypadkowe spojrzenie
w niebo dać nam poczucie wieczności”. Jest to
książka, która mówi o mitach naszych czasów,
zawiera w sobie „symboliczną prawdę oglądu
uniwersalnego”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 453Tragiczny sukces
Jim Gatz, syn niezaradnych i nieudolnych farmerów z
Północnej
Dakoty, był wyrazem amerykańskiego mitu
Proteusza. Wierzył, że może przekształcić
samego siebie,
zanegować swe pochodzenie i swe korzenie i
wykreować nową tożsamość. W swej wyobraźni nigdy
nie zaakceptował również swoich rodziców. Już jako
chłopiec wypisał na okładce jakiegoś komiksu reguły
samodoskonalenia, które miały zawieść
go do sukcesu, jego własnej historii Horatia Algera.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 454„Tak naprawdę — pisał Fitzgerald to on sam sobie wymyślił
postać
Jaya Gatsby’ego z West Egg, Long Island, jako idealną
koncepcję
własnej osoby... Wymyślił sobie takiego Gatsby’ego, jakiego
siedemnastoletni chłopak potrafi wymyślić, i tej swojej koncepcji
pozostał wierny do końca”.
Natomiast jego biograf, Andrew Le Vot, pisze, że Fitzgerald
„przedstawia lepiej niż w jakichkolwiek innych źródłach
autobiograficznych istotę problemów, w obliczu których musiał
stanąć on i jego pokolenie... W Gatsbym z jego przewijającym się
motywem grzechu pierworodnego, Fitzgerald wziął na siebie
wszystkie słabości i deprawacje natury ludzkiej.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 455Gatsby zostaje wysłany do Louisville na
ćwiczenia, tam zakochuje się
w dziedziczce
Daisy. Obiecują sobie, że będą na siebie
czekać
aż do czasu zakończenia wojny. …
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 456Dowiaduje się w Europie, że Daisy wyszła za mąż
za
Toma Buchanana, bogatego i pochodzącego z dobrych
sfer w Chicago,
przysięga sobie, że ją odbije. Spełnieniu
tego marzenia podporządkowuje wszystko, zmienia
nazwisko, sposób ubierania się, przebywa przez pięć
miesięcy w Oksfordzie, by przyswoić sobie nowy akcent,
i wraca do Ameryki, by stać się bogatym, kupić nową
rezydencję z „granatowym trawnikiem” w Long Island
Sound. Wszystko to ma jeden cel, zdobyć ponownie
Daisy, która z Tomem spędza w pobliżu lato.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 457Bezgranicznie wierzy, w typowo amerykański sposób, że
uda mu się
zrealizować swe marzenia. W bezpośrednim
sąsiedztwie, w zwykłym, wynajętym domu
letniskowym
mieszka Nick. Jest konformistyczny, moralistyczny,
purytański. Jego poglądy są dokładnym przeciwieństwem
poglądów Gatsby’ego.
Ale i Nick zmuszony jest przyznać, że jest w Gatsbym „coś
wspaniałego, jakiś wyższy stopień wrażliwości na obietnice
życia. Gatsby posiada niezwykły dar nadziei, romantyczną
żarliwość jakiej nigdy u nikogo nie spotkałem i pewnie już nie
spotkam”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 458Gatsby wierzył bezwarunkowo w amerykański mit „zielonego światła”,
symbolu, który
często się w powieści pojawia. Zielone światło jaśniało na
końcu
przystani Daisy, jakby wabi Gatsby’ego. Kiedy Nick po raz pierwszy
ujrzał Gatsby’ego, ten stał pewnego wieczoru w ogrodzie wpatrzony w to
zielone światło z ramionami tęsknie wyciągniętymi ku ciemnej wodzie.
„Mógłbym przysiąc, że drżał”, mówi Nick. Owo wieczne zielone światło jest
odsłaniającym się mitem Ameryki, oznacza bowiem nowe możliwości, nowe
granice, nowe życie tuż za rogiem.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 459Przeznaczenie nie istnieje, a jeśli nawet to my tworzymy je
sami.
Wszystko jest jeszcze przed nami, uczynimy z życia to,
co zechcemy.
Zielone światło mruga ku nam obietnicą coraz to lepszych rzeczy, w
coraz to wyższych drapaczach chmur, rosnących bez końca ku
nieskończoności. Zielone światło przekształca się w naszą największą
iluzję, kryjąc trudności, jakie napotykamy, pozwalając na zło bez
winy, ukrywając nasze dajmoniczne cechy i nasze problemy, i właśnie
poprzez obietnice bez pokrycia niszczy w zalążku nasze wartości.
Zielone światło to mit ziemi obiecanej Horatia Algera.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 460Gatsby odniósł wielki sukces; stał się bogaty i choć całkiem
tego nieświadom, był bez reszty oddany mitowi, który
odziedziczyliśmy w
spadku po XIX wieku. Jego ojciec,
półanalfabeta, który przybędzie z Północnej Dakoty, kiedy
przeczyta w gazecie. Po śmierci syna, przekształci swój żal i
smutek w dumę, widząc wokół wszelkie znamiona wielkiego
sukcesu syna. Powie: „Miał przed sobą wielką przyszłość...
Gdyby żył, zostałby wielkim człowiekiem. Takim jak ten
finansista James J. Hill... Przyczyniłby się do rozwoju kraju”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 461Gatsby miał pieniądze — nawet jeśli zdobył je w
nieuczciwy
sposób, co w epoce jazzu było zjawiskiem
częstym. W American
dream istotne jest, by stać się
bogatym, a wówczas samo bogactwo usprawiedliwia
sytuację. Fakt, iż odnosiło się sukces, jest dowodem łaski
Boga i że należy się do grona wybranych. Łatwo
dostrzec, jak pogląd ten z tradycji kalwińskiej
przekształcił się w jedenaste przykazanie: „Bądź bogaty”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 462Gdyby za pieniądze można było kupić wszystko, Gatsby
byłby najszczęśliwszym
człowiekiem na świecie. Ale i sukces,
i pieniądze stanowiły wynik
marzenia, którego Gatsby był
niewolnikiem i który traktował jako rzeczywistość swego
życia. Za pieniądze można było kupić najbardziej wytworne
towarzystwo, blichtr i posiadłości, lejący się strumieniami
szampan, muzykę jazzową i orkiestrę wabiącą setki ludzi jako
ćmy do światła. Wszystko to jednak miało znaczenie tylko
o tyle, o ile prowadziło do Miłości. Wiemy owemu mitowi
Gatsby i tu odnosi zwycięstwo — Daisy pojawia się i krok po
kroku zbliżają się do sceny tak bliskiej sercu Gatsby’ego.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 463Tragizm Gatsby’ego polegał na tym, że swe marzenie —
tożsame
z American dream — bierze za rzeczywistość.
Pokładał w nim
całkowitą ufność i nigdy nie wątpił w swój
ostateczny sukces. Nick mówi o kolosalnej witalności jego
iluzji. Jeśli Kierkegaard ma rację, że „czystość serca oznacza
pragnienie jednej rzeczy”, to serce Gatsby’ego było czyste.
Najdziwniejsze, że on właśnie, jako jedyna postać w
powieści, jest osobowością zintegrowaną.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 464Kiedy zwierza się Nickowi, że celem jego jest
nakłonienie Daisy,
aby przyznała, że kocha i zawsze
kochała tylko jego, i
poślubienie jej w wielkim
domu w Louisville tak jak to kiedyś planowali, Nick
mówi: „Nie można przeżyć na nowo czasu, który
się już raz przeżyło”. Gatsby odpowiada z
niedowierzaniem:„Nie można? Ależ oczywiście
można”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 465„Nieuczciwe środki, po jakie sięga Gatsby, by
osiągnąć swój cel,
nie zniszczyły jego
fundamentalnej integralności, duchowej
niewinności”, pisze Le Vot.
Środki, po jakie
sięga, odzwierciedlają koncepcję czasów,
tylko takie, a nie inne są możliwe dla biednego
młodzieńca szukającego szczęścia.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 466Prawdziwe zepsucie, odkrywa Nick, dotyczy serc tych, którzy
pogardzają Gatsbym,
szczególnie dotyczy to Toma.
Wewnętrzna spójność Gatsby’ego polega na odwadze
i
wierności swym marzeniom. Nigdy nie przyszło mu nawet do
głowy, by powiedzieć, że to Daisy, a nie on, prowadziła
samochód, kiedy w wypadku ginie Myrtle Wilson. „To nie
Gatsby zbłądził. To tumany kurzu, ciągnące się w ślad za jego
marzeniem, zamknęły go na czas jakiś wśród błahych
zmartwień i pozornych wzlotów ludzi”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 467W tym sensie to nie sam mit amerykański wiedzie nas
na manowce, czynią to „tumany kurzu ciągnące
się w ślad”
za tym marzeniem. Jest to trwanie przy micie
Horatia Algera, kiedy nie pasuje on już do
nowej sytuacji; jest to wykorzystywanie mitów przeszłości w
celu zracjonalizowania nędzy i głodu świata; jest to
wywoływanie paranoi poprzez nawiązywanie do przeszłości
od dawna już martwej. Marzenie Gatsby’ego było jednak
zbyt nachalne. „Chcesz za wiele” mówi Daisy w Plaza Hotel,
kiedy to Gatsby nalegał, by powiedziała Tomowi, że nigdy go
nie kochała.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 468Fitzgerald pisze dalej: „Wymykały mu się
ostatnie chwile tego popołudnia
i już tylko w
beznadziejnych marzeniach próbował dotknąć
tego, co
stało się nietykalne, torując sobie
żałośnie, rozpaczliwie drogę do owego
utraconego głosu w drugim końcu pokoju”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 469Fitzgerald używa sądów bez rozpaczy.
Prawdziwa rozpacz stanowi konstruktywną
emocję
zdolną do wyłonienia rozwiązania
trudności. Było to uczucie, do którego
epoka
jazzu nie była zdolna.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 470Nad trumną Gatsby’ego Nick pogrąża
się w zadumie, od Daisy
nie nadchodzi żadna
wiadomość, nawet ta, że „może już o
to nie
dbał. A jeśli tak, to chyba musiał czuć, że rozstał
się z tym starym, ciepłym światem, zapłaciwszy
wysoką cenę za to, iż zbyt długo żył jednym
marzeniem”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 471Niezdolni do troski
W epoce jazzu, pisze Fitzgerald, i za naszą
samotnością krył się brak autentycznej troski. Jego
rodacy bali się,
że troska zagrozi ich niezależności,
wolności, utrudni decyzję o zwinięciu żagli i
przeniesieniu się w inne miejsce.
Marzenie Gatsby’ego rozbija się, mówiąc
konkretnie, o skały niezdolności ludzi do troski.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 472Jest to szczegółowo przedstawione na przykładzie Toma
i Daisy. „Nie
przejmowali się niczym, Tom i
Daisy, niszczyli rzeczy i ludzi,
a potem wracali do stanu
absolutnej beztroski, do swoich pieniędzy, do tego
wszystkiego, co trzymało ich razem, piwo, którego
nawarzyli, kazali pić innym...” Słowo „nie przejmowali
się”, troska i beztroska pojawia się u Fitzgeralda nieomal
na każdej stronie. Przy końcu, po tym, jak Gatsby zostaje
zabity, Nick opowiada o niezwykłym, powtarzającym się
śnie:
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 473Nocna scena, malowaną przez El Greco: dużo domów,
jednocześnie konwencjonalnych
i groteskowych, skulonych
pod posępnym, nawisłym niebem i księżycem bez
blasku. Na
pierwszym planie czterech panów w uroczystej czerni fraków
idzie chodnikiem, dźwigając nosze, na których leży pijana
kobieta w białej wieczorowej sukni. Jej zwisająca dłoń
kołysze się i sieje chłodny blask klejnotów. W głębokiej
powadze mężczyźni kierują się do jakiegoś domu, do
niewłaściwego domu. Lecz nikt nie wie, jak nazywa się ta
kobieta, i nikogo to nie obchodzi.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 474Słowo „troska” (ang. care) powinno być
rozumiane literalnie: jako zdolność
ludzi do
współczucia, do komunikacji na głębszych
poziomach i do
kochania. Troska na którą
zazwyczaj można liczyć, łagodzi ludzkie
okrucieństwo.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 475Heidegger uczynił troskę (niem. Sorge)
podstawą bycia: bez troski nasze
„ja” rozpada się,
tracimy zdolność woli i własną jaźń. Czasami
Fitzgerald napomyka o tym, że brak troski
reprezentuje grzech pierworodny niezdolności do
współodczuwania i komunikowania się z bliźnim.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 476Fitzgerald często używa wyrażeń
„niewyrażalne”, „niewypowiedziane”,
„nieprzekazywalne”, jak gdyby starał
się usilnie
zakomunikować coś, czego tak naprawdę
powiedzieć nie sposób,
jakby próbował tłumaczyć,
że znaleźliśmy się na tej maleńkiej wirującej
planecie, przepełnieni przeogromną potrzebą
kochania siebie nawzajem, ale potrafimy dokonać
tego jedynie połowicznie.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 477Ostatniego dnia, podczas owego fatalnego
śniadania na godzinę przed zastrzeleniem
Gatsby’ego w jego własnym basenie, Nick i
Gatsby dyskutują tragiczne
wydarzenia
poprzedniego dnia.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 478że Daisy być
może kochGatsby stara się sam siebie przekonać,
ała Toma „przez chwilę, zaraz po
ślubie... a jednocześnie jeszcze
więcej kochała
mnie. Rozumiesz?” Tak naprawdę wsłuchany był
jednak w telefon, czy Daisy zadzwoni albo prześle
wiadomość? Nic takiego się nie stało. Wychodząc,
Nick krzyknął do Gatsby’ego: „To wstrętna,
rozwydrzona banda! Jesteś więcej wart niż oni
wszyscy razem wzięci”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 479Nick relacjonuje, że był zadowolony, iż to powiedział. „To
jedyny
komplement, jaki kiedykolwiek ode mnie usłyszał, bo
odnosiłem się do
niego z dezaprobatą od początku do
końca”. Istnieją w tym konflikcie Laokoona dwie strony
Fitzgeralda, książka zawiera jakby ich zestawienie. Walka
toczy się pomiędzy etosem epoki jazzu a własną
integralnością Fitzgeralda, jego wrażliwością z jednej strony
na grzech i motyw piekła lat dwudziestych, a z drugiej
uwodzicielski powab tego wszystkiego, czego tak
nienawidził. Stąd gorycz tego dzieła.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 480Centralnym tematem powieści Fitzgeralda
jest samotność.
Na przyjęciach u Gatsby’ego,
pośród najbardziej wyszukanych form
muzyki, tańca i picia trunków, nie
dochodzi do żadnej komunikacji,
jest tylko entuzjastyczne spotkanie pomiędzy ludźmi, którzy nie mają
nawet swych imion. A kiedy Gatsby stoi „na ganku z dłonią
wzniesioną w ceremonialnym geście pożegnania”, odprowadzając
swych gości, „nagła pustka zdawała się teraz płynąć z okien i z
ogromnych drzwi, otaczając kompletną izolacją postać gospodarza”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 481Ale osobą najbardziej samotną jest Jay Gatsby,
gospodarz fantastycznych przyjęć,
których sam nie
lubił. Od pierwszej chwili, kiedy spotykamy go
o
zmierzchu przed swym domem, wypatrującego
zielonego światła na przystani w posiadłości Daisy, od
tego momentu aż do jego pogrzebu stanowi on prototyp
samotności. Fakt, że sam Gatsby tego nie dostrzegał,
jest jeszcze bardziej znaczący: nie była to dla niego
przejściowa emocja, ale permanentny stan, sposób
bycia.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 482Nikt na świe-
cie nie potrafił przeniknąć siły napędowej popychającej
go do wytkniętego celu; był on w istocie osobą
własnego
autorstwa, i jako taki, podobnie jak wszyscy ludzie tego typu, był wewnętrznie odcięty od |
głębokich związków. Ludzie przepływali przez jego wielki dom, a ich i cele były całkowicie odrębne od
celu, w jakim te przyjęcia wydawano, a mianowicie po to, by przyciągnąć Daisy.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 483Podczas gdy ciało Gatsby’ego już spoczywało w
trumnie, Nick w
głowie wciąż słyszał błaganie
Gatsby’ego: „Słuchaj no, mój drogi, -j
musisz mi tu
kogoś sprowadzić... Przecież nie mogę przejść przez
to to zupełnie sam”. Nick dodaje martwemu
Gatsby’emu otuchy mówiąc: „Przyprowadzę ci
kogoś, Gatsby. Nie martw się. Zaufaj mi, a ja
ci tu kogoś sprowadzę...”
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 484Pomimo jednak wszystkich telefonów Nicka,
pomimo iż kondukt żałobny złożony
z trzech
samochodów czekał dodatkowe pół godziny,
ostateczna samotność Gatsby’ego
w trakcie
pogrzebu zostaje podsumowana suchym
stwierdzeniem: nikt nie przyszedł. Ani słowa
czy kwiatów od Daisy.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 485Smutny nastrój wokół grobu pogłębiała
mżawka, jakby natura sama brała
udział w tym
niewypowiedzianym sieroctwie - oto chowany
był nie
tylko człowiek, ale coś więcej, American
dream, najważniejszy, centralny mit Ameryki
został złożony do grobu.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 486Przy grobie pojawia się jeden z uczestników
przyjęć u Gatsby’ego,
pan Sowie Oczy „którego
wówczas zastałem w bibliotece podziwiającego
książki
Gatsby’ego, a teraz wstrząśnięty wołał:
„Mój Boże! Przychodzili do tego domu setkami!” I
na zakończenie dorzucił słowa, które w jakiejś
postaci miał na końcu języka każdy z czytelników:
„Biedny sukinsyn”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 487Pogrzeb Gatsby’ego przypomina pogrzeb
Willy’ego Lomana w Śmierci komiwojażera, tyle
że tutaj nie ma nawet garstki ludzi, którzy
mogliby przedyskutować,
co się stało i jak
do tego doszło.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 488Ów brak zakorzenienia był obecny w całej epoce
jazzu, choć
dopiero kryzys w latach trzydziestych
zmusił nas do spojrzenia wprost
na ten problem
i zadania sobie pytania, w jakim i stopniu nasza
alienacja zaszkodziła stosunkom międzyludzkim,
co oznaczała izolacja od źródeł życia?
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 489Bóg w stylu amerykańskim
Czy samotność i obojętność mogą być wynikiem
faktu, że
istoty ludzkie oddaliły się od Boga? Pytanie to
może brzmieć
dość dziwacznie, ale jest ono zawarte w Wielkim Gatsbym.
Prawdą jest, że kiedy ludzie tracą zdolność przeżywania
mitów, tracą także swoich bogów. Pytanie to zostaje
postawione w Wielkim Gatsbym poprzez niezwykły symbol,
będący kolejnym dowodem geniuszu Fitzgeralda, symbol
oczu doktora T.J. Eckleburga.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 490W połowie drogi pomiędzy Nowym Jorkiem a West Egg
rozciąga
się obszar nieużytków, zdewastowany
krajobraz, zionący księżycową pustką. Fitzgerald zwie
ten teren „doliną popiołów”, w której „popiół i śmieci
przybierają kształt domów z kominami i smugą dymu, a
nawet... kształt popielatych postaci, snujących się w
mglistym, zapylonym powietrzu”. Opis jałowej,
spopielałej ziemi jest oczywistym nawiązaniem do
poematu T.S. Eliota pod tytułem Jałowa ziemia, który
powstał również w epoce jazzu.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 491Lecz ponad tym szarym skrawkiem ziemi, nad którym
wiatr nieustannie
przesuwa drgające pasma pyłu,
dostrzeżesz w pewnej chwili oczy doktora
TJ Eckleburga.
są niebieskie i ogromne. O źrenicach szerokości jednego
jarda. Brakuje im twarzy, patrzą po prostu spoza
gigantycznych żółtych okularów, zawieszonych na nie
istniejącym nosie. Pewnie jakiś okulista, umieścił przy
drodze tę reklamę, a potem sam pogrążył się w wiecznej
ślepocie albo też wywędrował w inne strony.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 492George Wilson, na wpół oszalały po śmierci żony, która
została
potrącona przez samochód Gatsby’ego i zabita
na drodze przed jego
garażem, stoi wraz ze swym
gościem Michaelisem po drugiej stronie drogi wiodącej
z doliny popiołów. Ów młody Grek towarzyszył
owdowiałemu Georgowi przez całą noc. Wilson
wpatruje się w gigantyczne oczy. Michaelis próbuje go
pocieszyć słowami: „Powinieneś mieć swój kościół,
George, przydaje się w takich chwilach, jak teraz...” Ale
George mamrocze:
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 493„Rozmawiałem z nią... powiedziałem jej, że może mnie oszukiwać,
ale
nie może oszukać Pana Boga. Zaprowadziłem ją do okna...
Powiedziałem:
„Pan Bóg wie, co robiłaś, wie o wszystkim, co robiłaś”.
Możesz oszukać mnie, ale nie możesz oszukać Boga”. Stojący obok
niego Michaelis zobaczył z przerażeniem, że Wilson patrzy na oczy
doktora TJ Eckleburga, które wynurzały się, blade i ogromne, z
ustępującego mroku. „Bóg widzi wszystko” powtórzył Wilson.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 494W epoce jazzu musi sprzedać siebie Człowiek, który oddaje cześć
bogu komercjalizmu. Jest dziwaczną, podobną robotowi osobą,
rodzącą się na
ziemi jałowej, nie posiadającą swych wzlotów ani
upadków, swego „południa” ani „północy”, i pewnie wcale ich nie
pragnącą. Mit ten nie potrzebuje pionierów produkcji ani
wynalazków, interesuje go tylko marketing. Nowym celem, który Le
Vot nazywa „nowym bohaterem dnia powszedniego”, jest mit nadal
obowiązujący, a mianowicie sprzedawca, kramarz, iluzjonista,
człowiek od reklamy.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 495„Jedyną głęboko zakorzenioną w mitologii
narodu jest Śmierć komiwojażera. Willy
Loman
jest sprzedawcą w pełnym znaczeniu tego
słowa. Jeśli sprzedajesz
siebie — uśmiech na
twarzy i błyszczące buty — czynisz z siebie
przedmiot i tracisz swą tożsamość”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 496To, co powiedziano nad jego grobem, ma
głęboki sens: „Nigdy
nic wiedział, kim jest.
Wiemy tylko, że był bardzo łubiany.
Dziwnie
to pasuje do sposobu, w jaki rozwój technologii
na Zachodzie, w Ameryce szczególnie,
spowodował, że naszym głównym celem stało
się utrzymanie naszego kraju na takiej pozycji,
żeby każdy mógł stać się bogaty. I nic więcej.
Bogaty anonim”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 497Świadomość w Ameryce
Po pogrzebie Gatsby’ego Nick prowadzi rozważania dotyczące jego
własnej świadomości Ameryki. Tragedia Gatsby’ego zostaje explicite
zidentyfikowana z utratą
amerykańskich mitów i zgonem American
dream. Przywołuje w pamięci długie podróże na Zachód, do domu,
na święta Bożego Narodzenia, spotkania ze starymi przyjaciółmi
na stacji kolejowej w Chicago, przejazd koleją przez Wisconsin, kiedy
to on i inni młodzi ludzie „przez tę jedną dziwną godzinę [byli]
niezwykle świadomi, że my i ten kraj stanowimy jedność”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 498„To jest mój Środkowy Zachód, nie pszenica, nie
prerie, nie
zagubione szwedzkie miasteczka,
lecz z radosnym dreszczem powracające pociągi
mojej
młodości i latarnie uliczne, i dzwoneczki
u sanek w mroźnej ciemności,
i cienie wianków z ostrokrzewu, padające z
oświetlonych okien na śnieg.
Jestem częścią tego wszystkiego...”
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 499„Gatsby wierzył w zielone światło”, podobnie
jak miliony innych, dobrych
Amerykanów. Ale
Nick zna „tę przyszłość, która rok po
roku
ucieka przed nami... Wymknęła się nam
wówczas, lecz to nie ma znaczenia: jutro
popędzimy szybciej, otworzywszy ramiona
szerzej... I pewnego pięknego poranka...”
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 500W tej ciszy Nick zatrzymuje się.
Czy ma to jakikolwiek
sens?
Czy istnieje jakaś zasada, mądrość, która rzuci
nieco światła
na tę beznadziejną amerykańską
świadomość?
Czy też jesteśmy skazani na życie w świecie, w
którym nikt nie potrafi odnaleźć sensu?
Nick szuka mitu, który rzuci światło …
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 501Szuka mitu, który wchłonąłby tę nieustającą klęskę,
mitu, który by
zdołał wieczny powrót przekształcić w
coś, co my, istoty ludzkie,
moglibyśmy znieść, mitu,
który nada znaczenie naszej absurdalnej egzystencji.
Nick powie takie oto zdanie, brzmiące nieomal jak
postscriptum: „Tak oto dążymy naprzód, kierując łodzie
pod prąd, który nieustannie znosi nas w przeszłość”.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 502Mit Syzyfa
Ta chwila rozpaczy zrodziła mit, nowy, ale i odwieczny,
jedyny, który wpasowuje się w tę na oko beznadziejną
sytuację.
Jest to mit Syzyfa.
Mit, który bezpośrednio przeciwstawia się American
Dream.
Mit ten neguje postęp.
Nie dąży donikąd, wydaje się ciągłym
powtórzeniem, każdy dzień, każda czynność, wiecznie
tym samym, nieustająco monotonnym trudem i
zmaganiem.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 503Jest coś, co Syzyf może uczynić: może być
świadomy każdej
chwili tego dramatu
rozgrywającego się pomiędzy nim a Zeusem,
pomiędzy
nim samym a jego losem. Świadomość
ta, ponieważ ma wymiar najbardziej ludzki czyni
jego sytuację czymś całkowicie różnym od sytuacji
góry, na którą wtacza swój głaz.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 504Z rozważań na temat Gatsby’ego wyłania się
monotonia, która jest
udziałem wszystkich istot
ludzkich, monotonia, którą epoka jazzu
usiłowała poprzez
muzykę, taniec, szalone życie
towarzyskie i nie kończącą się ekscytację
sztucznie zanegować.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 505Syzyf to nie monotonia
Jest postacią twórczą, próbował nawet zwyciężyć
śmierć.
Nigdy się nie poddaje, jest zawsze oddany tworzeniu
lepszego życia;
jest wzorem bohatera, który kontynuuje
swoje dzieło pomimo rozpaczy. Bez tej zdolności
spotkania z rozpaczą nie mielibyśmy Beethovena,
Rembrandta, Michała Anioła, Dantego czy Goethego ani
żadnych wielkich osobowości w rozwoju
naszej kultury.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 506Świadomość Syzyfa jest probierzem jego
człowieczeństwa. Syzyf jest ową myślącą
trzciną, obdarzoną umysłem, który potrafi stawiać
cele, zna ekstazę i
ból, zdolny jest do rozróżnienia
monotonii od rozpaczy potrafi umieścić monotonię
wtaczanie skały w schemacie swego buntu, za
który został potępiony.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 507Syzyf zajmuje swe miejsce w szeregu
bohaterów, którzy głoszą bunt
wobec
nieadekwatnych bogów, w imię bogów
większych. Ta nieograniczona umiejętność
widzenia swych zadań, jaką posiadł Syzyf, daje
odwagę wyjścia poza sam głaz, poza monotonię
przeżyć dnia powszedniego.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 508Syzyf z pewnością dostrzegał kłębki różowych
obłoków, zapowiadających świt, lub
odczuwał radość,
kiedy wiatr owiewał jego ciało, podczas gdy schodził
w
dół po swą skałę, albo też przypominał sobie strofy
wiersza, nad którym dumał. Musiał zapewne wymyślić
jakiś mit, który nadałby sens jego światu, inaczej byłby
go pozbawiony.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 509Wszystko było dla Syzyfa możliwe, a nawet gdyby był
Gatsbym,
mógłby uświadomić sobie, że przeszłości nic
da się wskrzesić, ale
krok po kroku można ją zostawić w
tyle, za sobą. Te możliwości ludzkiej wyobraźni stanowią
probierz naszego paradoksalnego wyklęcia i naszego
pokazania się jako istot ludzkich.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 510Mit Syzyfa musi trwać w przeciwwadze do
„zielonego światła”, by
zrównoważyć, dodać
nieco dialektyki nam, jednostkom, i Ameryce. Jest
on
gwarantem bezpieczeństwa wobec
niedopuszczalnej arogancji pewnych ludzi i jasno
wykazuje, że Horatio Alger wyprowadził nas na
manowce. Syzyf równoważy mit ziemi obiecanej:
żąda od nas zatrzymania się w eksploatacji
pięknej amerykańskiej ziemi, przemyślenia
naszych celów, definiowania ich.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 511Mit Syzyfa może nam pomóc w
zrozumieniu, dlaczego marzenie Gatsby’ego
runęło; a w najlepszym — może nam wskazać
drogę do
równowagi i unieść nas ku nowej epoce,
w której będziemy mogli bezpośrednio przeżyć
naszą rozpacz i konstruktywnie ją przekształcić.
Wiemy już, że sens ludzkiej egzystencji jest
nieskończenie głębszy niż marzenie Gatsby’ego i
American dream.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 512Nieważne, jak daleko w przeszłość zniosło nas
zmęczenie i śmierć,
zebraliśmy swe żniwo
wzniosłych myśli, podziwialiśmy i przeżywaliśmy
wspaniałość życia,
ale w podziwie naszym mieścił
się także i jego smutek /Gatsby/. I wówczas przez
chwilę smutek ten uwalnia się od winy, a radość
od lęku /Syzyf/.
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 513Mit Syzyfa zatem nadaje sens naszym
wysiłkom; rzuca światło w
ciemność naszej
rutynowej pracy, dodaje smaku monotonii.
MIT – WIELKI
GATSBY
Слайд 514Mit Syzyfa jest wyzwaniem dla American dream.
Stoimy przed koniecznością
„przeznaczeniem”,
jeśli to brzmi lepiej: rozpoznania stanu naszej
ludzkiej świadomości,
wraz z jej postępem lub też
bez niego, z zielonym światłem czy też bez, z Daisy
albo bez niej, z dezintegracją naszego świata lub
też nie. To właśnie ratuje nas przed destrukcją.
Zaczynamy jak Syzyf od nowa – nie popadamy w
Panikę – jeżeli doszliśmy do kresu marzeń. Idziemy
dalej
MIT – WIELKI GATSBY
Слайд 515Alberta Camusa: „Musimy uznać Syzyfa za
szczęśliwego”.
Albert Camus, Myth of
Sisyphus and Other Essays, New York 1959.
MIT – WIELKI GATSBY
![„[Zegar wybija dwunastą]Ach, zegar bije! teraz ciało moje, zmień się w powietrze, inaczej Lucyfer Szybko zabierze cię](/img/thumbs/39e23d9c0813bbe0b4446ca8c1d1abfc-800x.jpg "GRODNO MITY „[Zegar wybija dwunastą]Ach, zegar bije! teraz ciało moje, zmień się w")
