"Біріккен сөз"

біріккен сөздер туралы анықтаманы өздері шығарып алуына жағдай туғызу. Біріккен

сөздердің жасалу жолдарын көрсету, түрлерін ажыратуға машықтау, біріккен сөздерді практикада дұрыс жазуға дағдыландыру.

Тәрбиелік мақсат:шығармашылық жұмысқа баулу, тілді құрметтеуге,табиғатты аялауға,қорғауға тәрбиелеу.

Дамытушылық мақсат: Оқушыларды ойындар арқылы ойлау қабілетін дамыту, тапқырлық, ізденімпаздық
қасиеттерін қалыптастыру. Жаттығуларды өз беттерінше орындау арқылы ой өрістерін,таным қабілеттерін арттыру.

қанша түрге бөлінеді? Оларды ата.
4.Жұрнақ нешеге бөлінеді?
2. Қосымша дегеніміз не?
5.Сөздер

құрамы жағынан қалай бөлінеді?

6. Дара сөздер дегеніміз не?

Сөздің бастапқы мағыналы бөлшегін түбір дейміз.

Қосымша – сөздің түбірге жалғанған бөлігі.

Қосымша 2 түрге бөлінеді: жұрнақ және жалғау

Жұрнақ екіге бөлінеді: сөз тудырушы жұрнақтар және сөз түрлендіруші жұрнақтар.

Сөздер құрамы жағынан дара және күрделі болып екіге бөлінеді.

Бір ғана түбірден тұратын негізгі және туынды түбір сөзді дара сөз дейміз

Екі немесе одан да көп түбірден құралған сөзді күрделі сөз деп аталады.

білдіретін күрделі сөздер біріккен күрделі сөздер деп аталады. Мысалы: белбеу,

ашудас, өнеркәсіп, т.б.

дыбыстық өзгеріске ұшырайды Мысалы: Ботагөз, Амангелді. Ғылыми тілде бұлар кіріккен

сөздер деп аталады.

Біріккен сөз

байланысты атаулар
Күнделікті тұрмысқа байланысты әр түрлі атаулар
Ойын атаулары
Ауру атаулары
Дене мүшелері
Кісі

атттары

Географиялық атаулар

Аң,құс,жәндік, өсімдік атаулары

атаулары, географиялық атаулар, кісі атттары.
І-топ
ІІ-топ
ІІІ-топ
Дене мүшелері, ауру атаулары, ойын атаулары.
Ән,

күй, өлең атаулары, күнделікті тұрмысқа байланысты әр түрлі атаулар,
мезгілге байланысты атаулар.

Белгісіздік, болымсыздық мәндегі атаулар

аққу, т.б.
Географиялық атаулар: Жетіқарақшы, Темірқазық, Сарысу, Әулиеата, Көкбозат, Қызылорда, т.б.
Кісі

атттары: Орынбасар, Сейілбек, Мұхаметжан, Аманжол, Есенәлі, т.б.
Дене мүшелері: асқазан, тоқішек, ұлтабар, сегізкөз, мойыномыртқа, т.б.
Ауру атаулары: алаөкпе, көкжөтел, қылтамақ, қарасан, т.б.
Ойын атаулары: алтыбақан, ақсүйек, балтамтап, доптаяқ, орынсатпақ, т.б.
Ән, күй, өлең атаулары: Сарыжайлау, Сарыарқа, Қараторғай, Кісенашқан, Сегізаяқ, т.б.
Күнделікті тұрмысқа байланысты әр түрлі атаулар: баспасөз, қолбасшы, кәсіпорын, еңбеккүні, отағасы, ақсақал, т.б.
Мезгілге байланысты атаулар: биыл, бүгін, күздігүні, әнеугүні, т.б.
Белгісіздік, болымсыздық мәндегі атаулар: ешкім, ештеңе, қайсыбіреу, әлдекім, әрқайсысы, ешқашан, кейбір, т.б.

бақан
суық мая
көл торғай
жол сүйек
алты қу
жеті бақа
жел барыс
ақ тұмсық
ақ қарақшы

ұшыраған кіріккен сөздерді
бір бөлек және қандай түбірлерден біріккенін көрсетіп көшіріп

жазыңдар. Біріккен сөздердің мағыналарын
айтыңдар.
Үлгі: Қаптесер – қап және тесер сөздерінен біріккен, тышқанның бір түрі.
Қаптесер, Темірқазық, Сейсенбай, күркетауық, әлдебір, Қолғанат, Көкбозат, Сатыбалды, Жанбота, Құлагер,
Жансүгір, соқыршек, Омарханұлы, Сәтбайқызы, Сейітқұл, Айтқожа.

бар,
Арқасында тасы бар.
3. Бас буынмын – батырмын
Зат есімнен келесі
Талай асқа

батырдың
Біріктіріп екеуін
Еліңде ағып жатырмын
4. Бастайтыным сан неше?
Қостайтыным бір мүшең
Енді келер жалғасым
Асқа күнде саларсың
Бәрін қоссаң табасың
Қазақстанның қаласын.
5. Алғашқы буынмын
Көшті бастар ұшымын
Сосын тоғай, нуыңның
Жыртқышының бірімін
Екеуін қоссаң, ірімін
Көп аңдардың бірімін

1. Бағдаршам
2. Тасбақа
3. Ертіс
4. Екібастұз
5. жолбарыс

түбірлерген назар аударыңдар.
Күсепқали, Қоскелі, Дәметкен, Торайғыр, Амангелді, Ұлболсын,

Мергенбай, Қандыағаш, Өтепберген, мысыққұйрық, қолғанат, ешқашан, кейбіреу, ақсүйек, өнеркәсіп.

81-жаттығу. Өзіңнің тұрған мекеніңді суреттеп мәтін құраңдар. Онда біріккен сөздердің жиі қолданылуын ескеріңдер.

алады?
Біріккен сөздің қандай түрлері бар?