Кафедра акушерства и гинекологии №1 Жүктілік физиологиясы. Ұрықтану

критикалық кезеңі.
Жүкті әйел организміндегі физиологиялық өзгерістер

жасушаларының- сперматозоид пен аналық жұмыртқа жасушасының қосылып ,зигота түзіліп, жаңа

организмге әкесі мен анасының генетикалық материалдарының берілуі.
Жұмыртқа жасушасы мен сперматозоид қосылуы овуляциядан 12 сағаттан кейін жатыр түтігінің воронка тәрізді аймағында жүреді.

Сперматогенез ер адам гонадасының иілген ұрық түтігінде жүреді. Жыныстық

жетілуі ұрықтануға қабілетті жетілген сперматозоид түзілуімен аяқталады.

%-і Х-хромосома , 50 %-і – У-хромосома. Ұрықтануды қамтамасыз ету

үшін сперматозоидтардың жалпы саны 150 млн-нан кем болмау керек, ал концентрациясы 1мл-де – 60 млн-нан кем болмау керек. Сперманың ұрықтандыру қабілеті 2 күнге дейін сақталады.
Жыныстық қатынастан 1-2 минуттан соң, цервикалды каналдың сілтілік ортасының және жатыр мен жатыр түтігінің үнемі толқын тәрізді жиырылуының нәтижесінде спермалар жатырға , ал 2-3 сағаттан соң жатыр түтігінің соңғы бөлігіне жетеді.

мкм шамасында болады және 3-4 мыңдай фолликулярлы жасушалардан құралған тығыз

жылтыр және тәж тәрізді зонамен қоршалған.
Ол жатыр түтігінің желбезектерімен (бахрома) ұсталып, жатыр түтігі бойымен жылжиды.
Екіншілік бөліну нәтижесәнде 2лік овоцит ( жұмыртқа жасушасы) пайда болады.
Аналық без ядросында 23 хромосома, оның бірі жыныстық Х- хромосома

мен дамуы нәтижесінде жүреді.
Гаметаның транспорты мен ұрықтануы үшін жатыр түтігінің

ампуласында жұмыртқа жасушасының ұсталуы маңызды рөл атқарады.

түтігінің ампуласына түскен аналық жұмыртқа жасушасы Х-, У-жыныстық хромосоманы тасымалдаушы

сперматозоидтардың көп мөлшерімен қоршалынады.

radiata) пайда болады.
Фолликула ажырауынан ( овуляция) бірнеше минут өткен соң

аналық жұмыртқа жасушасы жатыр түтігіне түседі. Бұл үрдіске аналық бездің овуляция жүрген аймағының жатыр түтігі фимбрияларымен ұсталуы және басқа да факторлар қатысады.

пайда болады, ол полиспермияны тежейді
Ұрықтанудан 24 сағаттан кейін зигота хромосомалары

біріншілік митотикалық бөлінуге ұшырайды
Ұрықтанған аналық жұмыртқа жасушасының ядросында дисплоидты хромосома жиынтығы болады
Осылайша жаңа организм ата-анасының екеуінің де генетикалық ақпаратының тасымалдаушысы болады

жүреді. Біріншілік бөлшектенуі синхронды жүреді. 12 сағаттан соң 2 бластомерден

4 бластомер пайда болады және т.с.с
Бірінші бөлінуінен 2 бластомер пайда болады: “күңгірт”түстісі – ұрық ортасында, “ашық” түсті – шетінде.
Ашық түстісінен ұрықты ана организмімен байланыстыратын және қоректенуін қамтамасыз ететін трофобласт түзіледі.
Ішкі күңгірт түсті бластомерден эмбриобласт пайда болады, одан ұрық денесі мен трофобласттан басқа ұрықтан тыс мүшелердің барлығы пайда болады.

сұйықтыққа толы ұрық көпіршігі-бластоциста қалыптасады.
5-5,5 тәуліктен соң бластоциста жатырға түседі,

бұл кезде бластомерлер 107-ге дейін жетеді. 2 тәуліктен соң (5-7 тәулік аралығы) ұрық еркін бластоциста кезеңіне өтеді, 7- тәуліктен бастап ұрықтың жатыр қабырғасына бекінуі басталады.

түзіледі.
Ол ұрықтанудан соң 7 тәулікте басталады да, 40 сағатқа созылады,яғни,

2 тәулікке.

гипоплазия) немесе хромосомалық аберрациялар, мутантты гендер әсерінен ауыр даму ақауларын

( бластопатия дейді) тудырады.

жүреді. Басты ерекшелігі- барлық мүшелердің органогенезі мен қалыптасуы жүреді. Тератогенді

факорлар тудырған эмбрионопатия дамудың анатомиялық және диспластикалық ақауы түрінде көрінеді. Жүктілікітің 3-4 аптасы- эмбрион дамуының критикалық кезеңі. Кейінірек дамуында трофобласттар плацентаға айналады.

Эмбрионалды кезең

созылады,
Бұл ОЖЖ мен эндокринді жүйеден басқа ішкі мүшелердің қалыптасуы

аяқталуымен сәйкес келеді
Ұрықтың кейінгі қарқынды өсуі плацента мен оның қанайналымының дұрыс қалыптасуына байланысты.

феталды кезең: 22 апта соңына дейін созылады. Ұрықтың мүшелерінің қарқынды

өсуі мен тіндік дифференцирленуі жүреді, қауіпті фактарлердың әсерінен мүшелердің өсуі мен дифференцирленуінің кідіруі (гипоплазия) және тіндер дифференциялануы бұзылуы(дисплазия) байқалады.
Кеш феталды кезең: 22аптадан бастар туылғанға дейін созылады.бұл кезеңде көптеген қоректік заттардың қорға жиналуы жүреді: кальций тұзы, темір,мыс, В-12 витамині, бұлар кеудедегі баланың қоректенуін бірнеше ай бойы қамтамасыз етіп отырады. Қауіпті факторлар ұрықтың жатырішілік гипотрофиясына және жалпы жетілуінің төмендеуіне әкеледі. Ананың ЭГЗ -і ұрықтың инфицирленуіне әкеледі.

жасушаларының жетілуі: онтогенез бен сперматогенез
Ұрықтану(40 сағат)
Имплантация (эмбриогенездің 7-8 күндері)
Плацентаның қалыптасуы

мен негізгі остік ұрық ағзаларының қалыптасуы (3-8 апта)
Жыныстық аппараттардың дифференцирленуі мен негізгі функционалдық жүйелердің қалыптасуы (20-24 апта)
Тууылу
нәрестелік кезең ( 1жасқа дейін)
Жыныстық жетілу ( 11-16 жас)

280 күнге және 10 айлық айға, 9күнтізбелік айға немесе 40

аптаға созылады.

бір этапына жатады.
Жүктіліктіңтің физилогиялық ағымының кезеңі ұрық пен плацентаның жетілуімен

бірге , ана оргаизмінде өмір үшін маңызды ағзалар мен жүйелердің айқын өзгерісі байқалады.

ана организмінде көптеген физиологиялық өзгерістерді туғызады және организмін алдағы босану

мен емізуге дайындайды.
Жүктілік кезінде пайда болған асқынудың дәрежесін бағалау үшін, жүктілік кезіндегі экстрагениталды патологияны анықтау үшін, жүктілікті көтеру сұрақтарын шешу үшін дәрігер әйел организміндегі гестация кезіне сай үрдістер мен қалыпты крсеткіштерін жетік ьілу керек.

Осыған байланысты маңызды жүйелерде физиологиялық өзгерістер болады.
Ерекше айқын өзгерістер гипофизде

болады. Алдыңғы бөлігі 3есе үлкейеді, салмағы 1 грамға жетеді. Бұл негізгі жасушалардың жүктіліктің үлкен мөлдір жасушаларына айналу нәтижесінде жүреді.

Жүйке жүйесі

айында жиі жүрек айну, құсу, сілекей бөлінуі мен жиіркену байқалады.Кейде

жоғары қозғыштық пен көңіл күйінің тез бұзылуы байқалады.
Бұл құбылыстардың пайда болуы ми қыртысындағы тежелу және қозу үрдісінің сипатына байланысты. Жүктілік кезеңінде қозу мен тежелу кезектесіп келіп отырады.

организмде қосымша планцентарлық қан айналым жүйесі пайда болады. Бұл кезде

қан айналым үлкен болады,яғни плацентадан минутына 500 мл қан айналады.

бұлшық еті массасы мен жүректің қан лақтырысы ұлғаяды. Дамып жатқан

ұрықтың қоректік заттар, оттегі мен құрылымдық заттарға қажеттілігін қамтамасыз ету үшін АҚК ұлғайып, жүтіліктің 7-айында максималды дәрежеге жетіп, АҚК ұлғаюы 30-50% ті құрайды.
Жүктілікке оптималды дәрежедегі физиологиялық гиперволемия тән.

5300-5500 мл қан айналады
АҚК ұлғаюына, жүрек лақтырысына қарамай қалыпты жүктілік

АҚ төмендеуімен жүреді,яғни, жүктілік кезінде ШҚТЖ төмендейді.
Физиологиялық тахикардия тән, ЖСЖ минутына 80-95 рет.
Босану кезінде жатырдағы қан айналым 20-30%ті құрайды, себебі ЖМҚ, АҚК жоғарылайды және ШҚТЖ төмендейді.

кезінде диафрагманың жоғары көтерілуі мен өкпенің тыныстық қозғалысы шектелуіне қарамастан,

сиымдылығы ұлғаяды. Бұл кеуде торы мен бронхтардың ұлғаюы есебінен жүреді.
Демалудың минуттық көлемі,оттегіге қажеттілігі ұлғаюына байланысты қан рН жоғарылайды, ал тыныс алу мен тыныс шығарудың резервтті көлемі, өкпе сиымдылығы мен қалдық ауу көлемі, плазмадағы рСО төмендейді.

жоғарылауға да бейім болады.
Жүктілік кезінде тыныс алу көлемі ұлғаюы ұрықтың

плацента арқылы пайдаланылған оттегінің шығарылуын жеңілдетеді.
Тыныс жиілігі өзгеріссіз, минутына 16-18 рет, жүктіліктің соңғы кезінде сәл жоғарылайды.

себебі олар жүкті әйел мен ұрық ағзасындағы зат алмасу өнімдерің

шығарады. Зәр шығару көлемі ағзаға енген сұйықтық көлеміне байланысты.
Шумақтық фильтрация жылдамдығы 30-50%ке жоғарылайды, бүйректік қандану жоғарылайды.

оның 950-1200 мл зәр күндіз бөлінеді, қалғаны түнде бөлінеді.
Прогестерон гормоны

әсерінен қуық тонусы төмендейді, ол зәрдің қуықта ұсталып қалуына әкеледі.
Жатырдың аздап оңға бұрылуы оң бүйректен зәрдің ағысын қиындатады. Бұл кезде гидронефроз пайда болу жиілігі жоғарылайды, себебі астаушалар мен тостағаншаларда зәрдің шектен тыс жиналуынан, олардың көлемі ұлғаяды.

болдаы: таңертеңгі жүрегі айну, құсу (ерте токсикоз белгілері), дәм сезу

бұзылысы, жеріктік ( кесек, бор). Бұл құбылыстар жүктіліктің 3-4 айларында, кейде кеш мерзімдерде көрініс береді.

жатыр әсерінен жоғарыға жылжып,асқазан да жоғары жылжып, қысылып, соның әсерінен

асқазандағы заттар өңешке көтеріліп, қыжыл пайда болдаы.
Бауырға жүктілік кезінде жүктеме көп түседі, себебі жүкті әйел мен ұрық зат алмасу өнімдерінің залалсыздандырылуы жүреді.

және басқа да гормон синтезі әсер етеді.
ХГТ сары дене қызметін

қамтамасыз етіп, овуляцияның алдын алады.
Қалқанша безі қызметі жоғарылайды
БҮБ гормоны мөлшері жоғарылайды
Глюкокортикоидов, ПРГ, эстрогенов, ПЛ мөлшері жоғарылауынан инсулинге қажеттілік жоғарылайды
Ұрық дамуы соматотропты гормонмен қадағаланады, бірақ қазіргі кезде инсулин мен инсулинтәрізді өсу факторы маңызы жоғары делінеді.

ұлғаяды. Жүктіліктің алғашқы кезінің өзінде емізіктен мөлдір,аз бұлыңғыр сұйықтық тамшылары

– молозива бөліне бастайды, ол без жолының эпителийінің өнімі.

35 см , қалыпты кезде 7-9 см. массасы 1000-1200 г

, ұрықсыз 50—100 г.
Жатыр көлемі жүктіліктің соңғы кезінде шамамен 500 есе жоғарылайды. Плацента гормондары әсерінен бұлшықет талшықтары көлемі ұлғайып, жатыр көлемі өзгерісіне әкеледі.

ретсіз жиырылып, жүктіліктің соңғы кезінде жиырылу белсенділігі жоғарылып, қысып тұрғандай

болады. Бұл Брекстона-Гикса толғағы қалыптыда жүктіліктің 30 аптасында басталып, шынайы босануға дайындық ретінде жүреді.

аралығында — 330±40 г, 30 аптадан босанғанға дейін— 340±30 г

қосылып отырады. Дене салмағында дефициті бар әйелдерде күнделікті салмақ қосу бұдан да жоғары болады.
Дені сау әйелдің жүктілігінің соңында дене салмағы орташа есеппен 12кг -ға жоғарылып, 8 - 18 кг аралығында ауытқиды.

жоғарылауы
Қағанақ суының ұлғаюы әсерінен ( 500-1500 мл)
Жатырдың денесінің бұлшықеттік массасының

15-20 есе ұлғаюы
АҚК 30- 50 % ұлғаюы
Плацента өсуі

тапсыру керек
Бұл адекваттық профилактикалық шараларды қабылдап, босануға дайындайды.

амбулаторно- поликлинической помощи в акушерстве и гинекологии.- М.: ГЭОТАР-Медиа. 2006.-1056

с.
2. Айламазян Э.К., Кулаков В.И., Радзинский В.Е., Савельева Г.М. Акушерство: национальное руководство.- М.: ГЭОТАР-Медиа. 2007.-С. 65-82
3. Айламазян Э.К. Акушерство: учебник для медицинских вузов.- 6-е изд., испр. и доп.- СПб.: СпецЛит. 2007. – С.58-68, С.79-91
4. Акушерство: учебник + СД /под ред. Г.М.Савельевой, В.Г.Бреусенко. – М., ГЭОТАР-Медиа, 2008.- С.- 59-115.
5. «ИВБиР. Оказание помощи при осложненном течении беременности и родов». ВОЗ. 2002г.
6. Клинический протокол «Ведение нормальной беременности (беременности низкого риска, неосложненной беременности)». Проект «Мать и Дитя». Россия. 2007
7. Кудайбергенов Т.К. и др. Руководство по оказанию неотложной помощи в перинатологии.- Алматы. 2010. С.4-15.
8.Murray W. Enkin et al. A guide to effective care in pregnancy and childbirth. Oxford University Press, 3rd Edition, 2000.
9. WHO EURO.Essential Antenatal, Perinatal and Postpartum Care. Copenhagen. 2002.