Слайд 1ДЕФОРМАЦИЯ
ЖӘНЕ
МЕТАЛДЫҢ ҚИРАУЫ
Слайд 3Түскен күштiң әсерінен дененің мөлшері мен сырт пішінінің өзгеруі
деформация деп аталады.
Деформацияның тууына себепкер
денеге түскен күштер
физикалық-механикалық
процестер
Слайд 4Серпiмдi және пластикалық деформация
Деформация тудырған күштi керi алып тастағанда металда
туындаған деформацияның жойылуы
серпiмдi деформация деп аталады.
Түскен күш тоқтатылғанда, онда туындаған дефор мацияның сақталуы
қалдық немесе пластикалық деформация аталады.
Деформацияны тудырған кернеу үдегенде деформация қираумен аяқталуы мүмкін.
Слайд 5
Деформация түрлері:
а) бастапқы құрылым; б) серпімді деформация;
в) серпімді және
пластикалық деформация
а)
б)
в)
Слайд 6сырғу деформациясы
қосарлану деформациясы
Слайд 7Сырғудың негізі кристалдағы дислокациялардың орын ауыстыруы.
Слайд 9Түйіршіктер пішінінің қалыптасуы
Деформация тудырған күштің әсеріне сәйкес түйіршіктердің бір бағытта
өзгеруі текстура деп аталады.
Деформацияланған түйіршіктердің орналасу бағыттары әр жақты болуы
мүмкін. Мұндай жағдайда құрылым талшықты деп аталады.
Слайд 10Жылжудың әсерiнен темір
түйiршiктерiнiң пішіндерінің өзгеруi
а) -деформацияға
дейiнгi металдың
микроқұрылымы мен
схемасы;
б) - деформацияланған
металдың микроқұрылы мы мен схемасы.
Слайд 11Деформацияның металдың қасиетіне тигізер әсері
Суықтай деформацияланған металдың: беріктігі в,, аққыштық
шегі 0,2, қаттылығы HВ көтеріледі де, созымталдығы δ , тұтқырлығы
КС төмендейді.
Суықтай деформация арқылы металдың беріктігін нығайту тойтару деп аталады.
Слайд 12Cалқын деформацияның салдарынан металдың тығыздығы, тотқа шалдықпау қабiлетi төмендеп, электркедергілiгi
көтерiледi.
Металдың пластикалық деформациялануға қабілеті оны илемдеу, сымдау, соғу, қалыптау ж.б.
қысыммен өңделуін мүмкін етеді.
Слайд 13Қайта кристалдану
Шамалы температурада қыздыру арқылы деформацияланған металдың қасиеттерін жартылай қайтару
қайту деп аталады.
Қыздыру температурасын көтергенде талшықты құрылымының орнында жаңадан
тепе-тең кристалдардың пайда болуы қайта кристалдану немесе екінші кристалдану деп аталады.
Слайд 14
Қайта кристалдану температурасы (Тр) Бочвар А.А. формуласымен анықталады:
Трек
= α ∙ Т пл
Тпл - металдың балқу температурасы
α - металдың тазалығына байланысты
алынатын коэффициент:
α = 0,3- 0,4 техникалық таза металл үшін
α = 0,6- 0,7 қорытпалар үшін.
Слайд 15
Қайта кристалдану кезінде металдың беріктігі (σв),әсіресе аққыштық шегі (σ0,2) күрт
төмендеп, металдың созымталдығы (δ) көтеріледі.
Слайд 16
Ұсақ түйіршікті металл мен қорытпалардың беріктігі және тұтқырлығы көтеріңкі болады.
Деформация дәрежесі артқан сайын түйіршік мөлшері кішірейеді.
Слайд 17Салқын және ыстық деформация
Қайта кристалдану температурасынан төмен дегi деформация
салқын деформация деп
Қайта кристалдану температурасынан жоғары температурада жүретін деформация
ыстық деформация деп аталады.
.
Слайд 18Салқын және ыстық деформация
Деформацияны тудырған кернеу үдегенде деформация қираумен аяқталуы
мүмкін.
Слайд 19Морт және тұтқыр қирау
Қирау металл материалдарының бөлшектерге бөлінуіне себепкер
жарықшалардың туындауынан және оның ары қарай даму процестерінен тұрады.
Қирау
морт және тұтқыр болуы мүмкін.
Слайд 20
Пайда болған жарықшаның дамуына күш жұмсалса, ондай қирау тұтқыр деп
аталады.
Жарықшаның пайда болуы бірден металдың қирауына әкеліп соқса, ондай
сыну морт деп аталады.
Слайд 21Болат сынықтары.
а) тұтқыр, морт, интеркристалды морт сынық (х5000).
б)
сынық түрлері:
1- морт;
2 – 3 – аралас;
4 – тұтқыр.
1
2
3
4
а)
б)
Слайд 22
Қираудың түрі сынық бетінен анықталады.
тұтқыр сынған бет талшықты,
күңгірт
морт сынған бет жылтыр, түйіршіктері
біркелкі жазық орналасады.
Слайд 23
Тұтқыр сынудан морт сынуға ауысу температурасы суыққа сынғыштық табалдырығы (
tп.х. немесе Т50) деп аталады.
Слайд 24МЕТАЛДАРДЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
Слайд 25Сырттан түскен күштерге металдың қарсылық көрсетер қабілеті механикалық қасиеттерімен
сипатталады.
Механикалық қасиеттерге металдың немесе қорытпаның деформацияға қарсылығы (беріктік, қаттылық), сынуға қарсылығы (созылымдық, тұтқырлық т.б.) жатады.
Слайд 26Металдың механикалық қасиетін сынау
Металдың механикалық қасиеті статикалық және динамикалық күштер
арқылы сыналады.
Слайд 27Сынақ тұрлері
Статикалық сынау арқылы металдың беріктігі, қаттылығы, созылымдығы анықталады
Динамикалық сынау
арқылы металдың морттық қасиеті анықталады
Слайд 32При растяжении образцов с площадью поперечного сечения Fо и рабочей
(расчетной) длиной lо строят диаграмму растяжения в координатах: нагрузка Р
– удлинение Dl образца (рис. 1).
Диаграмма растяжения характеризует поведение металла при деформировании от момента начала нагружения до разрушения образца. На диаграмме выделяют три участка: упругой деформации – до нагрузки Рупр; равномерной пластической деформации от Рупр до Рmax и сосредоточенной пластической деформации от Рmax до Рк .
Слайд 33Если образец нагрузить в пределах Рупр , а затем полностью
разгрузить и замерить его длину, то никаких последствий нагружения не
обнаружится. Такой характер деформирования образца называется упругим. При нагружении образца более Рупр появляется остаточная (пластическая) деформация. Пластическое деформирование идет при возрастающей нагрузке, так как металл упрочняется в процессе деформирования.
Слайд 34Упрочнение металла при деформировании называется наклепом. При дальнейшем нагружении пластическая
деформация, а вместе с ней и наклеп все более увеличиваются,
равномерно распределяясь по всему объему образца. После достижения максимального значения нагрузки Рmax в наиболее слабом месте появляется местное утонение образца – шейка, в которой в основном и протекает дальнейшее пластическое деформирование.
Слайд 35В это время между деформированными зернами, а иногда и внутри
самих зерен могут зарождаться трещины. В связи с развитием шейки,
несмотря на продолжающееся упрочнение металла, нагрузка уменьшается от Рmax до Рк , и при нагрузке Рк происходит разрушение образца. При этом упругая деформация образца (Dlупр) исчезает, а пластическая (Dlост) остается (рис. 1).
Слайд 36Металдың созылу диаграммасы
I- серіппелі деформация ауданы;
II- пластикалық
деформация ауданы;
III- жарықшаның даму ауданы.
Слайд 37
Қатаңдық серіппелік модулімен сипатталады Е: Е= σ/.
Шартты
аққыштық шегі,
σ0,2= Р0,2/Fo
Физикалық аққыштық шегі,
σт = Рт / Fо
Беріктік шегі , в = Рmax / Fо
.
Слайд 38
Металдың созылымдылығы (пластикалық қасиеті):
- салыстырмалы созылу,
= (L - L o) 100/L o;
- салыстырмалы сығылу,
ψ = ( Fо- F) 100/Fо ,
Слайд 39Металдың қаттылығы
Материалдың беткі қабатына әсер еткен пластикалық деформацияға қарсылық
көрсету қабілеті қаттылық деп аталады.
Қаттылықтың жазу белгілері:
Бринелль тәсілі
бойынша - НВ, МПа ;
Роквелл тәсілі бойынша - HRA, HRB, HRC.
Слайд 40
Бринелль және Роквелл тәсілдерімен қаттылықты өлшеу металға арнаулы ұштықтарды
есепті күштермен батыруға негізделген.
Бринель тәсілін қолдануда болаттың қаттылығы 450 НВ
аспауы керек, ал түсті металдардікі 200 НВ шектеледі.
Слайд 41Динамикалық әдістермен сыналатын механикалық қасиеттер
Динамикалық әдістермен сынау кезінде деформациялау
күші аса жоғарғы жылдамдықпен беріледі.
Динамикалық сынау арқылы материалдың морт сыну
қабілеті анықталады. .
Соққы тұтқырлығы КС , Дж /см2