Карбон қышқылдары Сабақтың тақырыбы:

O (карбонил тобы)
R – (COOH)x немесе R – C
ОН (гидроксил тобы)
немесе
CnH2n+1 COOH

қышқылдары

Ароматты

Қаныққан

Қанықпаған

СН3СООН сірке (этан) қышқылы, СН3СН2СООН пропион (пропан) қышқылы, С17Н25СООН стеарин қышқылы

СН2 = СН – СООН пропен (акрил) қышқылы, С17Н33СООН олеин қышқылы

СООН


Бензой қышқылы

Көпнегізді
Бірнегізді
СН3СООН – сірке қышқылы,
СН2 = СН –

СООН акрил қышқылы

НООС – СООН қымыздық қышқылы
НООС – СН2 – СООН янтарь қышқылы

– СООН

ОН Сүт қышқылы
 
СН2 – СООН

NH2 Аминсірке қышқылы

Оᵟ-

O
R → Cᵟ+ R – C
О←Н O- + H+

Т: құмырсқа қышқылы құрылымдық формуласы
О
Н – С
ОН

꞉꞉ O
H : C ̤
: O : H
¨

2 метилпропан қышқылы

СН3

СН3

СН3 – С – СООН 2,2 диметилпропан қышқылы

СН3

СН2 – СООН 3,3 диметилбутан

қышқылы
СН3

СН3 – СН2 – СН2 – СООН май немесе бутан
қышқылы

– C

С2Н5 Этилацетат

СН3 – СН – СООН Изомай немесе метилпропан
қышқылы
СН3

– СН2 – СН3

[O]
Алкандарды – Н2О 2СН3 – СООН

Спирттерді СН3 – СН2ОН – Н2О СН3 – СООН
[O]
Альдегидтерді СН3 СНО СН3 – СООН
О
[O]
Кетондарды СН3 – С – СН3 Н СООН + СН3СООН
тотықтырып алады
Алкендерді СО, Н2О, Kt, P, t → R – COOH

kt R – CH2 – CH – COOH

R – OH + CO→ R – COOH

И, сұйық, Н2О Ем
СН3 – СН2 – СООН
СН3 – СН2 – СН2 – СООН (Н2О) Ае Жағымсыз иісті

Қайнау температурасы спирттерге қарағанда карбон қышқылдарында жоғары болады. Себебі: 2 карбон қышқылдарының арасында молекулааралық
сутектік байланыс түзіліп димерленді.
Oᵟ- … Hᵟ+→ O
R – C C – R
O ← Hᵟ+ … Oᵟ-

C

* R – C диссоциациялану, тұз түзілу
CH

ᵟ+ O
*R – C күрделі эфир, ацилгалогенид түзу, тотықсыздану
OH реакциясы

* Декарбоксилдеу реакциясы
R - COOH

* L – галоген карбон қышқылының түзілуі

– COOH R – COO - + H+

R – COOH + H2O R – COO - + H3O
2. Тұздар түзілуі
2RCOOH + Mg → (R - COO)2Mg + H2
2RCOOH + MgO → (RCOO)2 Mg + H2O
RCOOH + NaOH → RCOONa + H2O
CH3COOH + NaHCO3 → CH3COOHNa + H2O + CO2↑
RCOOH + NH3 → R – COONH4 аммоний тұзы
3. Галогенангидридтер түзілуі
RCOOH + RCl5 → RCOCl + POCl3 + HCl галогенидтер
4. Ангидридтердің түзілуі
R – COOH + H OCOR → R – CO – OCOR + H2O
O O
CHCOOH + HOCOCH3 → CH3 – C – O – C – CH3 + H2O
сірке ангидриді

О

О
СН3С + С2Н5ОН → СН3 – С + Н2О
ОН С2Н5

6. Декарбоксилдену
О
СН3 – С NaOH + CaO CH4 + CO2
О – Н t

H

H
CL – CL + H – C – COOH → CL – C – COOH + HCl
H H хлорсірке қышқылы

C)C15H31COOH

E)H2C=CH-COOH
B)C3H7COOH Д)C17H35COOH
 
2.Карбон қышқылының қайнау температурасының жоғары болу себебі
А)олардың суда еритіндігінде
В)құрамында көмірсутек радикалының болуында
С)сутектік байланыстың болуында
Д)сутектің болуында
Е)көміртектің санында
 
3.Карбон қышқылдарының құрамында болатын функционалдық топ
А) -СООН с) -ОН e) -NH2
О
В) С д) -NO2
Н
 4.Табиғатта қалақайда, қылқан жапырақты ағаштарда, құмырсқада кездесетін зат.
А)азот қышқылы с)сірке қышқылы е)май қышқылы
В)құмырсқа қышқылы д)лимон қышқылы
 
5.Карбон қышқылының бесінші өкілі.
А)құмырсқа қышқылы с)май қышқылы
В)пентен қышқылы д)сірке қышқылы
Е)валериан қышқылы
 

Тест сұрақтары

с)39

е)60
В)40 д)70
  СООН
7.Мына қышқыл о қай топқа жіктеледі.
А)альдегид с)ароматты қышқыл е)қаныққан қышқыл
В)спирт д)қанықпаған қышқыл
 
8.Карбон қышқылының спирттермен әрекеттесуі.
А)гидрогендену с)орынбасу реакциясы
В)эфирлену реакциясы д)диссоциациялану
Е)жану реакциясы
 
9.Алдегидтердің жалпы формуласы.
А)R-COOH с)R-COH e)R-O-R1
В)R-OH д)R-NH2
 
10.Молекуласында екі түрлі карбоксил тобы болатын қышқыл.
А)сірке қышқылы с)бензой қышқылы е)сүт қышқылы
В)фтал қышқылы д)қымыздық қышқылы

Карбон қышқылдары әлсіз қышқылдар, карбон қышқылдарытуындылары өнеркәсіппен тұрмыста кең қолданылады.
 

Қолданылуы
1. Дәрі-дәрмектер
2. Тұздар
3. Ацетат жібегі
4. Тамақ өнеркәсібі
5. Жемістер эссенциясы
6. Лактардың еріткіші
7. ­Өсімдік зиянкестерімен
күресте
8. Өсімдіктердің өсуін
тездететін заттар
9. Мата бояуда
10. Кинопленкаларда