БРЕЙН-РИНГ в Воробьевичах

2016 года, 14.00

всемирного наследия,— ежегодно отмечаемому 18 апреля по решению ЮНЕСКО
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЕ

ШОУ

Организаторы мероприятия: Воробьевичский СДК-ЦТТ, ГУО «Воробьевичский УПК детский сад — средняя школа»

в Республике Беларусь государственных программ:
ГП "Образование и молодежная политика" на

2016 – 2020 годы;
ГП "Культура Беларуси" на 2016 – 2020 годы;
ГП "Охрана окружающей среды и устойчивое использование природных ресурсов" на 2016 – 2020 годы;
ГП "Беларусь гостеприимная" на 2016 – 2020 годы;
ГП "Развитие цифровой экономики и информационного общества";
ГП "Белорусский лес" на 2016 – 2020 годы

ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЕ ШОУ

Вераб’евічах»

валодаў маёнткам у Нянькаве. Ахарактарызуйце яго навуковы ўнёсак у беларускую

гістарыяграфію.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

мемуарнага твора XVI стагоддзя (манускрыпта «Гістарычныя запіскі»), уладальнік маёнтка ў

Нянькаве.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

універсітэце і дасягнуў значных вынікаў у галіне прыродазнаўства. Адзін з

першых пачаў сістэмнае даследванне флоры і фаўны Навагрудчыны.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Дыбоўскі быў пазбаўлены магчымасці займацца навукай. Паколькі па стану здароўя

ён не мог працаваць прафесарам універсітэта, у 1879 годзе пераехаў да сястры ў вёску Нянькава, дзе разгарнуў рознабаковую даследчыцкую і творчую дзейнасць. Збіраў гербарый на берагах возера Свіцязь, вывучаў мелавую навагрудскую фаўну. Таксама займаўся фалькларыстыкай, пісаў артыкулы пра метэаралагічныя з'явы, нумізматыку. Уладзіслаў Дыбоўскі пражыў у маёнтку Нянькаў больш за 25 гадоў. Памёр у 1910 годзе, пахаваны ў вёсцы Войнава Навагрудскага раёна.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ў Айчыннай вайне 1812 года, уладальніка маёнткаў Уселюб, Бардзячы і іншых.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ

ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

удзельнік Італьянскага похода Суворава, вайны 1809—1811 гадоў з Турцыяй, бітваў

пад Аўстэрліцам, Прэслаў і Лейпцыгам. Удзельнік Венскага кангрэса 1815 года.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ўніверсітэта імя Гумбальта, аўтара больш чым 100 навуковых прац па

пытаннях гісторыі і сучаснай беларускай мовы.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

падручнікаў і дапаможнікаў па беларускай мове, нарадзіўся і вырас у

вёсцы Нянькава. У 1981—1985 гадах выкладаў беларускую мову ў Берлінскім універсітэце імя В. Гумбальта. Узнагароджаны ганаровым залатым медалём Гердэра.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

музеязнаўцу, стваральніка і кіраўніка аднаго з найбольш цікавых рэгіянальных народных

музеяў Наваградчыны. Нарадзіўся ў 1930 годзе ў вёсцы Антонаўка.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Кнігу Славы Навагрудскага раёна. Стваральнік і кіраўнік музея Любчанскага краю.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ

у Вераб’евічах»

сярэднявечча. Якія гістарычныя падзеі і імёны перыяда ВКЛ непарыўна звязаны

з гэтай вёскай?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

стагоддзя. Упершыню вёска Асташына ўпамінаецца ў гістарычных крыніцах, даціраваных 1401

годам, — у даравальнай грамаце вялікага князя літоўскага Вітаўта. Згодна з гістарычным дакументам Вітаўт перадае вёску Асташына свайму брату Жыгімонту. Далей вёскай валодала трэцяя жонка Вітаўта Юльяна Гальшанская, шляхецкія роды Чартарыйскіх, Саламярэцкіх і Радзівілаў.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

і зніклі ў перыяд калектывізацыі.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Антонаўскае (самае вялікае з трох — 24 двары) і Жудзілава

Поўберагскае. На жаль, праіснаваўшы ўсяго каля двух дзясяткаў гадоў, у 1930-я гады зніклі вёскі Параслі (15 двароў) і Шырнеўка (6 двароў).

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

па загаду Мікалая ІІ у 1897 годзе. Назву атрымала ад імені

яе ўладальніка — Антона Шыманскага.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

з яе назвай?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Юльяне Гальшанскай у якасці вена. У далёкія часы была вёска Каласоўка.

Яе называлі так з-за таго, што многа год запар жыхары гэтай вёскі сеялі толькі жыта. І вось з’явіліся ў Каласоўцы вялікім гуртам перасяленцы з новай культурай земляробства, але тутэйшыя не захацелі прымаць новага і не дазволілі прышлым пасяліцца ў сваёй вёсцы. Ды толькі не маглі яны проста так прагнаць перасяленцаў, а абяцалі ім дапамагчы наладзіць жыццё ў іншым месцы. І за 42 вярсты ад Каласоўкі пабудавалася новая вёска, дзе і пасяліліся прышлыя людзі. Доўга не маглі прыдумаць назву новаму паселішчу. Але адзін з жыхароў Каласоўкі, які дапамагаў перасяленцам вясною, заўважыў: -Цяпер вясна наступіла, а ў вашай рэчцы паўберага вады. У нас жа кожную вясну поўная рака. Давайце назавём ваша паселішча ПАЎБЕРАГ.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

у Вераб’евічах»

1967 годзе ў вёсцы Вялікія Вераб'евічы.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

і калі ўстаноўлены?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

працоўным лагеры вёскі Малыя Вераб’евічы. Лагер быў створаны немцамі для

будаўніцтва брукаванай шашы Навагрудак — Любча. Помнік увакавечвае памяць аб 950 загінуўшых яўрэях. Устаноўлены ў весцы Малыя Вераб'евічы ў 1961 годзе. Адноўлены ў 2004 годзе.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

дзе ён ўстаноўлены?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

— Мікалай і Уладзімір Чабуравы), якія гераічна загінулі 8 чэрвеня

1942 года. Помнік устаноўлены у лесе Чашчы за паўкіламетра на захад ад вёскі Валосаўкі. Гэтае месца мае назву Мацейкаў Роў.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ён узведзены? Дзе ён устаноўлены?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

1941—1943 гады Паўліны Паўлаўны Дзедулевіч. Устаноўлены на поўберагскіх могілках.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ

у Вераб’евічах»

ведаеце, калі ён збудаваны?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

XVIII стагоддзя. Маёнткам валодалі шляхецкія роды Петрушкевічаў, Чачотаў і іншыя.

Адметнасцю будынка з'яўляюцца казематныя падвалы і адзіны на Беларусі тэрасавы парк (гэта значыць, што парк размешчаны на чатырох узроўнях — чатырох тэрасах). Перапад вышынь складае каля 10 метраў. Парк займае больш за пяць гектараў, адметны незвычайнымі і рэдкімі раслінамі — соснамі веймутава і сібірскай лістоўніцай.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

яго ведаеце, калі ён быў разбураны?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

1944 года.
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

якімі падзеямі ён звязаны?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ў канцы ХІХ стагоддзя. Непасрэдна звязаны з трагічнымі падзеямі паўстання

1863—1864 гадоў. 20-гадовы студэнт Кракаўскага Ягелонскага ўніверсітэта Адам Пуслоўскі ўзначальваў атрад, які прымаў удзел у баявых дзеяннях супраць царскіх войск усяго адзін дзень. Пуслоўскі быў палонены і пакараны смерцю ў Навагрудку 26 чэрвеня 1863 годзе. Яго маці Эвеліна тайна пахавала сына ў сваіх уладаннях. Сама ж памерла ў 1880 годзе.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

якія гістарычныя звесткі аб гэтым помніку вы ведаеце?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у

Вераб’евічах»

ў Поўберагу згадваецца пад 1652 годам – як царква Марыі.

У 1798 годзе ў вёсцы Поўбераг, на той час — цэнтры ўніяцкай парафіі, існавала драўляная царква Раства Багародзіцы. На працягу першай чвэрці ХІХ стагоддзя будынак царквы гарэў тры разы, а сучасны выгляд царква набыла ў 1839 годзе, калі на ўсходняй ускраіне вёскі праваслаўныя вернікі ўзвялі свой храм у гонар Раства Багародзіцы.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

назва?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

назву яна атрымала дзякуючы наступнай легендзе. Калісьці на гэтым месцы працякала

рака Гольма. Яна была падобная на прорву з высокімі і крутымі берагамі. На берагах гэтай ракі ў далёкія часы жыў народ Ка, вельмі дружалюбны і гасцінны. Але быў сярод іх адзін дужа пагардлівы чалавек, які ніколі не слухаў чужых парадаў, нават слушных, і заўсёды адказваў: “Не, з гэтага нічога не будзе!” І вось ён быў за сваю пагарду пакараны Богам. Аднойчы, калі той чалавек падыйшоў да абрывістага берага Гольмы і стаў пазіраць у цемень яе вод, бераг абваліўся, і ён паляцеў у прорву. А падаючы, крычаў супляменнікам і рацэ: — Гольма! Выкінь мяне назад! Ты — самая вялікая рака! А народ Ка — самы дружалюбны народ! Пачуўшыя яго, супляменнікі толькі ківалі галовамі і казалі: “Вось. Упершыню пачулі ад яго такія добрыя словы”. А чалавек усё крычаў: — Гольма! Ратуй! Я – народ Ка! Гольма! Ратуй! Я — народ Ка!.. З неба бліснула маланка, загрукатаў гром, паліў моцны лівень, і народ Ка схаваўся ад непагадзі. Пасля дажджу ўсе неўзабаве агледзелі, што рака ператварылася ў віхлястую палявую дарогу, якую потым і назваалі — Гольманка.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Якія гістарычныя падзеі, звязаныя з ім, паўплывалі на іх народную

назву?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

вайну 1812 года аказалася на шляху французскай арміі. Аб гэтым

сведчаць і знойдзеныя там затвор мушкета і фрагмент гарматнага ядра. Яшчэ адным сведчаннем знаходжання французаў у Поўберазе з’яўляецца сама назва «Французскія горкі», дзе нібыта пахаваны забітыя на пераправе праз Нёман ля вёскі Мікалаева салдаты войск Жэрома Банапарта.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ёсць возера з трытонамі. Назавіце тапонім гэтага ляснога масіву, які

знаходзіцца на паўночным захадзе ад вёскі Поўбераг? І што кажа легенда пра паходжанне гэтай назвы?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

месцы, дзе зараз знаходзіцца лес Чашчы, у даўно забытыя часы

стаяў горад Чашч. Насельнікі гэтага горада славіліся добразычлівасцю і гасціннасцю. Але ў тым горадзе жыў злы чараўнік, які зайздросціў усім гараджанам і стараўся рабіць ім зло. І вось ён так узненавідзеў жыхароў Чашча, што вырашыў ператварыць іх у дрэвы. Цёмнай ноччу ён, поўны гневу, пачаў чараваць і наклікаць бяду на мірны горад. Ён так распаліўся ў сваім гневе, аж забыўся на тое, што ён сам -– жыхар гэтага горада. Чарадзейства адбылося. У выніку яго прыгожы горад ператварыўся ў прыгожы лес, а самым старым і крывым дрэвам у ім стаў сам чараўнік, які ў час сваёй злой справы стаяў сагнуўшыся... І з тых часоў у гонар горада добрых людзей гэты лес пачалі называць Чашчамі.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

паўстання 1830—1831 гадоў, калі мясцовыя сяляне спрабавалі адваяваць права на

вольнае карыстанне лесам у графа О'Рурка. Што гэта за лес, дзе ён знаходзіцца і як гэтыя падзеі адлюстраваны ў вуснай народнай творчасці?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

А пра этымалогію назвы «Ступішча» паданне расказвае наступнае… Каля сучаснага лесу

Ступішча некалькі стагоддзяў назад была вёска і даволі шматлюдная (магчыма, гэта -– Рэцемля.) Усе жыхары гэтай вёскі былі ў асноўным бедныя і толькі адзін быў багацейшым. Ён быў злы, помслівы, зайздросны, пану падліза і, нават казалі, што ён сябруе з чортам. І вось пан, які валодаў навакольнымі землямі, напісаў таму багатаму чалавеку ліст, каб сялянская грамада перадала ў валоданне пану два лясы, якія знаходзіліся паблізу вёскі. Багаты селянін склікаў сход і абвясціў панскі ліст. Сяляне ж, параіўшыся, вырашылі перадаць пану адзін лес, а другі, бліжэйшы, пакінуць у агульным валоданні вёскі, бо без лесу яны не змогуць пражыць. А лес даваў вёсцы дровы, матэрыял для будаўніцтва, ягады, грыбы, арэхі. Такі адказ і паслалі пану. Тады пан звярнуўся да грамады з прапановай, каб выкупіць у іх лес за вялікія грошы. Але сяляне не пагадзіліся, бо не ўяўлялі сабе жыцця без гэтага лесу. У адказ пан, раззлаваўшыся, папярэдзіў, што забярэ лес сілай. А сяляне вырашылі стаяць да апошняга і пачалі ўзбройвацца.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

д. Парабілі нават з арэшын лукі і конскім воласам замест

цецівы, коп’і з касцянымі наканечнікамі, а стрэлы — з бэзу. Але гэтай зброі было мала: сяляне прадалі пэўную колькасць драўніны, набылі сабе тое-сёе з агнястрэлаў. У пана ж было больш людзей і лепшае ўзбраенне, бо грошай было больш… І вось настаў той дзень… Дазорны селянін з высокага дрэва заўважыў панскае войска і папярэдзіў аднавяскоўцаў. Панскі дарадчык параіў пану раздзяліць войска на дзве часткі: адну з іх выправіць прама на вёску, а іншую -– у абход, з мэтай акружыць непакорных сялян. Пан так і зрабіў. Пачалася страшэнная бойка. Многіх сялян пазабівалі, дасталося і панскаму войску, але сілы былі далёка не роўныя. Пан з памагатымі ў рэшце рэшт перамог. Тыя, хто застаўся ў жывых, ад сялянскай грамады былі вымушаны падпісаць дабравольную перадачу лесу пану. Так сяляне саступілі. У гонар тых сялян, якія мужна змагаліся за свой лес, за сваё права ім распараджацца і загінулі, але ўсё ж саступілі пану, і быў ён названы — Ступішча.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

нашай мясцовасці расліны — коркавага дуба. Зараснікі коркавага дуба займаюць

плошчу амаль паўгектара. Сам масіў закранае тэрыторыі трох аграпрадпрыемстваў Навагрудскага раёна і па плошчы саступае толькі Налібоцкай пушчы. З гэтым лесам звязана цікавае паданне, якое і адбілася ў яго назве. Што гэта за лес, у чым сэнс падання?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

часы жыў і працаваў у гэтым лесе ляснік. Пасля яго

смерці засталіся ў бацькавай хаце два сыны. Як водзіцца, спадчына малодшаму дастаецца. А старэйшы паехаў кудысьці ў сваты, ажаніўся, ды там і застаўся. Старэйшы брат займеў жонкай шляхцянку, у якой валодання было — 10 двароў. Гаспадарлівы хлопец — ён вымераў свае новыя ўладанні ўласнымі крокамі, аб чым і паведаміў лістом свайму малодшаму брату. А меншы быў дужа зайздростны і да таго ж малаадукаваны. Ён вырашыў таксама крокамі абмераць свой лес, але хутка спыніўся перад невырашальнай задачай: ён умеў лічыць толькі да 20-ці, а далей збіваўся. Мераў доўга, але безвынікова. Тады ж ён прыдумаў мераць дваццаткамі, але і іх не хапала, бо дваццатак было толькі 20. Ды ўпартасць брала сваё: малодшы брат ізноў пачынаў і ізноў памыляўся... Доўга хадзіў ён па лесе, пакуль не сустрэў сваю смерць у кіпцюрах дзікіх звяроў. Ад таго часу і застаўся лес не памераны і назву сваю данёс да нашага часу — Нямераўшчына.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

бачыце на слайдзе?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

Джозэф О'Рурк хадайнічаў перад царом, каб яму і яго нашчадкам

было дазволена называцца ірландскімі графамі. Мікалай I напісаў на прашэнні: «Так таму і быць». Вось фрагмент гістарычнага дакумента: «Найвышэй зацьверджаным 1848.11.24 меркаваньнем Дзяржаўнай Рады дазволена карыстацца ў Расейскай Імперыі тытулам “ірландзкіх графаў” гэнералу ад кавалерыі Іосіфу Карнеліевічу, з сынамі, ягоным пляменьнікам — ротмістру Карнэлію, з сынамі, гэнерал-маёру Вальдэмару і падпалкоўніку Морыцу Георгіевічам О’Руркам, з гледзішча таго, што іх продак паступіў у расейскую службу з графскім тытулам і ягоныя нашчадкі стала яго ўжывалі».

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

меў дазвол ім карыстацца?
ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

карыстаўся род Вайніловічаў. Першае ўпамінанне пра род Вайніловічаў адносіцца да

1487 года, калі наваградчанін Стэцка Вайніловіч плаціў даніну вялікаму князю Казіміру. Падчас перапісу войска ВКЛ 1557 года ўпамінаюцца ў Нянькаве тры браты Вайніловічы, што выстаўлялі ў войска 3 кані.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

за 200 шляхецкіх радоў ВКЛ. Адзін з іх — Чачоты.

З якой вёскай нашага краю непарыўна звязаны гэты адметны род? Якога вядомага дзеяча беларускай культуры даў радзіме род Чачотаў?

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»

ўсяго ХІХ стагоддзя. Але знакаміты беларускі і польскі паэт, фалькларыст

і этнограф, мовазнаўца Ян Чачот нарадзіўся не ў Асташыне, а ў вёсцы Малюшычы Навагрудскага павета.

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНАЕ ШОУ «БРЭЙН-РЫНГ у Вераб’евічах»