Кіріспе. Экономикалық теория пәні және әдісі

Экономикалық теорияның

пайда болуының қысқаша тарихы. Өндіру, бөлу, айырбас және тұтыну процестеріндегі адамдар арасындағы экономикалық қатынастар. Экономикалық шешімдерді қабылдаудағы адамдардың экономикалық мінез- құлқы, экономикалық процестердің ғылыми талдау әдістері.

адамды» іске асыру саласы және мәні экономикалық қызмет және экономика

болып табылады. Сондықтан экономикалық теорияның объектісі болып экономика тұтас жүйе ретінде болып табылады.
Яғни экономика адамдарды олардың өміріне қажетті заттармен қамтамасыз ететін, қоғамдық өмір саласы. “Экономика” сөзімен экономикалық қатынастар жиынтығы қарастырылады. Осы қатынастар өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде қалыптасады. Бұл қатынастар қоғамның экономикалық базисін құрап, онда идеологиялық және саяси қондырма орналасады.
“Ойканомия” (экономия) сөзі ретінде – (үй, шаруашылық).
Экономикалық теория ғылым ретінде 16-17-ші ғасырлар тоғысында пайда болды.

Макретьен қолданды. Ол “Саяси экономия трактаты” (1615) кітабында Француз елінің

шаруашылығын мемлекеттік тұрғыдан басқарудың субъектісі ретінде қарастырады. Бірақ мұны ғылым деп айтуға ерте болатын. Осы кезде тауар-ақша қатынастары кең дамыды. Оның өзі экономиканың даму заңдылықтары мен зерттеудің бастауы болып табылады.

табылады.
Саяси экономиканы меркантелисттер мемлекеттің сауда балансы

ретінде қарастырылды. Яғни пайданың негізгі көзі болып сыртқы саудадағы айырбас болып табылады.
Экономикалық теорияның екінші мектебінің өкілдері - физиократтар (грек тілінен аударғанда «табиғат билігі» деген мағынаны білдіреді), Ф. Кенэ, А. Тюрго, В. Мирабо, Л. Дюпон де Немурдың айтуы бойынша экономикалық теорияның пәні бұл ауыл шаруашылығын өндірістің негізгі саласы ретінде қарастыру керек деген.

мектептің өкілдері А. Смит, Д. Риккардоның айтуы бойынша нарықтық экономиканың

қалыптасуындағы адамдардың іс әрекетін қарастыру деді. Барлық тауар өндірушілерді «көрінбейтін қол» арқылы реттеу деген А. Смит. Маркстік саяси экономика (К. Маркс, Ф. Энгельс) қайта өндіру, айырбас, бөлу, және материалдық игіліктерді тұтыну процесіндегі адамдардың арасындағы қалыптасқан өндірістік қатынастар болып табылады. Экономикалық теорияның бұл бағыттың негізгі болып еңбек құн теориясы және қосымша құн теорисяы табылады.

Менгер, Е. Бем-Беверк, А. Маршалл, Д. Кларк, И. Шумпетер) ретінде

қалыптаса бастады. Маржинализм экономикалық процесстерді зерттеуде шекті пайданы қолданды.
Институционализм XXғ. 20-30 жылдары (Т. Веблен, Дж. Комонс, У. Митчелл, Д. Гэлбрейт) қалыптасты. Олар экономикалық теория пәніне адамдардың іс әрекетін шектейтін заңдар мен нормалар институттарын жатқызды.
Кейнстік жаңа мектеп XXғ. 30-жылдары Д. М. Кейнс негізінде қалыптасты. Ол мемлекет нарықтық экономиканы реттеп отыруы қажет деп макроэкономиканың негізін салды. Монетаризм (М. Фридман) мемлекеттің нарықтық экономиканы реттеуді шектеп, тек ақша массасының қалыпты өсуін қолдаған.
Сонымен экономикалық теорияның пәні өндіріс процесіндегі экономикалық субъектілердің мінез құлқы болып табылады.

бұл адамдардың санасындағы экономикалық процестер және түсініктерді көрсететін абстрактілі түсінік.

Экономикалық процестер және түсініктер негізіндегі экономикалық теория ішкі, негізгі және себепті- нәтижелі экономикалық заңдарды көрсетеді. Позитивті және нормативті экономикалық теорияны көрсетеді.

(өнеркәсіп, ауыл шаруышылық, көлік, тамақ)
қызметтік (қаржы- несие, ақша айналым, статистика)

Білім салалары (экономикалық тарихи, экономикалық география)
Қолданбалы ғылымдар (маркетинг, жоспарлау, менеджмент)

Мемлекеттің саясатын ғылыми дәлелдеу

Практикалық

индукция, дедукция, салыстырмалы, аналогия, гипотеза.
Дедукция әдісі- теориның практикаға жалпыдан жекеге

қозғалысы. Жалпы қағидалар негізінде экономикалық процестердің кейбір жеке алынған ерекшеліктері сипатталады. (Макродэк. дан инфляцияны алып қарастыру)
Индукция әдісі- Жекеден жалпығы қозғалысы. Зерттеу нәтижелерін жинақтап тұтас экономикаға әкеледі.

сандық жақтарын зерттеу.
Қоғамдық практика әдісі- құбылыстар мен процестерді зерттеу

негізінде ғылыми зерттеумен сәйкестігін тексеретін тәжірибе.
Анализ және синтез әдісі- Құбылысты талдау, оларды тұтас құбылыс ретінде танып білу.

және материалдық игіліктерді тұтыну сатыларындағы қатынасты анықтайды.

Экономикалық заңдар мәңгі емес, олар экономикалық дамумен жойылып отырады. Ол адамдардың еркі мен санасына бағынбайды.
Ерекше эк.заңдар- тарихи даму заңдары.
Айрықша – іс- әрекет жағдайының сақталуындағы тарихи дәуірге тән. (құн заңы, ақша айналым заңы, сұраны, ұсыным заңы)
Жалпы- барлық дәуірге тән. (уақытты үнемдеу заңы, қоғамдық еңбек бөлінісі, табыстар заң)

қоғамның шектеусіз сұранысы мен шектеулі мүмкіндіктер мәселесін шешу болып табылады.

қандай мөлшерде өндіру керек?
Осы тауарлар мен қызмет көрсету қалай жасалу

керек?

Осы тауарды кім алады, кім тұтынады?

мен фирмалар туралы ілім)- Әрбір жеке адамның, мемлекеттің, жалпы қоғамның

сұранысына әсер ететін себеп – салдар байланыстарын зерттеу.
Макроэкономика – Экономикалық даму қажетті жылдамдықта ма?, өндірілген өнім көлемі қандай, бүтіндей табыс қандай, жұмысбастылық мәселесі, оны арттыру, тауар өндіру мен қызмет көрсетуді ұлғайту мәселелерін шешу.

кездеседі. (Өндірілетін өніммен көрсетілетін қызмет жүздеген жыл өзгермейді).
Орталықтандырылған әміршілдік экономика-

бұл жүйеде инженерлерден, экономисттерден, компьютер мамандарынан, өнеркәсіп өкілдерінен тұратын жоғарғы деңгейде маманданған “жоспарлаушылар” деп аталатын топтар- кеңесі бойынша, экономика салалары үшін, жоспарлар құрылып, оларды іске асыратын саяси басшылар шешім қабылдайды.
Нарықтық экономика- сұраныс пен ұсыныстың және бағаның еркін қозғалысы.