Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті

мемлекеттердегі(Ресей,АҚШ,Жапония)шудың тірі организмдердің денсаулығына әсеріне сипаттама беру.
Абылай хан атындағы Қазақ

Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті

Орындаған:Факультет:ПФИЯ
Группа:108
Ақжол Гауһар
Тексерген:Кенжебаева Ш.

сұраққа анықтама
2.Шудың тірі организмдердің денсаулығына әсері
А)Шудың өсімдектер мен жануарларға әсері
В)Шудың

адам организміне әсері
3.Шудан пайда болатын зардаптардан алдын алу шаралары
4.Қорытынды
5.Пайдаланған әдебиеттер
6.Глосарий

және қолайсыз әсер тигізеді.Мысалы,табиғи нәзік шулар-жапырақтардың сылдыры,өзен ағысының дыбысы,құстар әні,т.б.адамға

қолайлы әсерін тигізеді,жүйке жүйесінің ауруларын емдеуге қолданылады.Ал қатты шулардың пайда болуы адамдардың есту қабілеттерінің төмендеуіне және әр түрлі жүйке жүйе ауруларының көбеюіне себеп болады.Ұзаққа созылған қатты шулар жүректін,бауырдың жұмыс істеу қабілеттерін бұзады және жүйке клеткаларын тоздырады.Жүйкелік жүйе клеткаларының әлсіреуіне байланысты бүкіл организмнің жұмыс істеу қабілеті төмендеп әртүрлі патологиялық өзгерістер орын алады.

ең шулы елдерге Рио-де-Жанейро,АҚШ,Ресей,Жапония жатады. Олардың көптеген аудандарында шу мөлшері

80дБ үстінде.Шулы қалалар қатарына Олардың негізгі көшелерінде шу күші кейбір кезде 100дБ-ге дейін жетіп қалады.Әр адамның шуды қабылдау қабілеті әр түрлі,ол олардың жасына,өткір мінезділігіне,денсаулығына,қоршаған жағдайына байланысты. Күннен күнге техниканың дамуына байланысты күшті шу көздері көбейіп,адамды уйде де,өндіріс мекемелерінде де жиі мазалауда.Сондықтан шу проблемасы шешуді қажет ететін маңызды мәселелердің біріне айналып отыр. У сияқты шу әсері адамға белгілі бір із қалдырады.

де қолайсыз әсерін тигізеді.Мысалы,шулы көшелерге жақын жерден ұя салған құстардың

қанында холестерин мөлшері,тыныш жерде ұясы бар құстардікінен анағұрлым жоғары болатынын биологтар талай рет тәжрибе түрінде дәлелдеп жүр.Әртүрлі механикалық,аэродинамикалық және электрмагниттік құбылыстар шудың пайда болуына себеп.Машиналар мен механизмдер жұмыс істегенде олардың бөлшектері бір-біріне соғылысу мен қажалудың арқасында және өндірістерде қолданылатын соғылу процестерінің(штамптау,темір соғу)нәтижесінде шудың механикалық түрі орын алады.Аэродинамикалық және гидродинамикалық шулар газдар мен сұйықтар аққанда пайда болады. Ал электрмагниттік шулар әртүрлі электрлік қондырғылардың жұмыс істегенінде жарыса қабаттаса шығады.

шағын мемлекеттермен салыстырғанда жер мен көктей жоғары,кез келген мемлекетпен бәсекеге

тұра алатын державалық статусы бар,ешкімге тәуелді емес әрі ғасырға жуық уақыт бойы тәуелді болмаймыз деген алдарына жоспар құрған Америка Құрама Штаттары,Қытай Халық Республикасы,Ресей Федерациясы,Жапония секілді қарсы шыққанға экономикалық,инновациялық даму жағынан,сапа көрсеткішінің деңгейі жағынан дес бермейтін елдердің де тойтарыс беруге қаржысы да,қауқары да жетпейтін көкейкесті мәселелері бар.Санамалап айтып қатарға тізсек ол мәселелердің санын болжап айтуда қиын.Мысалы Америка елінің бір қаланың көлеміндей ақшаны қарызға алған елдеріне қайтара алмауы,қаржылық дағдарысқа ұшырап,үй жайларын тастап кетіп жатқан босқын халықтар шоғыры мұның бәрі көп мемлекеттердің басынан өтіп жатқан қиындықтар

және табиғи факторлардың үйлесім тауып адамзатқа тигізіп жатқан кері әсерін

жою әлемді толғандырып отырған мәселе.Бірақ осындай мәселелерге бей-жай қараушылық кез келген елде басым.себебі зиянды әсерді бірінші байқайтын да,одан бірінші зардап шегіп,өміріне қауіп төндіріп алатын да бұқара халық.Дәрмені жетпегенқауқарсыз халықтың басшылық ұсынған жарлықты орындаудан басқа амалдары жоқ.Халық үшін мемлекеттің басына түскен қиындыққа көну міндетті.Қазіргі кезде адамзатты алаңдатып отырған мәселе шудың тірі организмдерге әсіресе жер бетінің саналы өкілдері адамдарға кері әсері.Жалпы қоршаған ортаға назар салып қарасақ өмір сүріп жүрген жәндіктерді басқада организмдерді көреміз.Міне осылар тірі организмдер.

тірі организмдердің ең ірі бірлестіктері тірі организмдер дүниесінің 5 түрі

сараланады. Прокариот жоғары дүниесі екі дуниені — архибактериялар мен бактерияларды қамтиды, олар: редуценттер рөлін атқаратын ядросыз организмдер, биологиялық азот ұстаушылар, продуцент- хемотрофтар мен продуцент-фототрофтар (цианбактериялар). Эукариот жоғары дүниесі үш дүниені қамтиды, олар: Өсімдіктер — хлорофилы бар бір клеткалы және көп клеткалы организмдер, мұның өзі олардың фотосинтезді жүзеге асырып, экожүйелерде продуценттер (фотоавтотрофтар) болуына мүмкіндік береді. Жануарлар — дайын органикалық (тірі не елі) заттекпен көректепетіп гетеротрофтық организмдер. Бұл өте-мәте әр алуан топ экожүйелерде консументтер мен редуценттер рөлін атқарады. Жануарлардың барынша жылжымалылығы нәтижесінде олар органикалық заттектің орнын ауыстыруда (өсімдіктердің тұқымы мен тозаңын тасуды қоса) "көлік құралдары" болады, қөректері алуан түрлі болғандықтан (өсімдіктер мен әр түрлі жануарлар, микроорганизмдер, саңырауқұлақтар), — экожүйелердегі экологиялық тепетеіңікті реттеушілер болып табылады. Саңырауқұлақтар — (микроскоптық ашытқы клеткаларынан, өңездерден альт түрлеріпе дейінгі) организмдердің ұланғайыр тобы, олар органикалық заттектің редуценттері рөлін атқарады, өсімдіктердің топырақтан минералдық заттектер мен су сіңіруіне жәрдемдесіп, олармен сөлбеспелік байланыстар түзеді және өсімдіктер мен жануарлар популяцияларының тығыздығың реттейтін паразиттер болып табылады.

Зат пен энергия алмасуы. Барлық тірі организм қоршаған

ортамен затпен және энергиямен алмасып отырадьі. Олар сыртқы ортадан зат пен энергияны қабылдап, оларды түрлендіріп, пайдаланып, биосфераға ыдырау өнімдері мен жылу түрінде түрленген энергия бөліп отырады. Зат алмасудың нәтижесінде организм құрылымдарының химиялық қүрамының түрақтьглығы, қүрылысының күрделі реттілігі сақталып, тіршілік орекеттері қамтамасыз етіледі.
2. Өрбіп-көбею. Тірі организмнің маңызды қасиеттерінің бірі өрбіп-көбею қабілеті. Осының нәтижесінде организм өзіне ұқсас, өзіне тән ұрпақ қалдырады, түр сақталады.
3. Өсіп-даму. Организмнің немесе оның жеке мүшелерінің толысып қалыптасуы. Туғаннан бастап өлгенге (тіршілік тоқтағанға) дейін жеке дарақтарда байқалатын қайтарымсыз, белгілі зандылықпен атқарылатын бір-бірімен тығыз байланысты мөлшерлік (өсу, үлкею, жасушалар санының көбеюі т.б.) және сапалық (жіктелу, жетілу, қартаю т.с.с.) өзгерістер.Тірі материя дамуының екі жолы болады жеке даму (онтогенез) және тарихи даму (филогенез).
4. Тітіркенгіштік - әр түрлі өсерлерге қүрьшымның өзінің физиологиялық күйін өзгертумен жауап беруі. Осының нәтижесінде тіршілік сақталады, өсу, даму, жетілу үрдістері жүреді.
5. Өздігінен реттелу (автореттелу) - белгілі бір жүйенің өздігінен сапалы әрекет етуін қамтамасыз ететін тікелей және қайтарымды байланысқа негізделген басқару үрдісіңдегі жүйелілік.

күштердің әсіресе шудың әсері.Шудың таралу мөлшерін салыстырсақ алдыңғы орындарда экономикасы

дамыған мемлекеттер алда тұрады.Шудан тірі организмдер құрып кетеді.Жоғары толқынды шудың әсерінен жануарлардың тепе-теңдігі бұзылып,организм қалыпты жағдайдан арылып қатты ауырлықты сезінеді.Шу дегеніміз не? Шу-қатты толқынды дыбыстың жоғары жылдамдықпен таралуы.Алғашында шу деген сөз дыбыс толқыны деген анықтама берсе,қазіргі кезде оның мағынасы кеңіді.Мысалы завоттардан шығатын шу,табиғаттан пайда болатын шу,ірі қалалардағы машина шуы.ШУ-әртүрлі дыбыстың үйлесімдігі мен жиілігі.Ал тірі организм үшін жағымсыз құбылыс.Шу станционарлық және станционарлық емес болып бөлінеді

шу жас сәбилер ғана емес, ересектердің де жүйкесіне үлкен әсерін

тигізеді. Жоғары жиіліктегі қатты дыбыстар балалардың қалыпты жүйке жүйесіне нұқсан келтіріп, қатты шаршатады. Кей жағдайда шудың әсерінен әлсіз балалар аяқ-қолы дірілдеп, талып қалады екен. Ал, би алаңдарындағы дыбыс ұлғайтқыш арқылы таралатын музыканың даусы, тіпті, зиян. Төменгі жиіліктегі инфрақызыл шудың зияны аз. Біз әдетте ультра дыбыстарды естімейміз. Қатты шудан бала дегбірсізденіп, қорқақ болып қалады. Жастар көбіне радиоқабылдағышты құлаққа салатын құрал арқылы тыңдайды. Оның да есту мүшелеріне пайдасынан гөрі зияны басым.
Инфрадыбыстардан болатын табиғат құбылыстары, яғни, жер сілкінісі, цунамидің әсерінен адамның генетикасы бұзылуы мүмкін. Мысалы, қатты жер сілкінісі немесе дауылдан қорыққан әйелдің құрсағындағы нәрестенің денсаулығына кері әсері болмай тұрмайды. Мұндайда сәби жүрегінде немесе жүйке жүйесінде ақауы бар болып туылады екен.

Іште жатқан шақалақ қатты дауыстардан қорқып, жиырылып алады екен. Ал,

біраз уақыт өткенде ата-анасының даусын тани бастағанда ерлі-зайыптылардың ұрсысына наразы болады.Сол үшін болашақ ата-ана жанжалдаспауға тырысуы керек. Ал, жаңа туылған балаға ойыншық таңдаған кезде қатты салдырлайтын сылдырмақты алудан аулақ болған жөн. Жылаған баланы жұбатамын деп үні жағымсыз ойыншықты салдырлата берсеңіз, ол қатты қорыққанынан көзін жұмып алады екен. Үлкендердің айқайлап сөйлеуінің әсерінен нәресте ашуланшақ болады. Бұрындары ірі мемлекеттерде көптеген зауыт-фабрикалар қаладан тыс, үлкен жолдардан алыс жерлерге салынатын. Мектеп, балабақша, аурухана құрылысы жоспар­ланғанда да орналасатын жері тыныш болуы басты назарға алынатын. Тұрғын үйлер жолдан белгілі бір қашықтықта салынатын. Ал, бүгінгінің үй­лері жолға тиіп тұр. Қалтаның ғана қамын күйттеген мердігерлік компаниялар үй салуға қойылатын талаптарға пысқырап та қарамайды. Көбіне жатын бөлмелердің терезелері аулаға емес, көшеге қарап тұрады.
Шаһардағы шудың жиынтығын қалыпты құбылыс деп есептеу – үлкен қате. Мамандар пәтер, мектеп, аурухана ғимараттарында еденге, төбеге, қабырғаға шуды естіртпейтін құралдарды орнатқан жөн деп есептейді.

бар. Қатты дыбыстар жұмыс жасауға, ойлауға, демалуға кеселін тигізеді.
Бұрын дыбысқа

(шуға) көп көңіл бөлмей оның мәдениетпен техниканың айырылмас жолсерігі, онан құтылудың жолы жоқ деп есептелетін.
Қазір болса,ірі мемлекеттерде машиналар мен жабдықтардың саны өсіп, мөлшері үлкеюіне байланысты қоршаған ортада дыбыс көп тарап және жағымсыз факторлардың біріне айналды. Ірі мемлекеттердегі өндіріс орталықтарында шу жылдан-жылға көбейіп, елдің мазасын ала бастады. 1948 жылы Ресейде қала тұрғындарының 23 %-і дыбыстың өсуіне наразылық білдірсе, 1961 жылы олардың саны 50 %-ке жетті. Соңғы 20 жылда үлкен елдегі дыбыс қуаты 10-15 есе көбейді .
Ірі мемлекеттердегі шу негізінен темір жолмен жүрген пойыз, трамвай тарсылынан, ұшақтардың гүрілінен, автомашина, мотоцикл, тұрмыстық жабдықтармен құрылыс алаңында жұмыс жасайтын техниканың дыбысынан құралады. Барлық шудың 80 %-не жуығы автомашиналардан тарайды.
Адамдар үшін шу өте қауіпті. Оның қолайсыз әсері көп уақытқа дейін білінбей жүреді де, білінгеннен кейін кеш болады. Оның үстіне дәрігерлер нәтижелі емдеу жолдарын табалмай жүр.

алу шараларына, шуға қарсы қолданылатын индивидуалды қорғаныс заттары жатады, оны

қолданылатын жағдайлар: 1) параметрлер рұқсат етілген деңгейден жоғарлаған кезде; 2) техникалық заттар және шуды төмендететін әдістерді қолдану мүмкін емес жағдайларда немесе олар қауіпсіз деңгейге дейін шуды төмендете алмайды; 3) қарқынды шу жағдайларына жұмысшылардың үздіксіз келуі кезінде.Жеке қорғаныс заттарына шуға қарсы қолданылатын құлаққа тағатындар және шлемдер жатады. Шуға қарсы қолданылатын заттарға қойылатын бірқатар талаптар бар, олар шудың әсерін төмендетіп, қолдануға ыңғайлы болу керек. «Шудан жеке қорғаныс заттары. Гигиеналық талаптар» ГОСТ 1576270 олардың нәтижелігін бағалау, шуға қарсы заттар немесе әдістерді таңдау, талаптар жазылған.

ең алдымен жаңа жоғары өнімді құралдарды қолдану кезіндегі әртүрлі станоктар

мен агрегаттардың жоғары жылдамдықта жұмыс істеулерімен байланысты. Насостар, компрессорлар, трубиналар, пневматикалық құралдар, станоктар және тағыда басқа қозғалыстағы құралдар шудың көзі болып табылады. Сонымен қатар, соңғы жылдардағы қаладағы транспорттардың көбеюіне байланысты, қолайсыз факторлар ретінде шудың әлеуметтік маңызы да зор.Шудың әсерінен адам ағзасында ең алдымен есту, жүйке, жүрек тамыр жүйесінің өзгерістері дамиды. Олардың айқындылығы шудың параметрлеріне, шу жағдайындағы жұмыс ету стажына, жұмыс уақытындағы шудың ұзақтығына және ағзаның сезімталдығына байланысты. Шумен байланысты еңбек процесі кезінде, адам денесі мәжбүрлі қалыпта болатынын, белгілі бір бұлшық еттер тобының кернелікте болуын, нервтік-эмоционалдық кернеулікті және осыған қоса дірілдің, шаңның, улы заттардың, қолайсыз метеорологиялық жағдайлардың әсерін ұмытпау керек. Бұның барлығы аурудың клиникасын қиындататын факторларға жатады.
Патогенезі. шудың адам ағзасына әсерінің механизмі күрделі және толығымен зерттелмеген. Шу туралы пікірлер айтылған жағдайларда, ең алдымен есту мүшесіне аса көңіл аударылады. Сонымен қатар шу есту мүшелерінен бөлек терідегі сезімтал рецепторлар арқылы да қабылдануы мүмкін. Ол есту қабілетінен айырылған адамдарда, сипап сезу арқылы дыбыс сигналдарын анықтау мүмкіндіктерінің бар екендігімен бағаланған.Тері жабындыларындағы дірілді сезетін рецепторлардың дыбыс толқындарын қабылдау қабілеті ағзаның дамуының ерте кезеңдерінде есту ағзасының қызметтерімен жүзеге асуымен түсіндіріледі. Кейінірек эволюциялық даму процесі кезінде, тері жабындыларынан есту ағзасы қалыптасады, ол акустикалық дыбыстарға әсер ете бастайды. Адам құлағының акустикалық тербелістерді қабылдау диапазонының жиілігі кең – 16 – 20 000 Гц. 1000-3000 Гц дыбыс жиілігін қабылдауға есту анализатор-лары өте сезімтал.

күштердің әсіресе шудың әсері.Шудың таралу мөлшерін салыстырсақ алдыңғы орындарда экономикасы

дамыған мемлекеттер алда тұрады.Мысалы Америка,Жапония,Қытай,Ресей секілді т.б мемлекеттер.Шудан тірі организмдер құрып кетеді.Жоғары толқынды шудың әсерінен жануарлардың тепе-теңдігі бұзылып,организм қалыпты жағдайдан арылып қатты ауырлықты сезінеді.Шу дегеніміз не?Шу-қатты толқынды дыбыстың жоғары жылдамдықпен таралуы.Алғашында шу деген сөз дыбыс толқыны деген анықтама берсе,қазіргі кезде оның мағынасы кеңіді.Мысалы завоттардан шығатын шу,табиғаттан пайда болатын шу,ірі қалалардағы машина шуы.ШУ-әртүрлі дыбыстың үйлесімдігі мен жиілігі.Ал тірі организм үшін жағымсыз құбылыс.

2006,25 бет
Г.С.Оспанова «Экология»,Алматы 2002,263 бет