Дисперстік жүйелердің тұрақтылығы. ДЛФО теориясы

біркелкі таралуының, фазааралық әрекеттесудің) уақыт өту барысында өзгеріссіз қалуын (тұракты

болуын) айтады. Демек, тұрақтылық деп дисперстік жүйелердің ірілену және шөгу құбылыстарына қарсы тұра алу қабілетін айтады. Дисперстік жүйенің тұрақтылығының теориялық және практикалық маңызы бар.

қарсы тұра алу
бөлшектердің бірігіп, ірілену құбылысына қарсы тұра алу

қабілеті деп қарастырған жөн.
Бірінші тұрақтылықты седиментациялық тұрақтылық деп атайды. Екіншісін - агрегаттық тұрақтылық деп атайды. Агрегаттық тұрақтылықтың өзі термодинамикалық және кинетикалық тұрақтылық болып екіге бөлінеді.

тұнбаға түсіп, седиментацияланып потенциалдық энергиясын төмендетуге қарсы тұра білу қабілеті.

Агрегаттық тұрақтылық - дисперстік фаза бөлшектерінің бірігіп (агрегацияланып) жүйенің меншікті бетінің азаюына қарсы тұра білу қабілеті.

(тамшылар) түрінде өз бетімен таралуы нәтижесінде түзіледі.
Термодинамикалық тұрақты жүйелерді

лиофилъдік жүйелер деп атайды. Бірақ термодинамикалық тұрақсыз жүйелер кинетикалық тұрғысынан тұрақты болуы мүмкін. Мұндай жүйелерді кинетикалық тұрақты жүйелер деп атайды.
Кинетикалық тұрақты жүйелерді лиофобтық жүйелер деп атайды. Лиофобтық жүйелер белгілі бір уақыт аралығында ғана тұрақты болады, одан кейін оның агрегаттық тұрақтылығы бұзылады.

сәйкес агрегаттық тұрақтылыктың негізі болып сынама қысым (П) саналады. Сынама

қысым (1-сурет) екі бөлшек (1) бір-біріне жакындағанда арасындағы дисперстік ортаның (қабыршақтың) (2) қатты жұқаруының нәтижесінде пайда болады.

фактор, ол ҚЭҚ-тың болуымен қамтамасыз етіледі;
2.Адсорбциялық-солъваттық фактор, ол бөлшектің дисперстік

ортамен әрекеттесуі нәтижесінде фазааралық керілудің кемуімен қамтамасыз етіледі;
3.Энтропиялық фактор, ол тек ультрамикрогетерогенді жүйелерге ғана тән және жылулық қозғалыстың нәтижесінде бөлшектердің дисперстік ортада біркелкі таралуына ұмтылысымен қамтамасыз етіледі;
4.Құрылымдық-механикалық фактор, ол фазааралық бөлу бетінде серпімділік және беріктік қасиеттері бар адсорбциялық қабаттардың түзілуімен қамтамасыз етіледі;
5.Гидродинамикалық фактор, ол бөлшектердің беттік қабатындағы дисперстік ортаның тұтқырлығының артуымен қамтамасыз етіледі;
6.Аралас факторлар. Ол жоғарыдағы факторлардың бірнешеуінің бір мезгілде әсер етуі нәтижесінде іске асады.

қисығындағы кедергі (барьер) нольге тең болғанда байқалады.

ДЛФО теориясы. (Дерягин, Ландау

1935-1941, Фервей, Овербек)

ДЛФО теориясында коллоидты бөлшектердің өзара белгілі бір ара қашықтықта олардьің арасында тебілу күштері басым болатындығы негізге алынады.
Енді осы жүйеге сырттан злектролит қосылсын. Бұл орайда коллоидты ерітінділер өз күйін жоғалтып, коагуляцияға ұшырайды. 

электролит коллоидты бөлшек ядросындағы потенциал анықтауыш иондар шамасына, яғни р-

потенциалға әсер етпейді. Осы тұрғыда электролит қосып қос иондық қабат құрылымын және дзета потенциал шамасын өзгерту арқылы коллоидты ерпінділерді ұйыту - концентрация әсерінен ұйыту деп аталынады.
Сырттан қосылған электролиттер ионы ядроға адсорбцияланбайтын болса, онда оларды индиферентті электролиттер деп атайды.

жағдайда орын алады:
- қарама-қарсы таңбадағы иондар диффузиялық қабаттан қос иондық

қабатқа ауысып,дзета потеициал шамасын төмендетеді;
- ерітінді иондық күші артқандықтан қарсы таңбадағы иондардың диффузиялану қабаты сығымдалады. Осының нәтижесінде дзета потенциал шамасы өзгереді, бөлшектердің бір-біріне жақындау мүмкіндігі артады.

қосылыс түзетіндері ерекше адсорбциялық күштерге ие болады. Жоғарыда келтірілген күміс

иодидінің золін қарастыралық.
 
{m AgJ nJ-( n- x)K+} xK+

бейтараптандыру үшін оң таңбалы иондар қажет екенін аңғару қиын емес.

Күміс немесе иодид ионымен нашар еритін қосылыс түзуге бейім электролиттер қатарына, хлорлы натрий, хлорлы кальций, бромды натрий, күміс нитраты, натрий фосфаты, калий карбонаты сияқты тұздарды жатқызуға болады. Карастырылып отырған жағдайда, оң зарядты иондарды пайдаланып, дзета потенциал шамасын өзгертеміз. Ол үшін күміс нитраты ерітіндісінен қосамыз. Күміс иондары потенциал анықтауыш - иодид иондармен әрекеттесіп оларды бейтараптандырады да, дзета потенциал шамасын өзгертеді. Нәтижесінде, коллоидты бөлшек құрылымы өзгеріп, агрегативті тұрақсыздық - кинетикалық тұрақсыздыққа жалғасады.

"ұйыту шегі" сол ұйытушы - ион зарядының алты дәрежесіне кері

пропорционал екендігін анықтады, яғни:
γ = Сопst / z6
Бұл теңдікті және оның оң бөлігіндегі қатынасты былай түсіну керек.
Ұйыту үшін бір, екі және үш зарядты иондарды алатын болсақ, онда олардың ұйыту шекті мәндері төмендегідей қатынаста бола отырып, ұютуға бірдей әсер етеді:
γI : γII : γIII = (1/1)6 : (1/2)6 : ( 1/3)6 = 1: 1/26: 1/36 = 1: 1/64: 1/ 729 = 729:11:1
Демек, белгілі зольдің ерітіндісінің бірдей мөлшерін ұйыту үшін үш зарядты ионы бар электролитке қарағанда екі зарядты ионы бар электролит он бір есе, ал бір зарядты ионы бар электролит 729 есе көп қажет деген сөз.

жазылады:
(а)
(б)


hс-ның табылған мәнін (а) немесе (б) теңдеуіне қойып:
өрнегін аламыз.

Бұл теңдеуді қарапайым түрге келтіруге болады:


Бұл теңдеуді квадрат дәрежесіне шығарып,

әрі екенін ескеріп, мына теңдеуді аламыз:

қабілеті (?c) ондағы коагуляцияға түсіруші ионның зарядының (Z) 6 дәрежесіне

кері пропорционал болады, ал 1,2 және 3 валентті иондардың коагуляциялау қабілеті 1:64:729-ға тең болады. Нашар зарядталған коллоидтық бөлшектер үшін:

- бөлшектердің электростатикалық

тебілісін
- олардың бір-біріне тартылысын сипаттайды.

Егер



- жүйе тұрақты; - жүйе тұрақсыз.

Бұдан, (Эйлерс – Корф шарты) Демек, .

құбылыстар туралы ,ғылымның негізгі мәселесі болып табылады. Оның әсіресе лиофобды

зольдер үшін маңызы зор. Лиофобты зольдерде дисперсті фаза мен дисперсті ортаның әлсіз әрекеттесуі байқалады.Мұндай жүйелердің уақыт өтуімен дисперстілігін азайту қабілеті бар. Дисперстілік азаюының екі жолы бар. Оның біреуі қайта кристалдану нәтижесінде ірі бөлшектердің ұсақ бөлшектерді жұтуы. Басқа жолы дисперсті фаза бөлшектерінің бір-бірімен жабысуы. Соңғы құбылыс жиі кездеседі және коагуляция деп аталады.

Юдкин Ю.П. Седиментационный анализ высокодисперстных систем.- М., 1981
Воюцкий С.С., Курс

коллоидной химии. М., «Химия», 1976-574 с.