Биология ғылымының даму тарихы, салалары

Биология ғылымының салалары

олардың қоршаған ортамен арақатынасын зерттейтін ғылым. Биология жанды нәрселерде тіршіліктің барлық көріністерімен

айналысады. Биология ғылымы тірі организмдердің құрылысын, функциясын, өсіп - жетілуін, шығу-тегін, эволюциясы мен Жер бетінде таралуын қарастырады. Бұл ғылым организмдердің классификациясын жасап оларды суреттейді, олардың функцияларына үңіледі, түрлердің қалай пайда болатынын сипаттаумен қатар организмдердің бір-бірімен қатынасын және табиғи ортасымен арақатынасын зерттейді.

деген пікір айтты.
Диоген “Барлық заттар – бір заттың немесе

соған ұқсас заттың жіктелуі нәтижесінде пайда болған” деген болжас жасады.

4 элементтің бір-біріне тартылуы немесе тебуі нәтижесінде пайда болған. Әлемнің,

жануарлардың, өсімдіктердің шығу тегін түсіндіруге тырысты, алғаш рет органикалық дүниенің эволюциясы туралы айтты.

Эмпедокл

Организмдер ауада болатын “Ұрықтардан” пайда болған

Анаксагор

пайда болған” деген болжам жасады.
Бюффон “Жануарлар әрқайсысы әр түрлі уақытта

пайда болып, оларға сыртқы орта мен тұқымқуалаушылықтың әсерінің зор екендігін айтты.”

ШЕВАЛЬЕ — француз жаратылыстанушысы, ең алғаш эволюциялық теорияның (Ламаркизм) негізін қалаған

ғалым, Париж ғылым академиясының мүшесі (1783). Зоопсихологияның негізін салып “Биология” терминін енгізген (1802). 1778 ж. 3 томдық “Франция флорасы” еңбегі жарық көрді. Бұл еңбегінде ол бірінші рет өсімдіктерді анықтаудың дихотомиялық принципін ұсынды. Ламарк алғаш рет (1794) жануарларды омыртқасыздар мен омыртқалылар деп бөліп, ғылымға “омыртқасыздар” ұғымын енгізді. “Омыртқасыздар жүйесі” (1801), “Омыртқасыз жануарлардың табиғи даму тарихы” (1815 — 1822) деген еңбектері омыртқасыздар зоологиясының дамуына үлкен ықпал етті. “Зоология философиясы” (2 томдық, 1809 ж.) еңбегінде Ламарк жануарлар әлемін 14 класқа және 6 “сатыға” бөлуді ұсынды. Ол бірінші болып буылтық (сақиналы) құрттар, моллюскілер мен буынаяқтылардың бір-біріне жақындығын көрсетті. Осы еңбегінде алғаш рет біртұтас эволюция теориясын жариялады.
Ол түр тұрақтылығы ілімін жоққа шығарды,
оның пікірінше жануарлар мен өсімдіктер
әлемінің көп түрлілігінің барлығы дерлік алуан
түрлі сыртқы факторлар әсерінің нәтижесінде
түрлердің өзгеруінен пайда болады.

Т.А.С.

ғасырларда дами бастағанымен, тіршілік құбылыстарына жүйелі түрде сипаттама берген грек және рим философтары мен

дәрігерлері болды. Соның ішінде Гиппократ ( 460 — 370) алғаш адам мен жануарлардың анатомиялық және морфологиялық құрылысына жүйелі түрде сипаттама беріп, оларда болатын түрлі аурулардың қалыптасуындағы сыртқы орта мен тұқым қуалаушылықтың рөлін атап көрсеткен.

бірінші ұстазы» деген құрметті атаққа ие.  Аристотель ( 384 —

322) өз еңбектерінде жануарларды құрылысы мен тіршілік әрекеттеріне қарай 4 топқа бөлді. Сонымен қатар адамның анатомиялық-морфологиялық құрылыс ерекшеліктерін, ой-өрісінің дамуын да зерттеді.

көздің тор қабығын сипаттап жазған александриялық ғалымдар: Герофил (300 ж.ш.т.) алғаш рет артерия

және вена қан тамырларының арасындағы айырмашылықты ажыратса, ал Эрасистрат (300—240) мидың құрылысына сипаттама берген. Римдік Гай Плиний ( 24 — 79) құрастырған “Табиғи тарих” атты 37 томдық энциклопедия орта ғасырға дейін табиғат жайлы білімдердің негізгі қайнар көзі болып келді. Көне заманның тағы бір ұлы зерттеушісі К. Гален сүтқоректілерге көптеген тәжірибелер жүргізіп, олардың орталық және шеткі жүйке жүйесі жайлы құнды мәліметтер қалдырып,  анатомия мен физиологияның дамуына үлкен ықпалын тигізді.

Т.А.С.

жаңалықтарға

байланысты өсімдіктер мен жануарлар түрлері жөнінде көптеген деректер жиналды. Осы кезде әйгілі ғалым Леонардо да Винчи (1452 — 1519) көптеген өсімдіктер мен жануарларға анатомиялық зерттеулер жүргізіп, адам мен жануарлар сүйектеріндегі ұқсастықтарды көрсетті. Алғаш рет мүшелер гомологиясын ашты.

кітап” атты еңбегін жарыққа шығарып, ғылыми анатомияның негізін қалады
Ал

1628 ж. ағылшын ғалымы В. Гарвей “Жануарлардағы жүрек пен қан қозғалысы туралы анатомиялық зерттеу” атты еңбегінде қан айналымы жайлы ілімді тұжырымдаса,

1665; М. Мальпиги, 1675 — 79; Н. Грю, 1671 — 82),

олардың жыныстық ерекшеліктері (Р. Камерариус, 1694, т.б.), микроорганизмдер, эритроциттер мен сперматозоидтар (А. Левенгук, 1673) зерттеліп, жәндіктердің құрылысы мен дамуы (М. Мальпиги, 1669; Я. Сваммердам 1669) анықталды. Бұл жаңалықтар эмбриологияда бір-біріне қарама-қайшы түрлі бағыттарды (овизм, анималькулизм, преформизм, эпигенез, т.б.) қалыптастырды.

дамуына жол салды.
1670ж. Ағылшын ғалымы  Дж.Рей  “Өсімдіктер тарихы” атты еңбегінде

19 класқа топтастырылған 18 мың өсімдік түрлеріне сипаттама берді.

дамуы жайлы теориялар қалыптаса бастады. Солардың бірі француз ғалымы Ж.

Ламарктың эволюциялық теориясы мен неміс ғалымдары Т. Шванн және М. Шлейденнің клетка теориясы болды. Осы кезде жануарлар физиологиясындағы ірі жетістік — бауырда глюкогеннің синтезделуі (К. Бернар, 1848), жоғарғы жүйке әрекеті (И.М. Сеченов, 1863) анықталса, француз ғалымы Л. Пастер (1860 — 1864) қазіргі тірі организмдердің өздігінен пайда болу мүмкіндігін біржолата теріске шығарды.

шығу тегі” еңбегінде эволюциялық ілімді жариялауы болды. Дарвинизмнің қалыптасуы эволюциялық

салыстырмалы анатомия (К. Гегенбауэр), эволюциялық эмбриология (А.О. Ковалевский, И.И. Мечников), эволюциялық палеонтология  (В.О. Ковалевский) сияқты жаңа бағыттарға жол ашты. Дәл осы кезде генетика ғылымы қалыптасып, қарқынды дами бастады

Мёллер: “Генотип рентген сәулелерінің әсерінен өзгеріске ұшырайды, индукциялық мутация жүреді”.

ж. чех ғалымы Г.Мендель белгілердің тұқым қуалау заңдылығын ашты.
Т.А.С.

терминді енгізсе, американ ғалымы

Т. Морган “Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясын” (1910 — 11) ашты.

Т.А.С.

организмдер құрылысын зерттеуге қол жеткізді. Осының нәтижесінде тірі организмдердің өлі

табиғатта кездеспейтін, төменгі және жоғарғы молекулалы органикалық қосылыстардан тұратыны анықталды.
Негізгі биополимерлер: белоктар, нуклеин қышқылдары, полисахаридтер, липидтер және олардың молекулаларының құрамдық бөліктері (амин қышқылдары, нуклеотидтер, көмірсулар, май қышқылдары, т.б) ашылды. Осындай жетістіктердің нәтижесінде биологияда жаңа бағыттар пайда болып, кейін олардың бірқатары дербес ғылымға айналды. Мысалы, тірі организмдердің өзара және сыртқы ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым ретінде экология қалыптасты.

Алкалогия- балдырларды.


Бриология- мүктерді. 

Арахнология- өрмекшілерді.
Энтомология- бунақденелілерді.
Маммология немесе Териология- сүтқоректілеррді.

Гельминтология- құрттарды.
Орнитология- құстарды.

популяциялардың сыртқы ортамен байланысын.
Этология- мінез құлықты.
Демэкология- популяция, қоршаған

ортаны.
Синэкология- сыртқы ортамен бірлестік. 

Цитология- жасушаны.
Гистология- ұлпаларды.
Вирусология-вирустарды.
Микробиология- бактерияларды.
Физиология-

мүшелердің қызметін, қоректенуін т.б.
Гигиена- денсаулықты сақтау , алдын ала сақтануды зерттейді.
Эмбриология- ұрықтың дамуы. 

жасушалардың ауруларын және емлеуін.
Морфология- ағза пішіні мен сыртқы құрылысын.

Селекция- жануарлардың қол тұқымын, өсімдіктердің іріктемесін, бактериялардың штамдарын.
Биотехнология- тіршіліктің сан алуан қиысын.
Эволюция - тірі ағзалардың сыртқы ортамен байланысын.
Антропология- адамның шығу тегін.
Биометрия- математикалық әдістерді.
Биохимия- ағзаның химиялық зат құрамын, таралуын, өзгеруін. 

органикалық қалдықтардың өмір сүрген дәуірін.
Биосфера- барлық табиғат өзгерісін ,

даму заңдылықтарын.
Систематика- түрлердің алуан түрлілігін.
Бионика- тірі организм әрекетіне ұқсас машиналар мен техникалық құралдар жасау мүмкіндігін
Әлеуметтік экология- адам қвуымдастығы мен табиғат арасындағы байланыс.
Геногеография- материктерді мекендеген халықтарды.
Геоэкология- жер қабығының даму заңдылықтарын.
Биоэкология- тірі ағзалардың табиғат ортасындағы өзгерістердің адамның іс әрекетімен байланысын зерттейді.