Слайд 1
Гетерофункционалды органикалық қосылыстар.Гидроксиқышқылдар,оксоқышқылдар,фенолқышқылдар.
Слайд 2Оксоқышқылдар дегеніміз -құрамында корбоксил топтарынан басқа бір немесе бірнеше гидроксил
топтары бар органикалық карбон қышқылдары.
Оксиқышқылдардың негізділігі карбоксил тобының санымен тағайындалады.
Гидроксилдердің саны, оның ішіне карбоксил топтарының құрамындағы гидроксилдері бар, оксиқышқылдардың атомдылығын тағайындайды. Мысалы,
сүт қышқылы СН3—СНОН—СООН — бір негізді екі атомды қышқыл
алма қышқылы НОСО—СНОН—СН2— СООН — екі негізді үш атомды
шарап қышқылы НОСО— СНОН—СНОН—СООН — екі негізді төрт атомды.
Физикалық қасиеттері.
Оксикышқылдар — сұйық немесе көбінесе кристалды
заттар. Гидроксилі жоқ өздеріне сәйкес карбон қышқылдарына қарағанда, бұлар суда жақсы ериді. Жеңіл оксиқышқылдар сумен кез келген мөлшерде араласады. Көміртек атомдарының саны бірдей карбон қышқылдарымен салыстырғанда, оксиқышқылдардың қышқылдық қасиеттерінің басымырақ екендігі байқалады. Мысалы, гликоль қышқылының диссоциациялану константасы, сірке қышқылынікіне қарағанда, 8,5 есе көп.
Химиялық қасиеттері.
Оксиқышқылдар қышқылдардың да, спирттердің де қасиеттерін көрсетеді. Бұлар қышқылдар тәрізді тұздар, күрделі эфирлер, амидтер және т. с. береді
Оксиқышқылдардың химиялық барлық өзгерулерінде гидрокскл және карбоксил тобының бір-біріне әсер ететіндігі есте болу керек. Егер осы топтардың бәрі бір-біріне көршілес болса, онда бұл әсердің маңызы зор. Гидроксил және карбоксил тобының өз ара әсерінен -оксиқышқылдардың өздеріне ғана тән бірнеше реакциялары бар екендігін көрсетеді.
Жеке өкілдері.
Бір негізді екі атомды оксиқышқылдардың ең маңызды өкілдерінің бірі сүт қышқылы СН3—СНОН—СООН.Сүт қышқылы сүттің құрамындағы лактоза және басқа көкеніс пен жеміс-жидектердегі көмірсуларының сүтқышқылдық ашуы арқылы пайда болатын затқа жатады.Сүт қышқылдық бактерияның тіршілік әрекетінің салдарынан ашыған сүтте,айранда,қышқыл капустада,сулап жібіткен алмаларда,тұздалған қияр мен помидорда көп мөлшерде кездеседі.Оларды лактоттар деп атайды.
Ашыту арқылы алынған сүт қышқылы техникада қолданылады (басытқылап бояуда, былғары өндірісінде және т.б.)
Слайд 8
Алма қышқылы HOOCCH(OH)СН2СООН.Алма қышқылы әртүрлі жеміс-жидектерде және піспеген ұрықтарында болады.
Лимон
қышқылы.Табиғатта лимон қышқылы кеңінен таралған (қызылша, таңқурай, тұшала, жүзім, лимондарда
оның кышқылы 6— 7% болады).
Техникада лимон қышқылын ашыған глюкозадан немесе
махоркадан алады.
Лимон қышқылы тамақ өнеркәсібінде және бояу жұмысында, медицинада және басқа да салаларда кеңінен қолданылады.
Слайд 9Солицил қышқылы-антисептикалық қасиеті болғандықтан көкеністерді және жеміс-жидектерді консервілегенде қолданылады.Оның туындылары
дәрі ретінеле кеңінен пайдаланылады.Мысалы ацитилсалицил қышқылы медицинада қызу және ауруды
басатын дәрі ретінде қолданылады.
Солицил қышқылынан фенолды пайдаланып ішек-қарын ауруларына қолданатын салол деген дәріні алуға болады.
Полигидроксибензой қышқылы-сия жаңғақтың,емен қабығында кездеседі.
Пирогаллол дәрілік заттар,бояулар,полимерлер алуға пайдаланылады.
және қетонқышқылдары
Молекуласында альдегид және карбоксил топтары бар органикалық қосылыстарды альдегид
қышқылдары деп атайды. Кетонқышқылдары дегеніміз молекулаларында кетон топшасы бар карбон қыщқылдарын айтады.
Альдегидқышқылдардың гомологтық қатары глиоксил қышқылынан Н—CO—СООН басталады. Глиоксил қышқылы табиғатта толық піспеген өсімдік жемістерінде кездеседі.
Глиоксил қышқылы альдегид тобына да және карбоксил тобына реакцияларға да кіріседі.
Слайд 11Кетонқышқылдарының гомологтық қатарындағы бірінші — пирожүзім қышқылы. Пирожүзім қышқылы —
сұйық зат. Бұл қышқыл спиртті ашуда аралық зат болып есептеледі.
Алғаш
рет пирожүзім қышқылы жүзім(шарап) қышқылын қыздыру арқылы алынған.Пирожүзім қышқылының тұздары пируваттар деп аталады.
β-кетонқышқылдарының гомологты қатары ацетосірке қышқылынан басталады. Ол қышқыл қант ауруымен ауырған адамдардың несебінде кездеседі.
Ацетосірке эфирі (ацетосірке қышқылының этил эфирі)—жағымды иісті сұйық зат. Қайнау темп. 181° С (ыдырай отырып қайнайды). Суда ерімейді.
