Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Ж.Асфендиярова Кафедра :

Кафедра: Нутрициология кафедрасы
Тақырыбы: Спортшылардың тамақтануы
С.Ж.Асфендияров

атындағы
Қазақ Ұлттық Медицина Университеті

Орындаған: Тоқтарбаева Ж.Қ Тобы: ЖМ13-20-02
Курс: 2
Тексерген: Чуенбекова А.Б

sano») — латынның қанатты сөзі. Тұжырымдамасы: өз денесін саулықта сақтайтын

адам өз жанының саулығын да сақтайды.

Негізгі бөлім
1) Спортпен айналысудағы
- тамақтану тәртібі;

- тамақтану сауаттылығы;
- тамақтану процесінің принциптері;
2) Түрлі спорт ойындарында адам бойынан кететін қуаттың көлемі
3) Энергияға және негiзгi азықтық заттарға тәулiктiк қажеттiлiк
4) Жаттығудан кейін қалай тамақтану керек?
5) Спорттық iс-шараларға қатысушылардың тамақтану нормаларын белгiлеу
Қорытынды бөлім
Басты мәселе – салауатты өмір салтын насихаттау

Күнделікті таза ауаға шығып, жүгіріп қайтудың өзі жаныңызға сергектік сыйлайды.

Жүгіріп немесе жаттығу жасап келгеннен кейін де естен шығармай ескеретін дүниелер бар. Соның бірі – тамақтану. Яғни, кеше біз айтып кеткендей, бүгін жүгіріп немесе жаттығу залынан келгеннен кейін қалай тамақтану туралы сөз қозғайтын боламыз.

қабылдауда белгілі бір уақытқа бағыну, сондай — ақ тамақтану кезінде

астың мөлшерін және мәзірін сақтау деген ұғымды білдіреді. Тамақтану режиміне мына төмендегі принциптер енеді.
Бірінші, тамақтану барысында тәуліктік кесте белгілеу.
Екінші, тәулігіне бір — екі рет қана тамақтану дұрыс емес, белгілі мөлшерде үш – немесе төрт рет тамақтану керек.
Үшінші, тамақ құнарлы болғаны жөн. Себебі, адам ағзасы дұрыс қабылдайтын, оны асқазан еш қиындықсыз қорытатын тағам түрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералды заттарға бай болғанын адам өзі таңдай алуы шарт. Бұл ретте дәрігер — диетологтың да кеңесі артық болмайды.Тәуліктік ас мәзірі әртүрлі болуы керек. Тамақтану кезінде адам өзінің ас қабылдау қабілеті, көңіл — күйіне баса назар аударғаны жөн. Кей ретте тамақ жеңіл жүрсе, кей ретте ол керісінше бұл процесті бәсеңдетеді.Мұны мамандар физиологиялық процесс деп те атайды

болуы (нәруыз, май, көмірсу);
2) Тамақ рационында қосымша заттардың болуы (витаминдер,

микроэлемент);
3) Тамақ нәрлігі адам жасына, денсаулық күйіне, табиғат климатына байланысты;
4) Тәулік бойынша тамақтану тәртібінің мөлшерін сақтау;
5) Тамақтанудың санитарлық – гигиеналық нормаға сай болуы

Тамақтану режимі және құрамы төмендегі проценттік қатынас негізінде жүруі қажет:

барысында тәуліктік кесте белгілеу.
Екінші, тәулігіне бір — екі рет қана

тамақтану дұрыс емес, белгілі мөлшерде үш – немесе төрт рет тамақтану керек.
Үшінші, тамақ құнарлы болғаны жөн. Себебі, адам ағзасы дұрыс қабылдайтын, оны асқазан еш қиындықсыз қорытатын тағам түрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералды заттарға бай болғанын адам өзі таңдай алуы шарт. Бұл ретте дәрігер — диетологтың да кеңесі артық болмайды. Тәуліктік ас мәзірі әртүрлі болуы керек. Тамақтану кезінде адам өзінің ас қабылдау қабілеті, көңіл — күйіне баса назар аударғаны жөн. Кей ретте тамақ жеңіл жүрсе, кей ретте ол керісінше бұл процесті бәсеңдетеді.Мұны мамандар физиологиялық процесс деп те атайды.

мен ара қатынасы

ағзасы мен денедегі күш-қуат қайта қалпына келуді қажет етеді. Ал

жаттығу кезінде бұлшықет талшықтары деформацияға ұшырап, қан айналым жылдам жүре бастайды. Қимыл-қозғалыстан кейін ағзаға пайдалы дәрумендер қажет. Ол үшін жаттығудан кейінгі асқа баса мән беру керек.

ішпеңіз. Ал жаттығу аяқталғаннан кейін бірден шөлді қандырып су ішуге,

бірден тоя тамақ жеуге тағы болмайды. Кемінде 20 минут уақыт өтуі тиіс. Сонымен қатар, жаттығудан кейін газды сусындар мен бояу көп қосылған сусындарды ішпеуге кеңес береміз. Оның орнына түрлі табиғи шырындарды (алма, қызанақ, жүзім шырындары) немесе ыстық шай, коктейль, шоколад қосылған сүт ішіңіз.
Жаттығудан кейін адам ағзасына көмірсуы мол тағамдар қажет. Олардың қатарына шоколад, кептірілген жеміс-жидектер, макарон, күріш пен балды т.б. жатқызуға болады. Аталған тағамдар денеге қажетті қуатты қайтаруға септігін тигізеді. Ал асқа 20-40 минуттан кейін ғана дастарқанға отырып, ден қойғаныңыз абзал. Күш-қуат алу үшін майлы тағамдардан да (ет тағамдары, қуырылған ас) бас тартпаңыз. Сонымен қатар, тары, күріш, сұлы және ұнтақ ботқалары да пайдалы. Дұрыс тамақтану сіздің жоғары нәтиже көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар, ауру-сырқаудан аулақ болуыңызға сеп болады. Жаттығуда шаршамай, күш-қуатыңыздың артуына жағдай жасайды. Ас ішу тәртібін сақтай отыра, өзіңіздің физикалық тұрғыдан белсенділігіңізді қалпына келтіре аласыз. Физикалық тұрғыдан жаттығуға дайын болу – жетістікке жетудің алғашқы қадамдары болып табылады. 

жауы. Жаңа жаттыға бастағандар неғұрлым көп жаттықсам, соғұрлым көбірек шынығып,

соғұрлым шымыр дене құрастыруда жетістікке жетем деп ойлайды. Бірақ әңгіме бұлшық ет өсіруге келгенде, дене шынықтырудың бұл әдісі іске аспай қалады, себебі бұлшық ет те, кез келген тірі дене секілді қалпына келу үшін демалысты қажет етеді. Есіңізде  болсын: бұлшық ет жаттығу кезінде емес, жаттығып болғаннан кейін өседі. Сондай-ақ, жаттығудан кейін денеңіздің ауырсынуы қалыпты нәрсе. Ол бұлшық етіңізді қажетті деңгейде жүктегеніңізді білдіреді.  Оған да уақыт өте етіңіз үйренеді. Алайда денеңіз қалпына келу үшін, араға кемінде бір күн демалыс беруді, және тәулігіне кемінде 8 сағат ұйықтау керектігін естен шығармаңыз.

себебі — дұрыс тамақтануды білмейді. Жаттығу  — дене шынықтырудың көзге

көрінетін бөлігі ғана, ол тек бұлшық етіңіздің өсуіне түрткі береді. Дене өсу үшін сіз қоректі заттарды қажетті мөлшерде жеу керек. Мықты нәтиже шығару үшін 5−7 рет күніне әр 2-3 сағат сайын азықтаныңыз. Тамақ жақсы сіңуі үшін бірден тырсия тоймай, оның да мөлшерін біртіндеп көбейтіңіз.

көмірсу. Осы үшеуінің ішінде бастаушы атлетке ең қажеттісі – ақуыз.

Жеткілікті мөлшерде ақуыз тұтынбасаңыз — үлкен бұлшық өсіру мүмкін емес. Демек, бұл ережеден бір елі танбай, салмағыңыздың әр килограмына күніне 1,5 — 2  грамнан ақуыз жеп тұру керек. Бастауыш дене шынықтырушыға аса бір қатаң диета сақтауы міндет емес. Тек күнделікті тамағыңызда астық тұқымдастарын және ақ етті (құс пен балық еттерін) және сүт тағамдарын (қатық пен сүзбе) және көкөністер мөлшерін көбейту қажет.

жиі ішу бұлшық еттеріңіздің көлемі мен күшін көбейтуге көмектеседі.

және спорт жөнiндегi агенттiгi төрағасының 2002 жылғы 11 қыркүйектегi N

06-2-2/208 бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнде 2002 жылғы 11 қазанда тiркелдi. Тiркеу N 2007.

      Спорттық iс-шараларды өткiзудiң қаражатын ұтымды пайдалану мақсатында бұйырамын:       1. Қоса берiлiп отырған:        1) спортшылар үшiн ұсынылған тағам рациондарындағы негiзгi азықтық заттардың құнарлылығының есебi мен ара қатынасы;        2) энергияға және негiзгi азықтық заттарға тәулiктiк қажеттiлiк (дененiң 1 кг. салмағына);        3) негiзгi тағамдық өнiмдердiң құрамы мен құнарлығын 10 гр. шаққанда;        4) спорттық мектеп интернаттардың, Республикалық спорт колледждерiнiң және ұлттық құрама командалар мүшелерiнiң (орта көлемдегi) жас спортшы-оқушылары үшiн тамақтану рационының негiзгi құрамдары мен құнарлылығы бекiтiлсiн. 

агенттiгi төрағасының 2004 жылғы 9 маусымдағы N 06-2-2/197  бұйрығымен .

      2. Мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылатын спорттық ұйымдар қосымшаларға сәйкес, бюджет қаржысын бөлу шегiнде, спорттық iс-шаралар мен оқу-жаттығу жиындарына қатысушы спортшыларды тамақпен тегiн қамтамасыз етсiн.        3. Осы бұйрықтың орындалуына бақылау жасау Агенттiктiң қаржы және экономика бөлiмiне жүктелсiн. 
       Төрағаның м.а.
 
"Бекiтiлді

ҚР Туризм және спорт жөнiндегi агенттiгiнiң төрағасы 2002 ж. 10 қыркүйек

еліміз де енуге тырысқан бәсекеге қабілетті елдердің бір критериі –

тұрғындардың өмір жасының ұзақ болуы. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, халықтың денсаулығына әсер ететін тиімді шара – бір жағынан ауруларды болдырмауға жағдай жасау, ал екінші жағынан салауатты өмір салтын насихаттауға ықпал ету. Мамандардың пікірінше, Қазақстан бойынша өлім-жітім деңгейі алаңдатарлық жағдай болып қалуда. Өмір жасы ұзару үшін не істеу қажет? Бұл – денсаулық сақтау саласындағы ең басты мәселе. Осы мәселені шешу жолын еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2008 жылғы халыққа арналған «Қазақстан азаматтарының тұрмыс жағдайын жақсарту –мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Жолдауында атап көрсеткен болатын. Әрбір азамат дені сау болу үшін дене белсенділігін қарқындату, зиянды әдеттерден бас тартуы және дұрыс тамақтануы керек. Салауатты өмір салты культін қалыптастыру, халықты толық ақпараттандыру, жеке адам мен қоғамның өз денсаулығына деген жаңа көзқарасын қалыптастыру – Салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығының басты мақсаты.