ДӘРІС: СҮЙЕКТІҢ СЫНУЫ. БУЫННЫҢ ШЫҒУЫ

бұзылуын сүйектің сынуы дейміз.
а/ механикалық әрекет ( травма- жарақат).
б/ патологиялық

үрдіс ( ісік, қабыну-инфекция).
Егер сүйек жарығы оның көлденеңінен толық өтетін болса- ол тұтас сынық
fractura, өтпейтін болса - ол жарық fissure дейміз.

біткен: а/ жарақаттан, б/ патологиялық үрдістен.
Жабатын қабаттың бүтіндігіне байланысты:
а/ ашық

б/ жабық болып бөлінеді.в/ атылған сынықтар:
СҮЙЕКТІҢ ӨН БОЙЫНЫҢ зақымдануына байланысты:
а/ толық б/ толық емес.
СЫНУ СЫЗЫҒЫНА байланысты: а/ көлденең; б/ қыйғаш;
в/ұзынынан; г/ бөлшектенген; д/ бұралған; е/ енген; ж/ сығылған;
з/ үзілген:
СҮЙЕК БӨЛШЕКТЕРІНІҢ бір-біріне байланысты(dislocatiо):
а/ ығысқан; б/ ығыспаған. Ығысу:-көлденеңінен:-ұзынынан;бұрыштап.
ҚУЫС СҮЙЕКТІҢ бөлігіне байланысты: а/ эпифизді; б/метафизді;
в/ диафизді.
СЫНҒАН СҮЙЕК САНЫНА байланысты: а/ бір; б/ көп.
СЫНЫҚТЫҢ КҮРДЕЛІЛІГІНЕ байланысты: а/ жай; б/ күрделі.

мидың сығылуы).
Қан тамырларының немесе жүйкенің зақымдануы.
Май эмболиясы.
Жара инфекциясы, остеомиелит, сепсис.
СЫНЫҚТЫҢ

ҚОСАРЛАСУЫНА байланысты:
а/ қосарласқан немесе политравма (сынық және ішкі мүше).
б/ аралас: (сынық және күйік,үсік).

сезімі.
Ісіну-домбығу.
Мүшенің қалпының өзгеруі (деформация).
Қызыметінің бұзылуы.

АЙҚЫН белгілері:
Қалыптан ауытқыған қозғалыс( патологиялық).
Сүйек сықыры

(крепитация).

регенерация (сүйек тіндерінің үнемі қалыптасуы).
Репаративті регенерация (анатомиялық бүтіндікті қалпына келтіру).

СҮЙЕК РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ — СҮЙЕКТІҢ ҰСТАУЫ ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАДЫ.
АСЕПТИКАЛЫҚ ҚАБЫНУ. (7 тәулікке) созылады
СҮЙЕКТІҢ БІРІНШІ СҮЙЕК СҮЙЕЛІНІҢ ТҮЗІЛУ ( 4-5 апта)
СҮЙЕК СҮЙЕЛІНІҢ СҮЙЕКТЕНУ КЕЗЕҢІ (4-5 апта).

(аралық) қабаттан.
СҮЙЕКТІҢ ҰСТАУЫН (консолидациясын)
АНЫҚТАЙДЫ:
а/ жалпы; б/ жергілікті жағдайлар; в/

анатомия-физиологиялық ерекшеліктер.
Жалпы: -жасы;- жынысы; -созылмалы аурулар;-зат алмасу аурулары (диабет)

инервация (жүйке)
бұзылуы.
-Сынық бөлшектерінің сәйкес келуіне
(репозиция,жеткіліксіз фиксация).
-Ашық жарақаттың болу-болмауына.
-Тіндер интерпозициясының

болмауына.
-Буын ішілік сынықтарға.

иммоблизациясы.
Ашық сынықта жараны инфекциядан сақтау, таңып байлау.
Шокқа қарсы инфузиялық ем,

оттегімен дем алдыру.
Тасымалдау.
ДИАГНОСТИКАСЫ: R- зерттеулер ( КТ, МРТ).

ҰСТАТУ (ФИКСАЦИЯ).
КОНСОЛИДАЦИЯНЫ (БІРІГУДІ) ЖЕДЕЛДЕТУ, мүшелерді қалпына келтіру (емдік дене тәрбиесі,

фун.жағдай, тамақтандыру).
РЕПОЗИЦИЯНЫҢ ТҮРЛЕРІ: а/ АШЫҚ; б/ ЖАБЫҚ
АШЫҚ: - БІРМЕЗЕТТЕ: а/ құрал-сайманды;
б/ қолмен.
ЖАБЫҚ: - БІРМЕЗЕТТЕ а/ құрал-сайманды.
б/ қолмен.
БІРТІНДЕП ҚҰРАЛ-САЙМАНМЕН.

тапшанды.
АРТЫҚШЫЛЫҒЫ: қарапайым, фиксациялық қасиеті, емханада қолданылады.
КЕМШІЛІГІ: жабық бірмезгілдегі репозициядан кейін

ұстау қиын.
Үлкен сынықтарды сан сүйекті ұстату қиын.
Балалар мен қариялар үлкен гипсті көтеруі қиын.
Шұғыл салғанда сығылу болуы мүмкін.
Қол-аяқтың сынған тұсын бақылау қиын.
Ұзақ тұрса ет атрофиясы,буын қозғалмауы, флебит, лимфостаз.
ҚАҢҚАДАН (ЖЕЛІМДЕП, ЛЕЙКОПЛАСТЫР) ТАРТУ:(Киршнер сымы,ЦИТО-доғасы,Дрель-тескіш).
АРТЫҚШЫЛЫҒЫ: біртіндеп дәлдікпен репозиция; сынық тұсын бақылауға;
Ашық сынық жарасын емдеуге; физиотерапия, емдік массаж.
КЕМШІЛІГІ: Ұзақ төсекте жатуы; басқа адамның күтімі қажет;
Абсолюттік фиксация болмайды; инфекция (остеомиелит).

жоқ жерден әсер ету;
Сүйек сынықтарын дәл репозиция жасау, емдеу уақытын

азайту;
Ыңғайлы буын және мүшені ерте қозғау;
Жалған буынды емдеу;
Қол-аяқты ұзартуға болады
КЕМШІЛІГІ: Ота және құралдың күрделілігі;
Қан тамыры немесе жүйкені зақымдауы мүмкін (спиц).
Инфекция дамуы(остеомиелит).

бұзылғанда.
3.Интерпозиция болғанда. 4.Жалған буын. 5.Іріңді-ісікті
асқынулар. 6.Дұрыс бірікпеген сынықтар. 7.

Буын ішілік
сынықтар.
АРТЫҚШЫЛЫҒЫ: сүйек сынықтарының дәлме-дәл репозициясы, фиксациясы.
КЕМШІЛІГІ: қосымша жарақат(ота және наркоз); инфекция дамуы;
Сүйек миының бұзылуы;кейіннен қосымша ота алып тастау үшін.
КЛАССИКАЛЫҚ ОСТЕОСИНТЕЗ ТҮРЛЕРІ:
1.Экстрамедуллярлы.
2.Интрамедуллярлы.
3.Эндопротезы.

қарсы ем.
5.Қан айналымын жақсарту.
6.Иммундық жүйені реттеу.

ӘСЕРДЕН НЕМЕСЕ ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІС ӘСЕРІНЕН ЫҒЫСУЫН айтамыз.
Буын құрайтын сүйектер толық

ығыспаса - тайған дейміз.
ЖІКТЕЛУІ:
1. ТУА БІТКЕН. 2. ЖҮРЕ ПАЙДА БОЛҒАН: а/ жарақат; б/патологиялық.
ШЫҒУ УАҚЫТЫНА байланысты: а/ жаңа ( екі тәу.) б/жаңа емес (3-4 апта). в/ тұрып қалған ( 4—аптадан артық).
ЖАРАҚАТТАН БУЫННЫҢ ШЫҒУЫ: а/ашық ; б/ жабық
Диагностикасы: айқын емес,айқын белгілері. R- зерттеу.
ЕМДЕУІ: КОНСЕРВАТИВТІ немесе ОТАЛЫҚ.

ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАН, ЭЛЕКТР ТОГЫНАН немесе ИОНИЗАЦИЯ СӘУЛЕСІНЕН АҒЗАДАҒЫ ТІНДЕРДІҢ ЗАҚЫМДАНУЫН

айтамыз.
ЖІКТЕЛУІ:
1. КҮЙІКТІ алу себептеріне байланысты: өнеркәсіпті; тұрмыстық; соғыс кезінде.
2. Әсер ету себептеріне байланысты:
а/ термикалық; б/ химиялық; в/ электрлі; г/сәулелі.
3.Орналасуына байланысты: аяқ-қол; кеуде,іш;
бет; бас; жоғарғы тыныс алу жолдары; бұтаралық.

мөлдір сұйықтықтиы торсылдақты эпидермис көтерілуі.
3а-дәр.- эпителиі өліп және дерма (терінің)

беткейлік қабаты.
3б-дәр.- терінің барлық қабаты өледі, шаш жуашығы,май және терлеу бездері өледі.
4- дәр.- тері,май шелі,ет,шандыр,сүйек.
Адам терісінің ауданы 15000 кв.см- 21000 кв.см.болады.

АЛАҚАН ережесі.
Б.Н.ПОСТНИКОВ әдісі (1949ж) – ЦЕЛЛОФАН кв.см. таблица арқылы.
Г.Д.ВИЛЯВИН

ҮЛГІСІ – Адамның алдыңғы және артқы үлгісі. 
КҮЙІК КЛИНИКАСЫ және ДИАГНОСТИКАСЫ:
Жергілікті өзгеріс:
термиялық себептен анатомиялық-функциялық өзгеріс.
әрекетті-қабыну үрдісі.
регенерация.
Клиникасы күйік дәрежесіне байланысты.

айналысы жоқ аймақ.
Күйікті болжау (прогноз): ФРАНК индексі: Беткейлік күйік 1%=

1бір.
Терең күйік 1%=3 бір.
< 30- игілікті; 31-60- cалыстырмалы игілікті; 61-90- күмәнді;
>91- игіліксіз.
КҮЙІК АУРУЫ: - 15% беткейлік немесе 10% терең күйікте болады.

СЕПТИКОТОКСЕМИЯ (2-3 аптадан – 2-3 айға).
4.кез.- РЕКОНВАЛЕСЦЕНЦИЯ.

сезімін басу және шокқа қарсы ем.
Тасымалдау.
ЖЕРГІЛІКТІ ЕМ (консервативті): а/ жабық;

б/ашық;
в/ аралас.
Оталық ем: -некротомия; -некроэктомия; -тері
пластикасы 
КҮЙІК АУРУЫН ЕМДЕУ:
Ауру сезімімен күресу
КҮЙІК ШОГЫН ЕМДЕУ
ЖЕДЕЛ ТОКСЕМИЯНЫ ЕМДЕУ.
Инфекциялық асқынуды алдын алу және емдеу.

ЖАРАҚАТЫ.
ӨЗЕКТІЛІГІ: Сырт көзге білінбейтін ауыр жарақаттар болады.
Емдеу білімділікті қажет етеді:

консервативті немесе оталық.
Өлім жағдайы жоғары және емделгеннен кейін мүгедектікке әкеледі.
БАСТЫҢ ЖАБЫҚ ЖАРАҚАТТАРЫ.
Бас жарақаты: - бас сүйектің және жабатын қабатының,- мимен оның қабының жарақаты болып бөлінеді. Мидың жарақаты механикалық күш түскен жерде немесе қарсы толқын әсерінен қарсы бетте , қан тамырының сығылунан, ықшам қан айналысы бұзылуынан, ми–жұлын сұйығының өзгеруінен ми гипоксиясы болып, ісінуі болады.

бұзылуы /жоғалу, нашарлауы/.
бастың ауруы
құсуы
сұйықтық қысымның /ликворлық/ өзгеруі.
Ошақтық белгілері:
қозғалу

қимылының өзгеруі.
денедегі сезімталдықтың өзгерістері.
ми қабығының тітіркену белгілері /менингиальды симптомдар/.

екі жақты Р-графиясы.
белдік тесу /сұйықтық қысым 100-180 мм су.бағ.

қалыпты жағ./, жасушалық құрамы,белок/.
ЭЭГ, УДЗ / ми ішіндегі гематома, мидың ығысуы/.
Ангиография.
Бас сүйекті тесіп тексеру /трепанация/.

айналысының бұзылып нүктелік қанталаудан мидың ісініп, анатомиялық өзгеріссіз болатын үрдіс.
Клиникасы:

1.Қысқа /1 сек.- бірнеше мин./ естен тануы.
2.Ретроградты амнезия
3.Құсу, лоқсу, жүрек аинуы. Ошақты белгілері болмайды.
Шағымы: бас ауруы,айналуы, құлақтағы шуыл, ұйқы келмеуі, көз алмасы қозғалғанда ауруы.Терлегіштік байқалады.

анықтау керек.
Қолданады: тыныштандыратын /седуксен, дезипам/ дәрілері.
Қан тамырларын кеңейтетін /курантил, трентал/
Антигистаминді

/демидрол/.
Дегидратациялық ем /глюкоза, уротропин ертінділері/.
Витаминді ем.

бөлігіндегі бүтіндіктің бұзылуымен сипатталып қызметін жоғалтатын үрдіс.
Зақымдану

– қан құйылуымен немесе босап, ми тіндерінің бұзылуымен шектеледі.
Ми ұрылуының жеңіл сатысы: есінен 1 сағатқа дейін айырылып; ұрылған жерге байланысты игерімнің /инервацияның/ бұзылуы.
Ми ұрылуының орта сатысы: Естен тануы бірнеше сағатқа созылып; игерім бұз.
Ми ұрылуының ауыр сатысы: Естен тануы 1 тәуліктен көп; ошақты белгілер.
Өмір сүруге қажетті мүшелердің /жүрек, өкпе/ бұзылуы.
Ми қабықтарының тітіркенуімен білінеді.

ауыр- 4 аптадан артық болады.
ЕМДЕУ: - консервативті ми шайқалуымен бірдей,

дегидратациялық, антибиотикті /менингитті, энцефалитті болдырмас үшін/ болады. Бас сүйектің негізгі сүйегі сынғанда ликворея /сұйық ағу/ болады, инфекция енуі мүмкін. Белдік тесу жасалады, диагностикалық әрекет. Кей жағдайда ми езілгенде ми ісінеді кейде декомпрессиялық трепонация қажет.

тамырларының зақымдануынан болатын гематомадан және мидың ісінуінен бас сүйектің сиымдылығы

кішірейіп мидың сығылуы болады.
A. meningea media жарақатынан немесе жұмсақ қабат гематомасынан болады.
Бас сүйектердің сынып миды сығуынан болады.
Ми гематомасының түрлері:
эпидуральды гематома- қатты ми қабатының үстінде.
Субдуральды гематома- қатты ми қабатының астында.
Ми қарынша ішілік гематома.
Ми ішілік гематома- ми тіндерінің ішінде.
Ми сығылуы үшін – 30-40 мл.қан жеткілікті.
Клиникасы алуан түрлі жалпы және ошақты белгілері
болады, тыныс алуы, жүрек-қан тамырларының бұзылуы.
Менегиальды белгілер білінеді, дене қызуы көтеріледі.
Емделуі: оталық- трепанациялық ем.

және АШЫҚ бөлінеді.
Жабық жарақатқа: ұрылу – contusio, сығылу және кеуде

қуысының шайқалуы, қабырғаның, төс сүйектің және бұғананың сынуы жатады. Бұл жарақаттарда ішкі мүшелердің зақымдануы немесе олардың зақымданбауы мүмкін.
Кеуде қуысының ұрылуы - кеуденің жұмсақ тіндерінің: тері, май шел қабатының, еттің зақымдануымен байқалады. Клиникасы ауру сезімімен, терең тыныс алу ауырлығымен, ұрылған жердегі жұмсақ тіндердің ісігімен ,жырық және гематомамен білінеді.
ЕМДЕУІ: бірінші күні суық басып ертеңіне жылы таңып, анальгетиктер беріп, кейіннен емдік уқалау жасайды.

ұрылып және жарақат шокпен асқынуы мүмкін. а/Өкпе,кеңірдек және бронх жыртылғанда

жабық пневмоторкс болады, кейде қақпалы пневмоторкс және қуатты пневмоторксқа айналады. б/ Гемоторкс. в/ Жұмсақ тіндер эмфиземасы
г/ Ылғалды өкпе болады.
КЛИНИКАСЫ: Ауруда бетінде және мойнында ісік жайлап, тері түсі қоңырланады. Ауыз қуысында, көз ағында, бетінде петехиальды қанталау болады. Қанды қақырықты жөтел және тыныс алғанда, жөтелгенде кеудеде ауру сезімі болады. Тыныс алу беткейлік болып жиілейді. Тамыр соғуы жиілеп А/Қ төмендейді. Аускультацияда өкпеде әртүрлі сырыл болады. Перкуссияда – кеуде тұсында дыбыс өзгереді. Өкпе жыртылғанда ал қызыл қан түкіреді. Тері асты эмфизема болады.
Ауруда тыныс алу жетіспеушілігі пайда болып жарақат шогына әкеледі.

қарсы ем (анальгетиктер, қан орнына құятын заттар).
3.Ауруға қалыпты жағдай (жартылай

отырып, жатқызып). тасымалдау.
Ауруханада: ауруға қарсы наркотиктер, вагосимпатикалық қоршау, оксигенді ем, ларингоскопия, бронхоскопия, кеудені тесу, оталық ем жасайды.

ЖАБЫҚ деп бөлеміз.
ҚҰРСАҚ ҚАБЫРҒАСЫНЫҢ зақымдануы: соғылу, еттің, шандырдың және қан

тамырының зақымдануы.
ҚҰРСАҚ ҚУЫСЫНДАҒЫ МҮШЕЛЕРДІҢ зақымдануы: паренхиматозды немесе қуыс мүшелердің және ішектің шажырқайдан ажырап зақымданады.
Паренхиматозды мүшелер зақымданғанда (бауыр, көк бауыр,қан тамырлары) ауруда жедел қансырау белгілері болады. Клиникасы қансырау шогындағыдай.
Қуыс мүшелер (асқазан,ішек,қуық) жарылғанда перитонит белгілері болады
ЕМДЕУІ: Ауруды ауруханаға жеткізіп шұғыл оталық ем жасалады.

краш синдром, позициялық синдром)
ЖТ—шеткі мүшелердің ауыр зат астында ұзақ

(4-6 сағ.) қалып сонан пайда болатын зардап шегушідегі патологиялық жағдай.
ТЖ—жер сілкінгенде, апат жағдайда, жарлыс кезінде болады.
ЖТ—жер сілкінгенде : 80% аяқта, 14% қолда, бірге 6% кездеседі.
ЖТ—ағзаға 3 - себеп әсер етеді:
Ауру сезімі нейрогуморалдық және нейроэндокриндік бұзылыстан болады.
Жарақат токсемиясы - зақымдану ошағындағы тіндердің аутолиз өнімдерірің сіңуінен.
Плазмо және қан жоғалуынан, ісіктен, қанталаудан болады.

етілмейді аутолиз өнімдері миоглобин, фосфор, креатинин, калий ж.т.б. қан жүйесіне

түседі- жарақат шогын туғызады.
Плазмо- қан жоғалудан – қан қоюланады, АҚК-кішірейеді, нейрогуморальдық, нейрорефлекторлық өзгерістер әсер етіп ауру сезімі пайда болады.
Қан тамыр сығылуы ишемиясынан - бүйрек фильтрациясы азаяды. Зәрдегі қышқыл әрекеттерден миоглобин тұнбаға түсіп бүректің шумақ арналарын бітейді, бүйрек жетіспеушілігін тудырады.

– Жедел бүйрек жетіспеушілігі ( 3-8-12 тәулікке дейін).
Кеш – Айығу

кезеңі ( 8-12 куннен -1-2 айға дейін). Жергілікті белгілер.

мұз басу.
Ауру сезімін басу (анальгетиктер ж.т.б.).
Шокқа қарсы ем ( трансфузия)
Тасымалдау.
Ерте

кезең емі:
Шокқа қарсы және гиповолемияға қарсы (полиглюкин,рефортан,)
Қышқыл-негіздік тепе теңдігін сақтау ( сода,трисоль,хласоль)
Протеолиттік ферменттер ендіру (контрикаль,трасилоль)
Оттегі ингаляциялық (тыныс алдыру) ем.
Гормондар ендіру (преднизалон, дексиметазон).
Жүрек қан тамыр дәрілерін ендіру.
Антигистаминді, психотропты ем (демидрол,седуксен,оксибут.Na).
Сіреспеге ,гангренаға қарсы анатоксин,сарысу ендіру.
Антибиотиктер.
Жергілікті ем : антисептикалық заттар,майлар. Аймақтық перфузия
әдісі. Некрэктомия. Ырситып лампасты кесу, фасциятомия. Ампутация.

Гемосорбция. Плазмосорбция. Плазмоферез. Ксеносорбция.
Квантты ем.
3- кезең – Жергілікті өзгерістерді емдеу.