ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӨМІР КЕНОРЫНДАРЫ

Орманбекова А.Б.
Тексерген: Сатыбекова С.Б.

жынысы. Көмір құрамында әр түрлі мөлшерде минералдық қоспалар (50%-дан аспайды)

бар, ол басқа шөгінді кен жыныстарының арасында қабаттар түрінде кездеседі. Көмір үш генетикалық топқа бөлінеді:

гумолиттер

сапропелиттер

сапрогумолиттер

микроқұрауыштардың мөлшеріне байланысты болады. Химиялық құрамының, физикалық және технологиялық қасиеттерінің

өзгешеліктеріне қарай көмір мынадай негізгі табиғи түрлерге ажыратылады.

қоңыр көмір

таскөмір

антрацит

жуық көмір кен орыны барланған. Қазақстан көмірінің жалпы геологиялық қоры

164,4 млрд. тонна шамасында бағаланады, оның ішінде: тас көмір 17,6 млрд. тонна, қоңыр көмір 92,8 млрд. тонна. Барланған қорлар 60 млрд. тонна шамасында, баланстан тыс қорлар 19,3 млрд. тонна. Олардың 63%-ы тас көмір (оның кокстелетіні 17%), 37% – қоңыр көмір. Республикадағы ең ірі көмірлі алаптар Орталық Қазақстанда орналасқан (Қарағанды, Екібастұз, Майкөбен).

(0,5 млрд. тонна), Самара (1,3 млрд. тонна), сондай-ақ, Теңіз-Қоржынкөл көмір

алабы (шамамен 2,7 млрд. тонна). Торғай энергетикалық қоңыр көмір алабының қоры 52 млрд. тонна, оның барланғаны 7 млрд. тонна. Оңтүстік Қазақстанда Іле және Төменгі Іле қоңыр көмір алаптары орналасқан. Іле алабының геологиялық қорлары 14,8 млрд. тоннаға бағаланады, барланған қоры 0,9 млрд. тонна.

млрд. тоннасы барланған. Шығыс Қазақстанда Қаражыра (Юбилейное) (қоры 1,5 млрд.

тонна), Кендірлік (1,6 млрд. тонна, барланғаны 250 млн. тонна) кен орындары белгілі. Кендірлікте көмірден басқа жанғыш тақтатастар бар. Оның жалпы қоры 4 млрд. тонна, барланғаны 20,3 млн. тонна.

120 км-ге созылып жатыр, ені орта есеппен 30 км. Ауданы

— 3 600 км2, карбонның көмірлі қабаттары 2000 км2 шамасында Г, Ж, К, ОС маркалы тас көмір шығады. Бассейннің орталық және шығыс бөліктеріндегі юра қабаттарында қоңыр көмір бар. Кен жер астынан қазу жөне ашық әдіспен шығарылады.

жүзіндегі аса ірі көмір кендерінің бірі. Мұндағы қоңыр көмірді 1876

жылы жергілікті зергер Қосым Пішенбаев тапқан. Алғашқы барлау жұмыстары 1896 жылы жүргізіліп, көмір шахталардан өндіріле бастады. Құрылымы бойынша Екібастұз көмір алабы – солтүстік-батыс бағытта созылған асимметриялық мульда, оның ұзындығы 24 км, ені 8,5 км. Алаптың жалпы аумағы 155 км2.

көмірлі аймақ. Ауданы 150 мың км2. Алаптың кейбір кен орындары 19

ғасырдың соңында белгілі болды, қалғандарының көпшілігі 1942–1952 жылдары ашылған.

қарай 65 км жерде орналасқан. Алап Сарыкөл, Шөптікөл, Ащыкөл, Талдыкөл,

Жиренкөл, Тасқұдық және Тамды кен орындарына бөлінеді. Аумағы 1040 км².Мұндағы көмір туралы мәлімет 19-шы ғасырдың басында алынған. Алғаш А.А.Краснопольский зерттеген. Төменгі және ортаңғы юра көмірлі қабатының қалыңдығы 1850 м.Майкөбен қоңыр көмір алабы 4 шоғырға: ащыкөл, талдыкөл, шөптікөл және жиренкөлге жіктеледі. Олардың ішінде ащыкөл, талдыкөл және шөптікөл шоғырларының 500-600 м қимасында негізгі көмір қабаттары мен горизонттары орналасқан. Шөптікөл шоғырының қалыңдығы 250-300 және 150-250 м болатын екі көмір горизонты бар. Оның қалыңдығы 170-340 м. Қалғандары бір-бір қабаттан (қалыңдағы 5-6м) тұрады.

әлемдік көмір қорының 3,3%-ы, ТМД елдері қорының 15%-ы шоғырланған. Еліміз

көмір өндіруден дүние жүзінде сегізінші, ал таяу шет елдер бойынша Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Көмірдің республика аумағындағы жалпы қоры 176,6млрд т, оның 100-ден астам кен орындары ашылып, соның 40-тан астамы жан-жақты барланған. Көмірдің негізгі қоры Қазақстанның солтүстік, орталық бөлігінде шоғырланған. Елімізде кездесетін тас көмір мен қоңыр көмір қоры жөнінен өзара шамалас. Сапасы жоғары көмір түрлері кокс алуда пайдаланады.Кокстелген көмір металлургия өнеркәсібінде металл балқытуда қолданылады.

қиыншылықтары бар, яғни ол жердегі қаражұмыстардың ауырлығы, апатты жағдайлардың болуын

атап кетсек болады.

Көмір өндіру кезінде апатты жағдайлар өте көп болады, оларға: шахтадағы жарылыстар, техникалардағы ақаулардың әсерінен болатын жағдайлар,табиғи процесстердің әсерінен болатын жағдайларды алуға болады.

динамикасы бар екенін көрсетеді.
«2016 жылғы апаттардың саны 2008 жылмен салыстырғанда

60 %-ға (58-ден 23 аварияға) азайды, апат салдарынан зардап шеккендер саны 4 есеге (102 адамнан 28 адамға) төмендеді. Биыл 10 айы ішінде республиканың қауіпті өндірістік нысандарында 11 апат болды. 2016 жылдың дәл осы кезеңінде 14 апат болған (21% төмендеу). Апат салдарынан 12 адам зардап шексе, 4 адам қаза тапқан»,-деп атап өтті Жеңіс Қасымбек.
Өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы тәуекелдерді бағалау жүйесін енгізу арқылы апаттардың санын азайтуға қол жеткізілді.
Кесте бойынша тексеру тек тәуекелі жоғары нысандарға жүргізіледі.
Министрдің дерегі бойынша 2017 жылдың 10 айында 1558 тексеру жүргізілген. Олардың ішінде кестеге сәйкес – 923, жоспардан тыс – 635 тексеру жүргізілген. Тексеру барысында 40 мыңнан астам жұмыс тәртібін бұзушылық анықталды. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіріп тұрған 880 қауіпті өндірістік нысан тоқтатылды. 124,5 млн. теңгеден аса соманың 1821 айыппұлы салынған.