Слайд 1№1 акушерия және гинекология кафедрасы
Лектор: м.ғ.к., доцент
Садуакасова Шынар Мураткызы
Етеккір
қызметінің нейроэндокринды реттелуі. Репродуктивтік денсаулық пен оны қорғау түсініктері.
Слайд 2Дәріс жоспары
Әйел репродуктивті жүйесі және оның реттелуі туралы түсінік
Қалыпты етеккір
циклы және оның компоненттері туралы түсінік
Етеккір функциясының бұзылыстарың себептері, жіктелуі
Репродуктивтік
денсаулық пен оны қорғау түсініктері
Слайд 3Әйел репродуктивтік жүйесі (РЖ) – әйел сыртқы және ішкі жыныс
мүшелерінен құралатын, ұрықтану, жүктілік және лактация үрдістеріне тікелей қатысатын нейроэндокриндік
жүйе.
Репродуктивті жүйе антенаталды кезеңнен бастап дамып 18 жаста функционалды белсенділігіне жетеді.
45 жастан қызметі төмендейді,
55 жастан бастап функциясы мүлдем тежеледі.
Слайд 4 Ішкі әйел жыныс мүшелерінің құрылымы
Слайд 5Репродуктивтік жүйенің реттелуі
ОНЖ
Гипоталамус
Гипофиз
Аналық бездер
Эндометрий
Слайд 6Етеккір циклының реттелуі
Репродуктивті жүйенің 5 деңгейін ажыратады:
I деңгей: нысана –
тіндер
Гормондардың тоқталу нүктесі:
жыныс мүшелері,
сүт бездері
терінің және шаштың фолликуллдары
жатады.
Слайд 7Етеккір циклының реттелуі
II деңгей: эндокринді без – аналық бездер
(гранулезді және
тека - жасушалар).
Ол жерде эстрадиолдың, прогестеронның және тестостеронның түзілуімен
сипатталатын стероидтардың биосинтезінің күрделі процесі жүреді.
Слайд 8
III деңгей: гипофиз
Гипофиздың алдыңғы бөлігінен бөлініп шығатын гормондар қатысады
(ФСГ, ЛГ, пролактин, ТТГ, АКТГ, СТГ)
IV деңгей: гипоталамус
Гипофизарлы рилизинг- гормондар
(ГРГ) – либериндер түзіледі
V деңгей: ОНЖ
экстрагипоталамикалық құрылымдар.
Слайд 9Етеккір циклы деген -
әйел ағзасында жүретін циклдық күрделі биологиялық үрдіс.
Жыныстық жетілу кезеңінен басталады және 50-55 жасқа дейін созылады.
Слайд 10Етеккір – репродуктивті жүйе жағдайының негізгі көрсеткіші
Етеккір – әйел
жыныс жолынан кезеңдік қанды бөліністердің болуы.
Ол 2 фазалық менструалды
циклдың нәтижесінде эндометридің сылынуынан пайда болады.
Слайд 11Етеккір циклы ұзақтығы:
басталған етеккірдің бірінші күнінен келесі етеккірдің бірінші күніне
дейінгі аралықты айтамыз.
М.С.Малиновскийдің мәліметі бойынша (1957):
60% әйелдерде ұзақтығы 28 күн,
28% әйелдерде – 21 күн,
10-12% әйелдерде – 30-35 күн болады
Слайд 12Қалыпты етеккір циклының сыртқы параметрлары
Етеккір циклының ұзақтығы
21 күннен 35 күнге дейін
Етеккір бөлінділерінің ұзақтығы 2 күннен 7
күнге дейін созылады.
Етеккір күндері қан кету көлемі 40-60 мл (орта есеппен 50 мл құрайды)
Слайд 13Қалыпты еттекір циклы
құрамына үш компонент кіреді:
гипоталамус-гипофиз-аналық без жүйесіндегі циклдық өзгерістер,
(аналық бездік цикл);
жатырдағы циклдық өзгерістер, (жатырлық цикл);
ағзаның басқа қызметтеріндегі
көптеген физиологиялық ығысулар (“менструалды толқын”)
Слайд 14Аналық безі циклы 2 фазадан құралады
2 фаза – сары дененің
дамуы (лютеинді фаза)
1 фаза – фолликуллдың өсуі мен пісіп жетілуі,
овуляциямен аяқталады (фолликулинді фаза)
Слайд 15Жатырлық цикл
Имплантацияға дайындық
(эстрогендер)
(прогестерон)
Эндометрийдің қалыңдығы (мм)
0
4
8
Слайд 16Имплантацияға дайындығы
(эстрогены)
(прогестерон)
8
Жатырлық цикл
Слайд 17Етеккір циклының бұзылу себептері:
Шектен тыс психикалық күйзеліс
Қолайсыз әлеуметтік-тұрмыстық жағдай (гипо-,
авитаминоздар, ауыр физикалық жұмыс және т.б.)
Өндірістік зиянды факторлар (рентген, сәулелену
және т.б.)
Инфекциялық аурулар (тұмау, туберкулез, септикалық аурулар және т.б.)
Cоматикалық аурулар (ревматизм, анемия, гепатиттер және т.б.)
Көрші эндокринді бездер қызметінің бұзылыстары (қалқанша без ауруы, бүйрек үсті безі)
Слайд 18Етеккір цикл бұзылыстарының жіктелуі:
Аменорея – етеккірдің 6 айдан аса болмауы.
Циклдық
бұзылыстар:
етеккір ритмділігінің бұзылысы
(пройоменорея, опсоменорея)
- етеккір уақытының ұзақтығының
бұзылысы (полименорея, олигоменорея)
- етеккір мөлшерінің бұзылысы
(гипоменорея, гиперменорея)
Дисфункционалды жатырдан қан ағулар (ДЖҚ):
- Овуляторлық
- Ановуляторлық
Альгодисменорея – ауру сезімді етеккір
Гипоментсруальды синдром – сирек, аз күн, аз мөлшердегі етеккірдің келуі.
Слайд 19Аменорея
Физиологиялық (жыныстық жетілуге дейін, жүктілік, лактация, менопауза кезеңдері)
Патологиялық (жалған және
шынайы, біріншілік және екіншілік)
Слайд 20Жыныстық жетілуге дейін
Жыныстық жетілуге дейін – 8 жасқа дейін орталық
және шеткей гормондардың бөлінуі төмен деңгейде болады
Слайд 22Лактация
Емшекпен емізу кезінде әйелде лактациялық аменорея дамиды
Слайд 23Менопауза
Менопауза кезеңінде солған аналық бездің көрінісі
Слайд 24Аменорея
Физиологиялық (жыныстық жетілуге дейін, жүктілік, лактация, менопауза кезеңдері)
Патологиялық (жалған және
шынайы, біріншілік және екіншілік)
Слайд 25Жалған аменорея (криптоменорея)-
Әйел ағзасындағы репродуктивті жүйеде
циклдық өзгерістердің жүруі өзгеріссіз болады (гипоталамус-гипофиз-аналық без-жатыр), етеккірдің болмауы механикалық
кедергілерге байланысты:
қыздық перденің жабық болуы (атрезиясы),
қынаптың атрезиясы,
жатыр мойны өзегінің бітеліп қалуы,
немесе жатырдың болмауы (Майер-Рокитанский синдромы, гистерэктомия).
Слайд 26Жалған аменорея - қынап пен жатыр мойнының өткізгіштігінің бұзылыстары
Гименнің атрезиясы
Қынап
пен жатыр мойнының аплазиясы
Қынаптың атрезиясы
Слайд 27Қыздық перденің бүтін болуы
Етеккір кезінде бөлінген қан қынапта, жатырда, жатыр
түтіктерінде жиналып қалып, (гематокольпос, гематометра және гематосальпинкс) іштің төменгі бөлігінде
ауру сезімі пайда болады.
Слайд 28Біріншілік аменорея
Біріншілік аменорея – 16 жастан және одан аса жаста
етеккірдің болмауы.
Сүт бездерінің дұрыс дамымауы, 16 жасқа дейін етеккірдің болмауымен
сипатталады.
Слайд 29Біріншілік аменорея
Себептері
Хромосомдық аурулар (Шерешевский-Тернер, тестикулярлық феминизация)
Жыныстық жетілудің тежелуі
Слайд 30Екіншілік аменорея
Екіншілік аменорея деп – етеккір функциясы бұрын болып одан
соң болмауын немесе 1 рет болғаннан кейін етеккірдің 6 айдан
аса тоқтап қалуын айтады.
Слайд 31
Шынайы аменорея зақымдалу деңгейіне байланысты бөлінеді:
Орталық генезді аменорея
Шеткей генезді аменорея
Слайд 32Патологиялық аменореяның патогенезі:
Гипоталамус-гипофиз-аналық без-жатыр жүйесінің қызметі бұзылады.
Осыған байланысты:
гипоталамикалық,
гипофизарлық,
аналық бездік,
жатырлық,
қалқанша безінің,
бүйрек үсті безінің дисфункциясы кезінде.
Слайд 33Репродутивті денсаулықты сақтау бойынша алдын-алу шаралары
Стресстердің, психикалық жүйке ауруларының алдын
алу және емдеу,
тамақтанудың бұзылуының, витаминдердің жетіспеушілігінің алдын-алу;
өндірістік зияндықтарды шектеу,
инфекциялық ауруларды емдеу,
экстрагенитальды патологияларды емдеу,
түсіктен, босанғаннан кейінгі асқынулардың алдын алу болып табылады.
Слайд 34Кері байланыс
Репродуктивті жүйенің реттелуінің неше деңгейі бар?
Қалыпты етеккір циклының
сыртқы параметрлерін атаңыздар
Етеккір циклы неше компоненттен тұрады?
Аналық бездік цикл неше
фазадан тұрады?
Жатырлық цикл неше фазадан тұрады?
Слайд 35Назар аударып тыңдағандарыңызға рахмет!