ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Анатомия кафедрасы

МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Анатомия кафедрасы
СӨЖ

( anterior et posterior);
Тізе буыны аймағы — regio genus (

anterior et posterior);
Жіліншік аймағы — regio cruris ( anterior et posterior);
Сираң-аяң басы буыны аймағы — regio articulationes talo-cruralis
( anterior et posterior, medialis et lateralis );
Аяң басы сыртңы аймағы — regio pedis dorsalis;
Табан аймағы — regio pedis plantaris;
Өкше аймағы — regio calcaneus.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Жоспар

тері асты май қабатының даму дәрежесіне байланысты. Әйелдердің бөксе аймағы

мен санында тері асты май қабаты ерлерге қарағанда жаңсы жетілген. Жалпы дене бітімінің түріне байланысты қысқа және үзын аяқтарды ажыратуға болады. Ол бойдың кеуде үзындығына қатынасымен алынады. Аяқтың сыртқы көріністерінің ерекшеліктері әртүрлі аймақ тіндерінің топографиялық жеке өзгергіштігімен де аяқталады.

Кіріспе

және сегізкөздің сыртқы қырлары арқылы жүргізілген сызық.
Аймақтар: Аяңта мынандай аймаңтарды

ажыратады:
1) бөксе аймағы — regio glutea;
2) сан аймағы — regio femoris ( anterior et posterior);
3) тізе буыны аймағы — regio genus ( anterior et posterior);
4) жіліншік аймағы — regio cruris ( anterior et posterior);
5) сираң-аяң басы буыны аймағы — regio articulationes talo-cruralis ( anterior et posterior, medialis et lateralis );
6) аяң басы сыртңы аймағы — regio pedis dorsalis;
7) табан аймағы — regio pedis plantaris;
8) өкше аймағы — regio calcaneus.

және құйымшақ; сыртқы жағынан-spina iliaca anterior superior-ден m. tensoris fasciae

latae-ның алдыңғы жиегіне жүргізілген сызық;
Бөксе аймағының сүйектік неігізіне жамбас сүйектері және байламдары, сан /ортан/ сүйегі және жамбас-сан қуысы кіреді.

Бөксе аймағы

ұлпаны бөлгіштер астында жатқан шандырлармен байланыстырады.
Тері асты клетчаткасы қалың, оның

ортасынан өтетін fascia superficialis клетчатканы екі қабатқа бөледі, беткі және терең. Терең шандыр белдің клетчаткасына және бөксе аймағының жоғарғы бөлімінде massa adiposa lumboglutealis деп аталады. Клетчаткада жіңішке веналар, бөксе артериялары және беткі жүйкелер орналасқан. Nn. Clunium superiores, medii және interiores

Қабаттары:

тұрады. Ол үстінгі жағынан белдің меншікті шандырына /fascia lumbodorsalis/, ал

төменнен-саннң жалпақ шандрына – fascia lata-ға өтеді. Үлкен бөксе бұлшық етіне қынап түзеді, оның беткі жапырақшасын –бұлшық еттің артқы бетін, ал терең жапырақшасы алдыңғы бетін жауып футляр түзеді. m. glutei maxini-дан проксимальды жоғарғы жиегінде екі жапырақша қосылып, бір жапырақшаға айналады, crista lilaca-ға бекітіледі.

Меншікті шандыр:

оның астында trochater major аймағында шырышты қалта –bursa trochanterica орналасады.

Ортаңғы қабаты m. glutaneus medius, m. pirformis, m. obturator internus, mm. gemelli et m. guadratus femoris құрайды.
Терең қабаты екі бұлшық еттен: жоғарыда-m. gluteus minimis және төменде – m. obturator externus-тен құралған. Үлкен ұршықпен m. glutei minimi-дің сіңірінің арасында bursa trochanterica орналасқан. M. gluteus maximus астында дәнекер ұлпалы кеңістік орналасқан. Кеңістікте жатқан клетчатка foramen supra және infraperforme арқылы жамбас клетчаткасымен, кіші отрықшы сүйектің тесігі арқылы санның артында жатқан бұлшық ет аралық кеңістікпен байланысады. Ортаңғы бөксе бұлшық еті астында жабық кеңістік бар, ол борпылдақ дәнекер ұлпамен толтырылған. Егер осы кеңістікке ірің толса, көп уақыт осында қалып қояды.

Бұлшық еттер.

gluteus superior шығады. Жамбас қуысына v. glutea superior және vasa

lumphatica енеді. Осында nodi lumphatici енеді. Осында nodi lumphatici glutei superioris орналасқан. Жамбас қуысынан for. Infrapiriforme арқылы a. glutea interior, a. pudenda interna, n. ischiadicus, n. cutaneus n. gluteus және n. pudendus шығады. Жамбас қуысынан for. Infrapiriforme арқылы a. glutea inferior, a. pudenda interna, n. ishiadicus, n. cutaneus, n. gluteus және n. pudendus шығады. Жамбасқа v. glutea inf. және vasa lymphstica енеді. Тесіктің өзінде nodi lymphstici glutei interiores a. glutea superior жатады /a. hypogastricae тармағы/ бөксе аймағында өзінің соңғы тармақтарын береді.

Тамырлар және жүйкелер.

N. gluteus superior артериядан біршама төмен бөксе ауданына енеді, m.

gluteus medius және minimis-ті жүйкелемейді. А. gluteus interior-тің астында а. м. gluteus max. отырықшы жүйкеден төмен жатады. Оның сыртында a. pudenda interna өтеді. А. ishiacolica, a. glutea in-дің тармағы, ол отырықшы жүйкемен бірге жүреді. Оның соңғы тармақтары а.а. femoralis-тің тармақтарымен анастомоз жасайды /а. circumflexa femoris lateralis aa. perforantes a. profunda femoria/. V. glutea inferior өзінің тармақтарымен m. gluteus maximus-тің астында жатады. Олардың өзектері for. Infrapiriformis-тің аймағында жатады. N. ischiadicus сегізкөз өрімінен шығады, ал бөксе аймағында m. gluteus maximus-тің астында жатады. Үлкен бөксе бұлшық етінің төменгі жиегінде fascia lata-ның астында жатады. v. gluteus inf. Отырықшы сүйек жүйесімен бірге өтеді және үлкен бөксе бұлшық етін жүйкелендіреді. N. gluaneus femoris отырықшы жүйкесінің ішкі жағында жатады. Үлкен бөксе бұлшық етінің төменгі жиегінде nn. clunium inferiores деген тармақ береді. А. pudenda және аттас веналар, жүйкелер spina ischiadicum minus fossa ischiorectalis арқылы f. ischiadicum minus-ға кетеді.

байламына сәйкес келеді;
сыртқысы — spina iliaca anterior superior-ден ортан

жіліктің латералды айдаршығына (epicondylus lateralis femoris-кв) жүргізілген сызық;
ішкісі қасағадан — (symphysis pubis) сан сүйегінің медиалды айдаршығына (epicondylus medialis femoris) жүргізілген сызық;
төменгісі — тобыңтан екі елі жоғары жүргізілген көлденең сызық.

Сүйек нысаналары: Жоғарыда мықынның алдыңғы жоғаргы
қылқаны (spina iliaca anterior superior), қасаға төмпешігі (tuberculum
pubicum), шап қырын (crista pubicum) сипауға болады. Санның жоғарғы сыртында үршыңтың алдыңғы бетін, төменде —латералды айдаршықтың үстін сипауға болады. Медиалды жағында—-санның медиалды айдаршық, үстіндегі төмпешігі, ал санның алдыңғы төмпек бөлігінде тобың көрінеді.

— шап байламына параллель орналасады жэне лимфаны іштің алдыңғы ңапталының

төменгі бөлігінен, жыныс мүшелерінен, шат аралықтан, боксе жэне бел аймақтарынан жинайды.
II топ —шап байлам асты лимфа түйіндері (lymphonodi subinguinales) a. femoralis-тің бойында орналасады жэне лимфаны аяқтан жинайды. Лимфа тамырлары коп, олар веналармен ңатар жүреді.
Сандағы тері асты майлы шелі жақсы дамыған (әсіресе әйелдерде). Тері астында майлы үлпа екі қабаттан түрады. Олар (беткей және терең) шандырдың жапыраңшаларымен бөлінген Hiatus saphenus — аймағында, терең жапыраңша тіке талшыңтор тәрізді фасцияға (fascia cribrosa) ңосылған. Тері асты үлпаның
тереңінде, шап асты лимфа түйіндері, шап байламы бойында
және a. circumflexia ilium superficialis маңында орналасқан.

терісі жұқа, қозғалмалы, май және тер бездері коп болады. Тері

санның сыртына қарай қалыңдайды, қозғалысы шектелген.
Терінің қантамырлары мен нервтері.
Сыртқы жыныс артериясы(a. pudenda externa)
Қүрсақ үсті беткей артериясы (a. epigastrica superficialis)
Мықынның беткей айналмалы артериясы (a. circumflexa ilium superficialis) —
Вена: V. saphena magna
Нервтері:Шап жалғамасының төменгі жағының терісі п. lumboinguinalis-тің (pi. lumbalis-тен), кейде nn. iliohypogastricus жэне ilioinguinalis тармақтарымен нервтенеді. Санның сыртқы жағы п. cutanei femoris lateralis-тщ тармақтарымен нервтенеді. көрсетеді. Терінің алдыңғы нерві (п. cutanei anterior п. femoralis-тің бүтақтары) етікшілер бүлшықеті (т. sartorius) бағытымен жүреді. Санның ішкі бетіне п.obturatorius-тыц тармақтары тарайды.

талшықтардан түратын тығыз жапырақ. Шандыр санныц барлық бүлшықеттерін камтып, оларға

«жүмсақ қацқа» түзеп сүйек төмпешіктеріне барып бекиді .Шандыр жоғары жэне сырт жағында мыңты дамыған және шап жалғамасына қосылады. Төменгі жағында ол жіліншік шандырына айналып кетеді байланысты үш бүлшықеттер қүндағы пайда болады:
1) алдында — жазғыш бүлшыңеттер;
2) медиалды — әкелетін бүлшыңеттер;
3) артында —бүккіш бүлшықеттер.
Бүлшықеттер, екі қабат болып орналасады: беткей және терең.
Беткейі — т. tensor f. latae жэне т. sartorius-тен қүралады.
Тереңі: жазғыштар — төрт басты бүлшықеті (m. quadriceps femoris)', мы-
қын-бел бүлшықеті (m. iliopsoas); әкелетін —тарамды бүлшықет (т. pectineus); үзын әкелетін бүлшықет (т. adductor longus); нәзік бүлшықет (т. gracilis); қысқа әкелетін бүлшықеттен (т. Adductor brevis), үлкен әкелгіш бүлшықеттен (т. adductor magnus); бүккіштер —санның екі басты бүлшықеті (т. biceps femoris); жартылай
жарғақты (т. semimembranosus); жартылай сіңірлі (т. semimembranosus)
бүлшықеттен ңүралады.
Жазғыш бүлшыңеттердің қанмен ңамтамасыз етілуі және нервтенуі a. femoralis және п. femoralis арңылы болады. Әкелетін бұлшықеттердің қандануы аа. obturatoria және femoralis ал нервтенуі — п. obturatorius арқылы жүреді. М. pectineus п. femoralis пен
оның тармаңтары арқылы нервтенеді. М. adductor magnus-ты үлкен жіліншік нерві (n. tibialis) немесе п. ischiadicus-тъщ тармақтары нервтендіреді.

артқы сыртынан — қасаға және мьщын сүйектерімен шектелген кеңістік бар.О

сы жерді мыңын — қасаға доғасы (arcus-iliopectineum), екіге —бүлшықет-нерв және қантамыр ңуысына бөледі. Мыңын — қасаға доғасы (arcus iliopectineum) шап жалғамасының астындағы ңуысты екіге бөледі: сыртқы — бүлшықет-нервтік қуыс (lacuna nervo-musculorum)', ішкі — ңантамырлық ңуыс (lacuna
vasorum) Lacuna nervo-musculorum, алдынан шап жалғамасымен, артымен сырт жағынан — мықын сүйегімен, іш жағынан — arcus іііоресtineus-nen ңоршалған. Ол арңылы санға (/. latae-нің терең жапырақшаларының артында) т. Iliopsoas, п. femoralis және п. cutaneus
femoris lateralis шығады.

сүйектің тысы, осы жерде қалыңдаған, ол lig. рес-
tineum деп аталады;

латералды — сан венасының қынабы,
медиалды—л акунарл ы байлам.

Сан өзегі
Lacuna vasorum сыртынан lig. iliopectineum, ішкі жағынан Жимбернаттың қуыстық байламы (lig. lacunare G imbernatii), алдынан—шап жалғамасы, артынан — Купер жалғамасымен (pubicum Cooperi-мен) шектеледі.
Сан өзегінің қабырғалары:
1) алдынан — жалпаң фасцияның беткей жапырағы;
2) артынан — жалпақ фасцияның тереңдегі жапырағы;
3) сыртынан — сан венасының қынабы.
Сан өзегінде екі тесік және үш қабырға бар. Сан саңинасы өзектің ішкі тесігі, ал hiatus saphenus сан өзегінің сыртқы тесігі болады.Lacuna vasorum-ның медиалды бөлігі сан саңинасы болып аталады.Бүл жерде лимфа түйіндері орналасады.

және ол жерге
бекілген жоғарғы мүйізге сәйкес келеді. Озектің сыртңы тесігі

—
hiatus saphenus. Hiatus saphenus-тің орақ тәрізді мүйіз тәрізді иілген:
— томенгі мүйізі (cornu inferius) тараңты бүлшықет шандыры-
мен (жалпаң шандырдың терең жапырақшасы) бірігеді. Үстінен v. saphena magna отіп v. femoralis-кв ңүяды;
— санныц жалпаң фасциясының орақ тәрізді жиегі (margo falciformis)—
фасцияның ңалың жері;
— жоғарғы мүйізі (cornu superius), ол шап байламыныц медиалды
жағынан бекиді.
Hiatus saphenus-тің колемі мен пішіні әр түрлі. Тері астылың са-
ңылауының үзындығы 3 — 4 см, ені 2 — 2,5 см тең. Hiatus
saphenus-тен томен, v. saphena magna бағаны орналасқан. Сан венасына,
үлкен тері асты венасы ңүйған жерде басқа да беткей веналар қүя-
ды:
— ңүрсақ үсті беткей веналары (артериясымен бірге);
— сыртқы жыныс веналары (қасында a. pudenda externa бар);
— мықынды айналып өтетін беткей вена (қасында аттас артерия
жатады).
—Аттас артериялар, сан артериясыныц беткей тармақтары болып
табылады жэне олар веналармен бірге жүреді.

үшбүрышында жатады .Сан үшбұрышының шекаралары:
жоғарыда — шап байламымен;
латералды

жағынан — тігінші бүлшыңеттің (т. sartorius) ішкі қырымен;
медиалды жағынан —үзын әкелуші бүлшықеттің (т. adductorlongus) сыртқы қырымен шектелген.
Үшбүрыштың биіктігі (lig. inguinale-ден т. sartorius пен т. adductor longus-тщ ңиылыс-
қан жеріне дейін) 15 см-дей болады.
Сан үшбүрышында, жалпаң шандырдың беткей жапырақшасы астында сан артериясы мен сан венасы өтеді.

Мықын-бел және тарақты бүлшықеттер сан үшбүрышының түбін қүрайды. Бүлшықеттер арасында — sulcus iliopectineus болады. Бүл жүлге томен қарай sulcus femoris anterior-
ға жалғасады. Осы жүлгеде санның артериясы мен венасы жэне п.saphenus жатады. Төмен қарай осы қантамыр-нервтер әкелушілер өзегіне (Гунтер) өтеді.

артерия мен нерв өтіп, вена шығады;
2) төменгі (hiatus adductorius) —т.

adductor magnus-тьщ (сіңірлерініц) санныц бүдыр-
лы қырының ішкі ернеуіне, және epicondylus medialis-Ke бекитін сіңір шоғырларының арасындағы кеңістік болып табылады. , ол арқылы сан артериясы шығып, тақым артериясына, ал таңым венасы сан венасына жалғасады;
3) алдыңғы — lamina vastoadductoria-дағы сацылау болып табылады, бүдан п. saphenus жэне тізе буынының ец жоғарғы артериясы (a. articulationis genu suprema) шығады.
жоғарғы қырымен шектеледі;
Бүл озекте а. және v. femoralis, п. saphenus орналасады.

Әкелуші бүлшықеттер өзегі

Әкелуші бүлшықеттер өзегінің проекциясы m.vastus medialis пен m. adductor longus арасындағы сайдың жалғасына сәйкес келеді. Өзектің жоғарғы (кіретін) тесігі tuberculum adductorium-нан 12 —15 см жоғары жерде орналасады. Үзындығы 5 — 6 см.
Санның орта бөлімінде үзын әкелуші бүлшықет (m. Adductor longus) пен медиалды жалпаң бүлшықеттің (m. vastus medialis) арасында санның алдыцғы жүлгесі (sulcus femoris anterior) орналасады, ол fos. iliopectinea-къщ жалғасы болып табылады. Бүл өзек төменгі жағында тақым шүңқырына жалғасады.

Ішкі тесігі membrana obturatoria-ның латералды—жоғарғы бөлігінде орналасңан және дәнекер талшықтармен

оралған. Сонымен бірге тесіктің түзілуіне f. obturatoria да қатысады.
N. obturatorius (pi. lumbalis-тен) өзектің сыртқы тесігінде екі
тармаққа бөлінеді: алдыңғы (r. anterior) және артңы (r. posterior).
A. Obturatoria 28,5% жағдайда a. epigastrica inferior-дай басталады. Онымен
жапңыш вена (u. obturatoria) ңатар жүреді. Жапқыш өзегінде артерия
екі бүтаққа бөлінеді: алдыңғы және артңы. Осы тармақтар әкелуші бүлшыңеттерді қандандырады.

Жапқыш өзегі
Тарақ тәрізді бүлшықеттің (т. pectineus) жэне одан тереңде жатқан қысқа әкелуші бүлшықет астынан санға жапңыш қантамырлары мен нерві шығады. Жапқыш өзегінің сыртқы тесігі т.pectineus-тің артында орналасады. Өзектің шекаралары:
жоғарыдан — жапқыш жүлгесі (sulcus obturatorius),қапталдары
төменнен-жапңыш жарғағының (membrana obturatoria) екіге бөлініп жапқыш бүлшықеттермен бірге sulcus obturatorius-тің ернеулеріне бекіген жерлері.

—тізе сүйегінен екі елі жоғары жүргізетін сызың, іш кі жағынан

— symphisis pubicum-ды санның медиалды айдаршығымен қосатын тік сызық (т. gracilis) бойымен,
сырт жағынан — spina iliaca anterior superior-ді латералды айдаршықпен қосатын сызық.
Қабаттары. Терісі жүңа, аз ңозғалмалы, түкті болып келеді. Тері асты май қабаты жақсы дамыған.. Оның сырт жағында п. cutaneus femoris lateralis-тің тармақтары, артңы және іш жағында п. cutaneus femoris posterior, кейде төменгі-ішкі ж ағында п. obturatorius-тың терілік тармақтары орналасады.
Беткей шандыр тері асты шел май қабатында орналасңан. Ғ.lata — бір қабатты, тығыз. Оның медиалды бөлігінен septum inte rmusculare posterior басталып, ол әкелетін бүлшыңеттер ңүндағын бүккіш бүлшыңеттер ңүндағынан бөліп түрады .Бүлшықеттер екі топ болып орналасады: іш жағында — т. semitendinosus,т. semimembranosus; сырт ж а ғы нд а—т. biceps femoris.

biceps-тің үзын басының сырт жағында орналасады. Бөксенің үлкен бүлшыңетінің (т.

gluteus maximus) астынан шыққаннан кейін нерв жалпақ шандырдың астында, болбыр үлпада
жатады, оны осы жерден оңай табуға болады. Содан кейін шонданай нерві т. biceps femoris-тщ үзын басының астынан өтіп, т.semitendinosus, т. semimembranosus пен т. biceps femoris арасындағы жүлгеге өтеді. Тізе асты шүңңырының жоғарғы бүрышында
шонданай нерві (n. ischiadicus), үлкен ж іліншік нерві (п . tibialis) мен жалпы кіші жіліншік нервіне (п . perineus communis) бөлінеді. Шонданай нерві бойындағы үлпаның көрші аймақтарымен байланыстары:
1) жоғарыда— үлкен бөксе бүлшыңеті астындагы шелді май
кеңістігімен;
2) төменде — таңым шүңңыры шелді май кеңістігімен;
3) hiatus adductorius және әкелуші өзегі арңылы санның ал-
дыңғы — медиалды бетімен.

буынын 4 байлам ңоршап түрады.
1) алдында кеңейген негізі мықын-сан байламы

(lig. iliofemorale)—
2) іш жағында қасаға-сан байламы (lig. pubofemorale)
3) Артында шонданай-сан байламы (lig. Ischiofemorale )
4) zona orbicularis буын қабының терең қабаттарында орналасады.

Буынның қанмен ңамтамасыз етілуі, бөксенің төменгі артериясы ( a. gluteae inferior), санды латералды жэне медиалды айналмалы артерияларының (aa. circumflexae femoris medialis et lateralis) соңғы тармақтары жэне a. obturatoria-нъщ тармағы үршық ойығы артериясы (a. acetabuli) арқылы жүзеге асады.
Нервтенуі. Буынның алдыңғы-сыртқы бөлігі сан нерві (п. femoralis)
арқылы, артңы бөлігі шонданай нервінің тармақтарымен
(portio tibialis-тен шығады), алдыңғы — ішкі бөлігі п. obturatorius-
тің тармақтарымен нервтенеді.
Жамбас-сан буынында бүгу, жазу, әкелу жэне айналдыру (ротация)
ңозғалыстары болады.

сызық.
Төменде- үлкен жіліншік бұдырмағының (tuberositas tibiae) тұсында сирақты айналдыра

жүргізілген көлденең сызық.
Бүл аймақ екіге бөлінеді:
тізенің алдыңғы және артқы аймаңтары. Бүлардың арасындағы шекара сан сүйегінің айдаршықтарының артқы қырлары арңылы жүргізілген вертикалды сызық сай келеді.

қапталдарында жақсы жетілсе, алдыңғы жағында жоққа жақын, онда тері астылық

қан тамырлар мен нервтер
(п. cutaneus femoris lateralis, п. cutaneus femoris anterior, n. saphenus
бүтақтары) өтеді.
Tepi асты қабатында кілегейлі қапшықтар бар (bursa sinovialis infrapatellaris),
ол тері мен тізенің меншікті байламының (lig. patellare proprium) арасында
жатыр.
Беткей шандыр дамымаған.
Меншікті шандыр fascia latae-нің жалғасы, тізенің ал-дыңғы айма
ғын түгелдей жауып, сүйек төмпешіктеріне бекиді. Тобық алдын
дағы шандыр астында болбыр үлпа қабаты өтеді, онда шандыр астындағы тізенің алдыңғы ңапшығы (bursa prepatellarissubfascialis) орналасңан.

көрініп түрады.
Сипағанда аймақтың төменгі болігінде үлкен жіліншіктің
бұдырмағын, одан жоғары

тізенің меншікті байламын,төрт басты бүлшыңет сіңірін, тобықтың, оның қапталындағы
қырларын және негізін сипап аныңтауға болады.
Сыртқы жағынан кіші жіліншіктің басын және үлкен жіліншіктің бүдырмағы Жерди төмпешігін (tuberculum Gerdi), мыңын — үлкен жіліншік бағаны (tractus iliotibialis) бекіген жері және сан сүйе гінің сыртқы айдаршығын, сан сүйегінің ішкі айдаршыңта
рын, оның үстіндегі tuberculum adductorium-ды сипап білуге болады.

тобығынан өтіп, оның қырларымен бітісе отырып, дисталды жағында lig. patellae

түрінде созылады. Осы сіңірден екі жаққа сіңірлі талшықтардың шоғырлары өтеді. Оларды үстағыштар (retinaculum)деп атайды.

бүдырмағына бекиді. Тобыңтың екі каптал
ында төртбасты бүлшыңет сіңірі шоғырланып, үстагыштар
(reфtinaculumpatellae

laterale et mediale) ңүрайды. Олар тік жэне
горизонталды талшықтардан түрады. Тік талшықтар үлкен
жіліншіктің айдаршығына, ал горизонталды талшыңтар сан
сүйегінің айдаршыңтарының үстіне бекиді. Осы шоғырлар
адам жүрген кезде тобықты бір ңалыпты үстап түрады.
2) тізенің ішкі жағынан етікші (т. sartorius), нәзік (т. gracilis),
жартылай сіңірлі (т. semitendinosus), жартылай жарғақты
бүлшықеттердің (т. semimembranosus) сіңірлері өтеді де,
tuberositas tibiae түсында «ңазтабанға» үңсап бекиді. Буын-
ның сыртқы жағынан т. bicipitis femoris сіңірі өтеді.

бүлшыңеті (т. articularis
genu) жатыр. Ол т. quadriceps-тің бөлігі. Бүлшықет жиырыл-
ғанда

тізе буын қапшығын (bursa infrapatellaris profunda-
ны) керіп түрады. Буын қапшығы lig. patellae мен tuberositas
tibiae-ның жоғарғы бөлігінің арасында жатыр. Буын қуысы
қапшығы (bursa synovialis subtendinea) тізе тобығының
алдыңғы бетінде сүйек тысы мен төрт басты бүлшыңет (т.
quadriceps) сіңірінің арасында жатыр. Тізе үсті кілегейлі
қапшығы (bursa synovialis suprapatellaris) тізе тобығынан
жоғары, т. quadriceps femoris-тың артында орналасқан. Ол
буын қуысымен байланысты. Меншікті шандырдың астында
тізенің артериялық торы (rete patellae) және тізенің буын-
дық торы (rete articulare genu) орналасады.

бүккенде шүңқыр
көрінеді. Ол жоғарғы-ішкі жағынан жартылай сіңірлі (m. semitendinosus) және

жартылай жарғақты бұлшыңет (m. semimembranosus)сіңірлерімен,сыртңы жағынан-екі басты бүлшықет сіңірімен шектелген.
Төменгі бөлігінде балтыр бүлшыңетінің ішкі және сыртқы бастары (m.
gastrocnemius) шектейді Аяқты жазғанда таңым шүңқыры (fossa poplitea)дөңестенеді
қабаттары. Терісі аз қозғалады, тегіс, жұқа. Тері асты шелді май қабаты беткей шандырдың жапырағымен екі қабатқа бөлінеді. Ортаңғы сызық бойымен кіші тері асты венасы (v. saphena parva) өтеді, ол fossa poplitea-дап төменірек меншікті шандырды тесіп өтіп, тақым венасына ( v. poplitea) қүяды.

балтырдың апоневрозына өтеді..Меншікті фасцияның арасында, Пирогов өзегінде v. saphena parva

өтеді. өзек тақым бүлшықетінің екі басының ортасындағы сайда орналасқан.
Меншікті фасция астындағы бүлшыңеттер сіңірлері, ромб тәрізді тақым шұңқырын қүрайды:
— жоғары жэне латералды жағын санның екі басты бүлшықеті;
— жоғары жэне медиалды жағын m. semitendinosus және оның
астында т. semimembranosus;
— төменгі жэне латералды жағынан т. gastrocnemius-тщ сырт-
ңы басы;
— төменгі жэне медиалды жағынан т. gastrocnemius-тщ ішкі
басы.

балтырға тізе-таңым
өзегі(canalis cruropopliteus) арқылы өтеді. Тақым шүңқырында артериядан бұлшықетке
және буынға

бүтаңтар шығады
1) тізенің жоғарғы медиалды артериясы (a. genus superior medialis)—m. adductorius сіңірінің астымен жүреді;
2) тізенің жоғарғы латералды артериясы (a. genus superior lateralis)—екі басты бүлшыңет сіңірінің астымен жүреді;
3) тізенің ортаңғы артериясы (a. genus media) — тізе бүгілісі тү-сында шығып, буынға кіріп, айңасқан байламға (lig. сгисіа-
tum) тармаңталады;
4) тізенің төменгі медиалды артериясы (a. genus inferior medialis)—epicondulys medialis tibia және үлкен жіліншіктің коллатералды байламы (lig. collaterale tibiale) бойымен жүреді;
5) тізенің төменгі латералды артериясы (a. genus inferior lateralis)—т. gastrocnemius-тщ латералды басының, екі басты бүлшықет сіңірінің және кіші жіліншік коллатералды байламының (lig. collaterale fibulare) астымен жүреді.

қүралады. Сан сүйегінің айдаршықтары
төменде шеміршектермен қапталған. Екі айдаршықтың арасында
терең сай

орналасңан (fossa interconduloidea). Осы сайдың түбінде
айңасңан жалғама бекітіледі. Буын беті үлкен жіліншіктің айдар-
шыңтары арңылы түзіледі. Екеуінің арасында төмпек (eminentio
interconduloidea) орналасңан. Бүған айңасңан жалғама бекиді.
Patella— өзінің артқы бетімен буын қүрауға қатысады
Буынаралық мениск (menisci interarticulares) сыртңысы
О-әрпі тәрізді ossis tibiae-нъщ латералды айдаршығын
түгел қоршап ж а тады.
Екінші мениск С-әрпі тәрізді, оның алдынан lig. transversum
өтеді. Алдыңғы крест тәрізді байлам

— tuberositas tibiae арқылы жүргізілген көлденең
сызық. Төменнен —екі жіліншік өсінділері

негізінен жүргізілген
көлденең сызың. Медиалды жағынан — ossis tibiae қыры. Латералды
жағынан — кіші жіліншік еттері мен m. soleus-ті бөліп тұратын
сай.
Жіліншіктің жалпы артқы шекаралары:
Жоғарыда — үлкен жіліншіктің бұдырмағы арқылы айналып
өтетін сызық.
Төменде —жіліншіктер өсіндісі деңгейінде айналып өтетін
сызық.
Медиалды — үлкен жіліншіктің медиалды шеті.
Латералды — камбала тәрізді және кіші жіліншік бұлшықет-
тер арасындағы жүлге.

сүйегі.
Сыртынан — septum intermusculare anterior.

Бұлшықеттері:
m.tibialis anterior;
m.extensor digitorum longus;

m. extensor hallucis longus.
Қантамырлары мен нервтер.
Үлкен жіліншіктің алдыңғы артериясы (a. tibialis anterior) membrana interossea-ның тесігі арқылы сирақтың алдына шығады. Жоғарғы бөлігінде m.tibialis anterior мен m.extensor digitorum longus-тың арасында орналасқан. Ал ортаңғы бөлігінде, сырт жағынан m. extensor hallucis longus орналасады. V. tibiales anterior артерияның екі жағында жатады.Кіші жіліншіктің жалпы нерві (n.peroneus communis) — n.ischiadicus-тың тармағы болып табылады. Ол кіші жіліншіктің басын айналып, жіліншіктің алдыңғы бөлігіне өтеді де, осы жерде n.peroneus superficialis et profundus болып екіге бөлінеді. N. peroneussuperficialis canalis musculoperoneus superior-ден өтіп, жіліншіктің төменгі 1/3 бөлігінде foramen cruris арқылы, аяқ басының үстіне шығады.

латералды басы;
медиалды жағынан-үлкен жілік сүйегінің қыры мен балтыр бұлшықетінің

медиалды басы;
төменгі аймақта-үлкен жіліншікке қамбала тәрізді бұлшықет жанасып жатады.

Қантамырлары мен нервтері:
Жіліншіктің артқы үлкен артериясы
Жіліншіктің кіші артериясы
Үлкен тері венасы (v. saphena magna)
Тері нервінің (n.saphenus)
Кіші тері венасы (v.saphena parva)
Балтырдың латералды тері нерві (n. cutaneus surae lateralis)
Балтыр нерві (n . suralis)

et posterior, medialis et lateralis );
Сирақ сүйектері
Сирақ бұлшықеттері
Қанмен қамтамасыз

етілуі

os fibia
Асықты жілік шыбығы os fibulae
Асықты жілік сүйегі ұзын түтік

тәрізді сүйек оның проксимальді дистальді бөлігі және денесін ажыратады

және асық жілік пен оның шыбығы арасындағы буынға барады
Aa.recurrens tibialis

anteior-тізе тобығының латеральді жиегіне қарай келіп,rete articulatio genus түзуге қатысады
Aa.malleolaris rete anteriores medialis et lateralis

cruropoplieus тің бойымен төмен түсе балтырдың төменгі шекарасында беткей орналасады
Асықты

жіліктің артқы артериясының ең үлкен тармағы – a.peronea кіші жілік артериясы aa.tibialis posterior-дан шығып өкше сүйегінде аяқталады

төменгісі-тобықтыңбас жақтары арқылы
Балтыр-аяқ басы буыны аймағы төрт бөлікке бөлінеді:
1.

алдыңғы-екі тобық арасы,
2. артқы –ахиллов сіңіріне сәйкес келеді,
3. ішкісі-malleoli medialis-тің артқы жиегі мен ахиллов сіңірінің аралығы,
4. сыртқысы- malleoli Lаteralis-тің артқы жиегі мен ахиллов сіңірінің аралығы.

нашар қозғалады.
Тері асты клетчаткасы біршама дамыған. Оның ішінде ішкі тобықтың

алдынан v. saphena magna және n. peroneus superficialis өтеді. Тобық аймағында тері асты кілегей сөмкелері орналасқан.
Меншікті шандыр-тің жалғасы болып табылады. Талшықтары көлденең бағытта болады және cruris-ті түзеді, ол тен шеткері жатады. Крест тәрізді байламнан ұзынша перделер терең кетеді де, байламмен бірге астыңғы үш өзек түзеді.
Ішкі өзектен –тің сіңірі өтеді. 5-6 см жоғары басталып, m. extensoris digitorium com дейін созылады.
Сыртқы өзектен malleoli өтеді. Олардың синовиальды қынабы соңынан 3-4 см жоғары басталған.
Орта ұшына үшінші өзек орналасқан арқылы anterior m. extensoris hallucis longi және сіңірлері өтеді. Жүйке артерияның ішкі жағында орналасқан. Бас бармақтың ұзын жазғыш бұлшық етінің синовиальды қынабы екі тобықты және бас бармақтың тарзометатарзальды буынына дейін біріктірілетін сызықтан 2-3 см жоғарыға дейін созылады.

көлденең жүлгелер бар.
Тері асты клетчаткасы нашар дамыған.
меншікті шандыр екі жапырақшадан

тұрады, алдыңғысы балтырдың апоневрозының алдыңғы жапырақшасының, артқысы-артқысының жалғасы болып табылады. Екі жапырақшаның арасында клетчатка қабаты жатады және ахиллов сіңірі, m. plantaris-тің сіңірі өтеді. Оның ішкі жағында Achillis-тің сіңірі /егер ол өз бетімен-ке бірікпей жүрсе/ бекітіледі. Сіңір мен өкше төмпешігінің арасында кілегейлі сөмке-орналасқан.

клетчаткасы нашар дамыған. Оның ішінен беткі шандырдың жұқа жапырақшасы өтеді.
Меншікті

шандыр қалың және malleolus medialis және өкше сүйегінің арасында байлам түрінде -/Lig. laciniatum/- созылады. Бұл байлам ішкі тобық пен өкше сүйегінің араснда –остеофиброзды өзек – canalis malleolaris түзіледі, ол арқылы аяқ басына бүккіш еттерінің сіңірі, vasa tibialia және n. tibialis өтеді. Бүккіш бұлшық еттердің сіңірі меншікті қынаппен қоршалған. Олар мынадай әріппен орналасқан: ішкі тобықтың артынан tendo m. flexoris digitorum, оның артында m. flexoris digitorum және одан да әрі артында және сыртқы жағында – m. flexoris hallucis longi сіңірі өтеді. Олардың синовиальды қынабы буынның қуысымен байланыспайды. Сіңірдің жолдары әр түрлі m. tidialis posteriores-тің сіңірі қынабы тобықтан 4-5 см, m. flexoris digitorum communis 3-4 см және m. flexoris hallucis longi 2 см жоғары көтеріледі. Барлық қынап os naviculare-ге дейін созылады. М. flexoris hallucis longi дің сіңірлі қынабы М. flexoris hallucis digitorum longi мен сирек жағдайда және өте сирек жағдайда барлық қынаптар бір-бірімен және буын қуысымен байланысады.
тамыр-жүйке шоғыры шандыр қынабымен қоршалған және Lig. laciniatum астымен жүлгемен m. flexoris digitorum longi /алдымен/ және м. flexoris hallucis longi /артынан/ сіңірлер арасымен өтеді. А. tibialis posterior және vv. Comitantes n. tidialis-тің алдында жатады. Кейде өзектің өзінде артерия аа. plantares medialis-ке және Lаteralis-ке бөлінеді. Осы жерде одан rami calcanei шығады. N. tidialis артерияның артында және тобықтың артында nn. Plantaers medialis-ке және Lаteralis-ке бөлінеді.

тобықтың артынан n. suralis және v. saphena parvae бағанасы өтеді.
Меншікті

шандыр екі байлам түрінде қалыңдайды retinaculum peroneorum superius және inferius оның астымен қынаппен қоршалған м. peroneorum longi және brevis өтеді. Бұл қынап бірігіп malleolus lateralis-тен 4-5 см төменге дейін созылады.
Тамырлар. А. peronea сіңірдің артымен өтіп, а. tibialis posterior мен анастомоз жасайды және екі тармаққа бөлінеді: ramus malleolaris және ramus profundus

talus-тен құралған. Бірінші сүйек өзінің тобықтарымен асық жілікті орап тұратын

білік түзеді. Асықтың жоғарғы буынды беті блок тәрізді пішінде болады, ол tibiae-ның буынды бетіне, ал бүйір бетінде-тобыққа жанасып жатады.
Tali-дің басы алдынан os claviculare-мен, төменнен calcaneus-пен /articulatio talocalcanea / бірігеді.
Буын сөмкесінің алдында және артында байлам жоқ. Ішкі жағында мықты байлам /Lig. deltoideum/ ішкі тобықтан басталады және тәрізді сүйектің, асықтың және өкше сүйегнің бөлігіне бекітіледі. Байлам өте мықты. Сыртқы жағында байлам malleolus lateralis-тен басталады және асыққа, өкше сүйегіне бекітіледі. Сонымен қатар асқыты жіліктің аяқ жағының алдымен және артымен мықты Lig. tibiofibularis anterius және posterius өтеді. Буын сөмкесі буын бетінің жиегіне бекітелід. Оның алдыңғы және артқы қабырғасы жеңіл қозғалады. Буын қуысы асықты жіліктің соңының бірігуімен байланысады. Эпифизарлы сызық буын қуысынан тыс, fibulae-ға қарағанда tibia-дан төмен өтеді. Қанмен қамтамасыз етілуі алдынан a. tidialis anterioris және a. peroneae тармақтарымен, ал артында a. tidialis posterior –мен жүзеге асады. Буынның жүйкеленуі сыртынан n. suralis, ішкі жағында n. sapheni және алдынан –n. peronei profundi тармақтарымен жүзеге асады. Қозғалысы – сыртқы және өкшеге қарай бүгілуі және сыртқа қарай бүгілгенде біршама алып келу және аып кетуге болады.

ішінде нашар дамыған-fascia superficialis өтеді. Тері астында vv. Saphena magna

және parvae көздерінен веналық торлар орналасқан. Rete venosus dorsale arcus dorsalis pedis пен байланысады, оған метатарзальды аралықта орналасқан vv. meteterseae dorsalis pedis веналары құйылады. fascia superficialis астында ішкі жағында n. sapheni-дің тармақтары, сыртынан-n. suralis өтеді. n. suralis аяқ басының сыртқы жағын және V саусақты қоректендіреді. Бұл жүйкелердің арасында-n. peronei superficialis орналасады. Ол аяқ басының үстін және саусақтарды /бірінші саусақ аралықтан басқа/ n. peronei profundi жүйкелендіреді.
Аяқ басының үстінің апоневрозы- Fascia dorsalis pedis, fascia cruris-тің жалғасы және беткі және терең жапырақшалардан құралады, екеуінің арасымен жұқа орталық жапырақша өтеді. Fascia dorsalis pedis superficialis астымен жазғыш бұлшық еттердің сіңірі өтеді, ол келесі тәртіппен орналасқан. Іштен сыртқа қарай: m. tidialis anterioris сіңірі /бірінші сына тәрізді сүйекке және бірінші метатарзальды сүйектің негізіне бекітіледі/ m. extensoris сіңірі /бас бармақтың екінші фалангісінің негізіне бекітеді/, сіңірі /ІІ, ІІІ, ІV саусақтың апоневрозына бекітілген/, m. extensoris hallucis communis сіңірі /бесінші метатарзальды сүйектің негізіне бекітіледі/, m. peronei brevis сіңірі /бесінші метатарзальды сүйектің төмпешігіне бекітіледі/ болып. Осы сіңірлердің астымен жұқа ортаңғы жапырақша өтеді, ол астындағы екінші қабаттан бөліп тұрады, ол қабат екі бұлшық еттен құралған: m. extensor digitorum communis brevis және m. extensoris hallucis brevis. Бұл бұлшық еттердің астынан Fascia dorsalis pedis-тің терең жапырақшасы өтеді, оның астында метатарзальды аралықта mm. interossei жатады. А. dorsalis pedis a. tibialis anterioris-тің жалғасы, dorsalis pedis-тің ортаңғы жапырақшасының астымен өтеді, / m. extensoris hallucis longus-тің сыртқы жағымен/. Артерияның бағыты тобықтардың ортасын бірінші метатарзальды кеңістікпен біріктіретін сызыққа сәйкес келеді. Артериямен бірге /vv. peroneus profundus/ сәйкес келетін веналар орналасқан. Аяқ басында артерияның ішкі жағынан өтеді. Одан m. extensoris digitorum brevis-ке тармақ шығады, оның негізгі бөлігі бірінші меттарзальды кеңістіктің беткі қабатына енеді.

сүйегі кіреді. Articulatio talocalcanea posterior tali-дің төменгі бетімен және өкше

сүйегінен құралған буын, сыртқы жағында сүйектердің арасында кеңістік /sinus tarsi/ пайда болады, онда мықты фиброзды байламдар жатады. Асық сүйектің басының алдында ладья тәрізді сүйекпен, ал sustentaculum tali calcanei-нің алдыңғы-ішкі бөлігімен бірігеді. Екі буынада да, articulatio talocalcaneonavicularis деп аталатын жалпы буынды сөмке бар. Бұл буын өкше жағынан мықты байлам-Lig. calcaneonavicularis бекітілген. Сыртқы жағынан өкше сүйегі-куб тәрізді сүйекпен бірігеді- articulatio calcaneocuboidea articulationis talonavicularis және calcaneocuboidale нің буын сызығы /бір қуыс/ S-тәрізді пішінде жатады. Бұл екі буынның қуыстары ирек-ирек шопаров буыны. Буын мықты байламмен –Lig. ypsiloides /Шойар»кілті»/ бекітілген, ол екі бөліктен тұрады: Lig. calcaneonavicularе superius және Lig. calcaneocuboideum-нен, бұл екі байламда tuberositas calcanei-ден басталады. Articulatio talocalcaneonavicularis алдында жалпы буын орналасқан. Ол ладья тәрізді сүйектен және үш сына тәрізді сүйектерден құралған – articulatio cuneocunavicularis. Бұдан сыртқары куб тәрізді сүйек үш сына тәрізді сүйекпен байланысқан буын articulatio cuneocboidea, орналасқан. Екі буындардың да қуыстары бір-бірімен және articulatioes tarsometatarseae-менде байланысады.

соңынан /үш сына және куб тәрізді сүйектерден/ және бес табан

сүйектерінің нгізігнен құралған. Бұл жерде үш буынға бөлінеді. Олардың орналасуы іштен сыртқа қарай: 1. cuneiformei және metetarsalei аралығында, 2. cuboideum және metetarsale Iv, V аралығында.
Әр бір буынның өзіндік сөмкесі бар. Бұл үш буын Лисфранков буыны. Бұл буынның сызығы түзу емес, өйткені os metetarsale II, I және ІІ сына тәрізді сүйектің арасына кіреді. Бұл жерде Лисфранков буынның «кілті» os cuneiforme I мен os metetarsale II арасында байлам /Lig. cuneometatarseum interossum midiale/.

Әр бір буынның буын сөмкесі және ішкі бүйірлік және сыртқы

бекітетін байламы бар. Буын сызықтарын анықтағанда І және V табан сүйектерінің бастарын қолданады, өйткені сипап сезуге оңай.
Articulationes interhalangeae бір сүйектің басынан және басқа фалангтердің негізінен құралған. Articulationes interhalangeaprima /І және ІІ фалангтер арасында/ және articulatio interhalangea secunda /II және III фалангтер арасында/ болып бөлінеді. Әр буынның сөмкесі және бүйірлік байланыстыратын байламдары бар. Аяқ басы сүйектері байламдарымен және бұлшық еттер сіңірлерімен байланысқан. Аяқ үсті Lig. calcaneo naviculare plantare және m. tibialis posterioris сіңірлерінен құралған. Жүрген кезде неігізгі күш асыққа және соңғы сүйектен басқаларына өтіп түседі. Аяқ үстіне күштің қалыпты түсуін қадағалайдф. Ал оның пружина сияқты қозғалысы жүргенде серпімділігн қадағалайды. Аяқ үстін түсіргенде аяқ басы жалпақ болады /per planus/.

/бірінші фалангі аймағында/.
2. Тері асты клетчаткасы үстіңгі бетінде нашар дамыған.
3.

Тамырлар, клетчатка ішінде үстінде-бүйір бетінен aa. dorsalis digitales, ал өкше бетінен –a. plantares digitales өтеді.
4. Үстіңгі апоневрозды саусақты жазғыш бұлшық еттердің сіңірлері құрайды. Өкше жағында бүккіш бұлшық еттің сіңірлерінің синовиальды қынап қоршап остеофиброзды өзектен өтеді.

талшықтар арқылы табан апоневрозымен қосылған. Табан апоневрозы өкше төмпегі мен

башпайлар арасын қосып тұрады. Аяқ ұшы күмбезінің құрылуында және сақталып тұруында үлкен маңызы бар. Табан сүйектерінің басы деңгейінде, апоневроздың үзына бойлы және көлденең талшықтары комиссуралық тесіктер құрайды

құндақта т. flexor hallucis brevis, т. abductor hallucis жэне бас

бармақтың үзын бүккішінің сіңірі жатады;

— латералды құндақта V бармақ бүлшықеттері (mm. abductor,
flexor, opponens digiti g u in ti) жатады;

— ортаңғы апоневроз астылық құндақта, беткейден тереңге қа-
рай — т. flexor digitorum brevis, т. guadratus plantae, m. flexor
digitorum longus-тыц сіңірі, қүрт тәрізді бұлшықеттер және
т. adductor hallucis орналасады.

үш өзек арқылы байланысады:
— ортаңғы құндақпен табан өзегі тікелей

байланысты;
— табан өзегі медиалды тобық өзегіне отеді;
— тобық өзегі сирақтың артындағы тереңдегі
құндақпен байланысады.

жоғарыдан — табанның ұзын байламымен;
— төменнен — табанның тереңдегі шандырымен.

үлкен башпайдың үзын бүккіштерінің сіңірлері;
табанның қантамыр-нерв шоғырлары.

негізінде табан артериялары табан доғасын (arcus plantaris) құрайды. Доғадан табан

сүйектері мен табан артериялары басталады.

болып табылады. Ол жермен беттесетін бірден бір мүше. Оның жермен

беттесетін аймағы табан деп аталады. Оның жоғарғы аймайғы аяқ басы сыртқы аймағы деп аталады

болады.

Өкше аймағының қабаттары:
Тері
Теріасты шел май қабаты

аймағында едөуәр қалың. Май ұлпаға дәнекер ұлпаны шоғырлар енгізілген, ол

теріні өкше апоневрозымен байланысады. Өкше төмпешігінің астында клетчаткасының астында bursa mucosa infracalcanea орналасқан.

негізіне бекітеді. Апоневроз ұзынша және көлденең сіңір талшықтарынан құралған. Ол

астында жатқан бұлшық еттерді жабады және жартылай олар осы жерден басталады. Оның тістерінің арасында борпылдақ клетчатка бөліктері беткі тамырларды қоршап жатады.

сүйектерімен бірге бұлшық етке арна түзеді. ішкі арнадан бас бармақтың

бұлшық еті өтеді, сыртқы арнада-кішкентай саусақтың бұлшық еттері жатады, ортаңғы canalis malleolaris mm. interossei-тің жалғасы, бүккіш бұлшық еттердің сіңірі және /ең соңғысы төрт бөліктен тұрады, ол –spatia intermetarsalisa-ға сәйкес келеді/.

flexoris hallucis longi өтеді және арнаның тереңінде m. adductor digiti

жатады. Сыртқы арнада digiti V m. opponeus V, m. flexor digitorum brevis орналасқан.Ортаңғы арнаның бетінде m. flexoris digitorum longi, оның астында m. lumbricale-дің сіңірімен бірге және тереңінде m. gudratus plantae және caput obliguum m. abductoris hallucis өтеді.

аа. plantares medialis және lateralis-ке бөлінеді. A. plantaris medialis және

m. flexor digitorum brevis m. abductor hallucis және sulcus plantaris medialis арасымен өтіп бас бармақтың ішкі бөлігінің терісін қоректендіреді.

brevis және m. guadratus plantae арасымен ортаңғы арнамен өтіп, сосын

сыртқы арнаға өтіп V метатарзальды сүйекке дейін жетеді және қайтадан ортаңғы арнаға өтеді. Бұл жерде ол A. dorsalis pedis-тің тармағы ramus profundus-пен бірігіп /arcus plantaris/ доға түзеді.

N. plantaris medialis бас бармақтың бұлшық еттерін және І, ІІ,

ІІІ саусақтың терісін және IV саусақтың ішкі жағын қоректендіреді. N. plantaris lateralis кішкентай саусақтың бұлшық еттерін mm. lumbricalis, m. adductor hallucis V саусақтың терісін және IV саусақтың сыртқы бетін жүйкелендіреді.

асты май қабатының даму дәрежесіне байланысты. Жалпы дене бітіміне байланысты

қысқа және ұзын аяқтарды ажыратуға болады. Снымен қатар жасқа байланысты да ерекшеленеді.

М.
Адам анатомиясы. Алматы 2004 .А. Рақышев

Пайдаланылған әдебиеттер