Беларускія землі ў складзе Рэчы Паспалітай(1569-1795гг)

ВКЛ ў складзе Рэчы Паспалітай.
3.Знешняя палітыкаРП у ХVII-XVIIIст.Паглыбленне палітычнага крызісу.
4.

Дзяржаўныя рэформы ў другой палове ХVIIІст. ПадзелыРэчыПаспалітай .

крымскімі татарамі аслабілі княства,
б)няўдачы ў Лівонскай вайне паміж Маскоўскай дзяржавай

і ВКЛ(1558-1582)гг.
Унутранныя:
а) супярэчнасці ў пануючым саслоўі ВКЛ паміж магнатэрыяй(багатай шляхтай) і дробнай і сярэдняй шляхтай . Дамінуючае становішча належыла магнатэрыі,
б) імкненне шляхты ВКЛ да «шляхецкіх вольнасцей», якія былі распаўсюджаны на тэрыторыі Польшчы.

мы ехалі сюды, прагнучы паставіць з вамі унію, мы пачалі

імкнуцца да яе бегам,тады як продкі нашыя ішлі да яе вельмі ціха».
Студзень 1569г.- Люблінскі сойм.

пры захаванні незалежнасці і самастойнасці ВКЛ(асобны сойм,кароль,гаспадар, пасады у кожнай

дзяржаве займаюць толькі яе ураджэнцы.
Кіраўніцтва Польшчы:скасаванне незалежнасці ВКЛ(інкарпарацыя),адзін сойм,палякі маюць права займаць пасады на далучаных тэрыторыях.
Сакавік 1569г. - універсал Жыгімонта II Аўгуста аб перадачы Польшчы Падляшша, Валыні, Кіеўшчыны, Падолля.
Інкарпарацыя-уключэнне меньшых аб’ектаў у састаў большых.

унii. Паводле якога, Каралеўства Польскае i Вялiкае княства Лiтоўскае злучаліся

ў адну дзяржаву: Рэч Паспалiтую на наступных ўмовах:
1. Адзіны манарх- кароль(улада выбарная)
2. Агульны сойм(сенат і пасольская ізба)
3. Права набываць нерухомасць ў ВКЛ і ў Польшчыпадданым абедзвюх народаў.
4. Агульныя грошы,адсутнасць мытняў.
5. Адзіная знешняя палітыка.

мова да 1696 - cтарабеларуская.
Рэч Паспалітая-?
Жыгімонт II Аўгуст(вялікі князь ВКЛ,карольРП

(1520-1572)

дзяржавы з’яўляюцца дзяржаўнымі ўтварэннямі, якія валодаюць юрыдычна вызначанай палі
тычный самастойнасцю.

землі ў раёнах адарваных Польшчай у 1569г.
1581г. створаны Галоўны трыбунал

-вышэйшая судовая інстанцыя ВКЛ.
1588г. прыняты III Статут ВКЛ, які скасаваў многія пастановы Люблінскай уніі(польская шляхта не мела права набываць землі і займаць дзяржаўныя пасады ў ВКЛ).

Л.І.Сапега(1557-1633) - канцлерВКЛ

Сойм

Сенат

магнаты, прадстаўнікі цэнтральнай і правінцыйнай адміністрацыі (ваяводы, кашталяны і інш.) і вярхі каталіцкай царквы (біскупы) - 140-150 сенатараў.

Пасольская ізба

шляхціцы-дэпутаты (паслы) па два чалавекі ад кожнага павета. У сярэдзіне ХVIII ст. у яе складзе было 236 дэпутатаў

Агульны

Прадстаўнікі Кароны складалі 2/3 сойма.Сойму- заканадаўчая і часкова судовая ўлада.

артыкулы»: РП - шляхетская рэспубліка з выбарным каралём. Кароль не

меў права прызначаць пераемніка. Мець зносіны з замежнымі дзяржавамі. Прызначаць паспалітае рушанне. Самастойна ўводзіць новыя падаткі. Меў права- прызначаць на дзяржаўныя пасады.

1573-1574

Кароль РП

XVIIст.)
2.магнацая алігархія (сяр. XVIIст. - да 1791 г.)
3.канстытуцыйная манархія (канец

XVIIIст.)
Шляхта трымала заканадаўчую, выканаўчую ўладу.
Сутнасць палітычнай праграмы шляхты:ніякіх рэформ. Права ствараць узброеныя саюзы (канфедэрацыі) і рокашы( мяцежы)
Права «liberum veto»(свабода забароны). Прыняцце рашэнняў у сойме адзінагалосна.
З 1652 па 1764гг. Былі сарваны 42 з 55 соймах.

раскол унутры праваслаўнай царквы.
1668, 1674гг. - законы,па якім адступніцтва ад

каталіцтва і уніяцтва – крымінальнае злачынства.
1699г.- праваслаўныя страцілі права займаць выбарныя магістрацкія пасады.

казацка-сялянская вайна пад кір. Б.Хмельніцкага. 1654г. Пераяслаўская Рада. Украіна пад

пратэктарат Расіі.
1654-1667г. - руска-польская вайна.
1667г.-Андрусаўскае перамір’е. Да Расіі -Левабярэжная Україна,Смаленскае і Чарнігаўскае ваяводствы,Старадубскі павет.
1686г. - «вечны» мір узаконіў заваёвы Расіі, пункт аб абароне інтарэсаў праваслаўнага насельніцтву ў РП.

заключаны Аліўскі мір. РП вяртала заваёваныя землі за выключэннем Лівоніі.
1672-1676г.,

1683-1699г. - войны РП з Турцыяй. РП вярнула Падолле і частку Правабярэжнай Украіны.
верасень1683г.Бітва пад Венай.
Разгром саюзнай арміяй (Аўстрыя,РП,Саксонія,Брандэнбург) турэцкай арміі.

скарацілася з 2,9млн. да 1,4млн.
Аб’ём гандлю і рамяства 1670г. складваў

40% ад узроўню 1640г. У 1656г. насельніцтва Мінска – 156 чал. 20 гарадоў беларускіх ў 60-я гг. XVII ст. вызвалена ад налогаў на 4 гады.
Вываз палонных з беларускіх зямель у Расію. У 1670г. 10% насельніцтва пасадскага Масквы- выхадцы з беларускіх зямель.

супраць Швецыі.
1708г.Бітва каля в.Лясная пад Слаўгарадам паміж рускімі і шведскімі

войскамі.Разбіты корпус Левенгаупта.
1721г.- Ніштацкі мір. Расія атрымала выхад да Балтыйскага мора. 1732г.- мірны дагавор паміж РП і Швецыяй.
1717г.- «нямы» сейм(пастановы прымаліся без абмеркавання): абмяжоўваў ўладу гетманаў, скарачаў колькасць войска(Польшча-18 тыс., ВКЛ – 6 тыс),Расія-350 тыс.Аўстрыя-280 тыс.Прусія-200тыс.
Насельніцтва Беларусі скарацілася на 700 тыс. чалавек.
Расія ўзяла пад свой кантроль унутраную палітыку РП.

мужчынскага полу. К.Я.Сапега валодаў ў 1690г.18563»дымамі»
Пераўтварэнне магнатаў ва ўдзельных князёў: мелі

прыватнае войска,праводзілі незалежную знешнюю палітыку.
Узброенае саперніцтва магнатаў перарастае ў грамадзянскія войны(Сапегі, Радзівілы, Пацы і др.)
Кан. XVII- XVIIIст. РП - эканамічна слабая дэцэнтралізаваная дзяржава.

павялічэнне сялянскіх надзелаў, адкрыта 17 мануфактур.
Рост мануфактурнай вытворчасці (кан. XVIIIст

- 53 на беларускіх землях).
Праекты рэформаў палітычнай групоўкі на чале з Чартарыйскімі.
1764г. - выбранне каралём С.Панятоўскага, стольніка ВКЛ, уражэнца маёнтка Волчын Берасцейскага павета.

Станіслаў Аўгуст
Панятоўскі(1762-1795)

- прататып кабінета міністраў, які ажыццяўляў выканаўчую ўладу, ўпарадкаванне фінансавай

сістэмы дзяржавы,
скасаваны ўнутраныя мытні, уведзены генеральны мытны тарыф.

некатолікаў з католікамі ў РП.)
1764г.- пагадненне паміж Расяй і Прусіяй

: перашкаджаць сілай зброі рэфармаванню РП.
1766г.- сойм РП не вырашыў дысідэнцкае пытанне.
1767г. створаны Слуцкая праваслаўная і Торуньская пратэстанцкая канфедэрацыі(пад патранатам Расіі і Прусіі).
Мэта: дасягненне роўнасці канфесій.
У РП накіраваны царскія войскі(40 тыс).

стаяла пытанне аб ураўнаванні ў правах дысідэнтаў і вяртанні дарэформенных

парадкаў.
1768г. на пасяджэнні сойма былі прыняты так званыя "Кардынальныя правы", якія мелі сілу закона і вярталі былыя парадкі і прывілеі:
1) выбарнасць караля, права "ліберум вета";
2) выключнае права шляхты на займанне дзяржаўных пасад і валоданне зямлёй;
3) права суда над прыгоннымі .
4) дысідэнты былі ўраўнаваны ў правах з католікамі. Ім дазвалялася займаць дзяржаўныя пасады, браць шлюб з католікамі.

створана канфедэрацыя, якую ўзначаліў Юзаф Пуласкі. Канфедэраты выступілі супраць караля,

змагаліся за панаванне каталіцтва ў Рэчы Паспалітай, за незалежнасць і цэласнасць краіны
1768-1772гг - ваенныя дзеянні паміж канфедэратамі і рускімі войскамі.Загінула 60 тыс.чалавек.
Верасень 1772г.- разгром войск канфедэратаў, якімі камандаваў М.К.Агінскі каля в.Сталовічы рускімі войскамі пад кам. Суворава.

паміж Расіяй Аўстрыяй і Прусіяй, згодна з якой акрэсліваліся ўмовы

і межы першага падзелу РП.
Расія атрымала землі на ўсход ад Дзвіны і Дняпра - вялікую частку Полацкага і Віцебскага ваяводстваў, Мсціслаўскае ваявадства - тэрыторыю , на якой пражывала 1млн. 300 тыс. жыхароў.

правы”: абвяшчалася пануючае становішча каталіцкай царквы,
непарушнасць саюза Польшчы і

Вялікага княства Літоўскага,
суверэннасць Рэчы Паспалітай, свабода слова і друку.
павялічана армія, новыя прынцыпы яе камплектавання.

назву "Канстытуцыя Рэчы Паспалітай 3 мая"(першая у Еўропе, другая ў

свеце). Рэч Паспалітая пераўтваралася ў канстытуцыйную манархію:
Улада караля абвяшчалася спадчынай, яна абмяжоўвалася соймам.
Дзяржаўнай рэлігіяй абвяшчаўся каталіцызм. Для іншых канфесій гарантавалася свабода выканання рэлігійных абрадаў.
Абвяшчаўся падзел улады ў дзяржаве на заканадаўчую, выканаўчую і судовую.
Канстытуцыя зрабіла рашучы крок па шляху зліцця Рэчы Паспалітай у адзіную краіну: былі ліквідаваны асобныя для Літвы і Польшчы цэнтральныя органы ўлады.

перакрэсліваў пастановы Канстытуцыі 3 мая і вяртаўся да Кардынальных правоў

1768 г.
акт быў абвешчаны ў пагранічным мястэчку Таргавіца ва Украіне.
Канфедэраты звярнуліся да Расіі за ваеннай дапамогай. Кацярына ІІ накіравала ў Рэч Паспалітую 100-тысячную армію, што з'яўлялася адкрытай агрэсіяй супраць законнага ўрада краіны.

Расіяй, згодна з якой да Прусіі адышлі Вялікапольшча, Мазовія, Гданьск

і Торунь.
Расія атрымала цэнтральную частку Беларусі па лініі Друя - Пінск, Заходнюю Украіну і Падолле - усяго 280 тыс. кв. км. з 3 млн. жыхароў. (другі падзел РП)

"Акт паўстання". Паўстанне распаўсюдзілася на тэрыторыю Польшчы.
У красавіку 1794г.

пад Рацлавіцамі паўстанцы разбілі царскія войскі, вызвалілі Варшаву.
Паўстанне перакінулася на
Заходнюю Беларусь. Узнік орган кіраўніцтва паўстаннем -Найвышэйшая нацыянальная рада Вялікага княства Літоўскага.

якім заяўляў аб апецы ўрада над сялянамі. Дакумент абвяшчаў :
асабістую

вольнасць, пры ўмове аплаты падаткаў пану і дзяржаве. Рабіліся захады, каб прыцягнуць да паўстання прадстаўнікоў розных рэлігійных канфесій, у тым ліку праваслаўнай і уніяцкай.

Ю. У. Нямцэвіч – ад’ютант Касцюшкі (ураджэнец Берасцейшчыны)

Характэрнай рысай паўстання на Беларусі было выкарыстанне дыверсійных, партызанскіх форм

барацьбы.
Аднак пасля паспяховых ваенных
дзеянняў у пачатку паўстання
летам 1794 г. пачаўся яго спад.
Расійскія войскі пачыналі цясніць
паўстанцаў з усходу. У жніўні 1794г. яны
занялі Вільню.

паўстанцкім войскам, якія ўзначальваў К. Серакоўскі. З абодвух бакоў у

бітве ўдзельнічала каля 20 тысяч чалавек, каля 2 тысяч беларускіх сялян-касінераў. Паўстанцы страцілі каля 2 тыс. чалавек.
У рашаючай бітве каля Мацяёвіцаў 10 кастрычніка 1794г. войскі пад камандаваннем Т. Касцюшкі былі разбіты рускімі войскамі.

загінула каля 10 тыс. абаронцаў, з іх - 5тыс. прадстаўнікі

ВКЛ
У кастрычніку 1795г. былі ўсталяваны межы падзелаў. Прусія атрымала Мазовію і частку тэрыторыі Літвы да Нёмана, Аўстрыя атрымала тэрыторыю паўднёвай і цэнтральнай Польшчы, да Расіі адышла Заходняя Беларусь, Літва, Курляндыя, частка Валыні.
Такім чынам, Рэч Паспалітая, якая існавала больш за 200 гадоў, знікла з карты Еўропы.