Орыс философиясы Философия тарихына жасаған көлемд i саяхатымызда солтүст i

- Ресей халқының рухани-философиялық мұрасын естен шығармауымыз керек. Қазақ халқы

“Ұлы мәртебелi Тарихтың² шешiмiмен Х1Х-ХХ ғғ орыс мәдениетiнiң ықпалында болып, қалай дегенде де, олардың көп құндылықтарын өз бойына сiңiрдi. Екiншi жағынан алғанда, орыс руханиятының бүкiл дұниежұзiлiк философиядағы алатын өз орны, қайталанбас құндылықтары бар. Сондықтан, оларды әрбiр бiлiмдi азамат игеруi қажет. Үшiншi жағынан, бүгiнгi қазақ елi - көп ұлтты ел, ал орыс халқының өкiлдерi негiзгi ұлт – қазақтардан кейiнгi екiншi үлкен әлеуметтiк-демографиялық топ, сондықтан, қазақ-орыс мәдениет және тағы басқа қатынастарының негiзiнде бiр-бiрiнiң дүниеге деген көзқарасын түсiну қажеттiгi жатыр, сонда ғана олар толыққанды болуы мұмкiн.

аса дарынды орыс дiни философы. Адамның әлеуметтiк-мәдени және дiни қажеттiктерiн

өтей алатын философиялық жүйе жасауға тырысты. Христиандық дiндегi бағыттардың (католицизм, протестантизм, православие) басын бiрiктiрiп дiни көзқарасты ең жаңа ғылымдағы ашылған деректермен толықтыру қажеттiгiн айтты.

оны славянофилдер сияқты халықтың бiрлiгiне теңемейдi, оған ғарыштық, яғни онтологиялық

мән-мағна бередi. Оның ойынша, болмыс, өмiр сүргеннiң бәрi - бiрегей, бiр-бiрiн қамтып жатыр. Болмыстың төменгi деңгейi жоғарыға өтуге, жоғарыдағы төмендi бойына қамтуға тырысады. Дұниенiң бiрлiгiнiң негiзiнде Құдай жатыр. Ол - Жаратқан мен жаратылғанның бiрлiгi. Бiрақ, В.С. Соловьев Құдайды адамға ұқсатып қарауға болмайды,- деген пiкiр айтады. Оның ойынша, Ол - “ғарыштық зерде², “тұлғадан жоғары², “дүниеде iс-әрекет жасайтын ерекше ұйымдастырушы кұш² т.с.с.
Бiздi қоршаған жағалай ортаны кемелiне келiп, еш мiнсiз жаратылған дұние деп айтуға болмайды. Оның негiзгi себебi - Құдай - Абсолюттiң өзiнiң iштей қайшылығы. Дұниедегi бәрiнi қамту ұшiн көптiк қажет. Сондықтан, алғашқы “ғарыштық зерде² сан-алуан мән-мағнаға бөлiнiп, Аристотельдiң терминiмен айтсақ, әр-тұрлi заттардың энтелехиясын, яғни iшкi мақсатқа лайықтылық дамуын қамтамасыз етедi. Ал дүниедегiнiң бәрiн бiрiктiрiп рухани кұш-қуат беретiн “дүниежүзiлiк жан-дүние², яғни София, ал оның өзi Құдайдың эманациясының туындысы. Сонымен, Құдай, Дұние және Адамзат Софияның дәнекерлiгi арқылы бiрлiкке негiзделген қарым-қатынаста.

құптады. Ол үшiн сезiмдiк тәжiрибе мен рационалдық ойлауды сенiммен ұштастыру

қажет. Басқаша сөзбен айтқанда, ақиқаттың үш түрi бар: материалдық, формальдық, абсолюттiк. Олар ғылым, философия, дiннiң шеңберiнде қалыптасады. Ақиқаттың ең жоғарғы түрi, абсолюттiк бiлiмдi тек қана дiн, теология бере алады. Оны ол мистицизм дейдi.
Эмпиризм, яғни тәжiрибелiк жолмен ашылатын бiлiм, материалдық дүниенi танып бiлуге бағышталған. Рационализм өзiнiң формальдық табиғатының арқасында барлық бiлiмдi бiрiктiретiн дәнекерлiк күшке айналады.
В.С.Соловьев таным процесiнде тәжiрибеге көп көңiл бөледi. Ал оның өзi екiге - iшкi және сыртқы тәжiрибеге бөлiнедi.
Сыртқы тәжiрибеге келер болсақ, ол жағалай қоршаған ортадағы заттардың бiздiң тұйсiктерiмiзге тигiзетiн ықпалынан пайда болады.
Iшкi тәжiрибенi В.С.Соловьев екiге бөледi: олар психикалық және мистикалық.
Психикалық тәжiрибе деп бiз өз табиғатымыздың бой көрсетуiнен шығатын құбылыстарды жатқызамыз.
Мистикалық тәжiрибе деп бiздiң жан-дүниемiздiң әр жағында жатқан, өзiнiң бiзге тигiзетiн ықпалымен бiздi жоғарыға көтеретiн, iшкi рухани ерiктiктi тудыратын құбылысты айтамыз.

Ол үшiн сезiмдiк тәжiрибе мен рационалдық ойлауды сенiммен ұштастыру қажет.

Басқаша сөзбен айтқанда, ақиқаттың үш түрi бар: материалдық, формальдық, абсолюттiк. Олар ғылым, философия, дiннiң шеңберiнде қалыптасады. Ақиқаттың ең жоғарғы түрi, абсолюттiк бiлiмдi тек қана дiн, теология бере алады. Оны ол мистицизм дейдi.
Эмпиризм, яғни тәжiрибелiк жолмен ашылатын бiлiм, материалдық дүниенi танып бiлуге бағышталған. Рационализм өзiнiң формальдық табиғатының арқасында барлық бiлiмдi бiрiктiретiн дәнекерлiк күшке айналады.
В.С.Соловьев таным процесiнде тәжiрибеге көп көңiл бөледi. Ал оның өзi екiге - iшкi және сыртқы тәжiрибеге бөлiнедi.
Сыртқы тәжiрибеге келер болсақ, ол жағалай қоршаған ортадағы заттардың бiздiң тұйсiктерiмiзге тигiзетiн ықпалынан пайда болады.
Iшкi тәжiрибенi В.С.Соловьев екiге бөледi: олар психикалық және мистикалық.
Психикалық тәжiрибе деп бiз өз табиғатымыздың бой көрсетуiнен шығатын құбылыстарды жатқызамыз.
Мистикалық тәжiрибе деп бiздiң жан-дүниемiздiң әр жағында жатқан, өзiнiң бiзге тигiзетiн ықпалымен бiздi жоғарыға көтеретiн, iшкi рухани ерiктiктi тудыратын құбылысты айтамыз.

басымырақ қарау - оның негiзгi ерекшелiктерiне жатады. Х1Х ғ ортасынан

бастап адамның өмiр сүруi, оның бостандығы мен құндылығы, тұлғаның нәзiктiгi, болмыстың неше-түрлi үрейлерге толылығы т.с.с. экзистенциалдық сұрақтар орыс философиясының негiзгi мәселелерiне
айналады. Осы бағыттағы ұлы философтар қатарына Лев Исаакович Шестовты (Шварцман) (1866-1938 ж.ж.) жатқызуға болады. Н.А.Бердяевтiң айтуына қарағанда, Л.Шестовтың философиясын экзистенциализм бағытына жатқызуға болады, “оның философиясының қайнар-көзi ретiнде адамның қайғы-қасiретi, үрейi мен зардабы, үмiтсiздiк сезiмi болды². Ол рационализм, сциентизм бағытын алғашқылардың бiрi болып қатты сынға алады. Оның ойынша, өмiрдегi әсемдiк, өнегелiк, сенiм ешқандай рационалдық, логикалық танымға жеткiзбейдi. Ғылыми зерттеу - заттар мен құбылыстардың жалпы жақтарын тұжырымдайды, адамға келгенде оның қайталанбас, ерекше болмысын еске алмайды. Сонымен, адам өмiрiнiң мақсат-мұраты, мән-мағнасы, қайғысы мен қуанышы, махаббаты т.с.с. сыртта қалады. Олай болса, ғылым мен философия - ымыраға келмейдi. Философияның негiзгi мәселесi - адам, оның өмiрiнiң мән-мағнасы.

Бiрiншiден, ол дұниенiң бiртұтастығы және соның шеңберiндегi адамзаттың, яғни рухтың

алатын орны; екiншiден, адамзат мәңгi осы жер бетiнде қала ма, я болмаса басқа ғарыштағы объектiлердi игерiп, өзiнiң ықпалын бұкiл ғарышқа тарата ала ма ?
Бiрiншi сұраққа қайсыбiр ұлттық философия жауап беруге тырысады, ал екiншi сұрақты қойып, соған жауап беруге тырысқан, негiзiнен алғанда, орыс философиясы болды. Сондықтан, бұл ағымды орыс философиясының ерекшелiктерiнiң бiреуiне жатқызуға болар едi деп ойлаймыз. Ал ендi оның өзiнiң де себебi бар шығар.
Бiздiң ойымызша, Алтын Орда мемлекетiнiң қысымынан кейiнгi Ресей қоғамының Шығысқа қарай садақтан атқан оқтай серпiлуi (бiрнеше ғасырдың шеңберiнде Едiл өзенiнiң әр жағынан сонау қиыр Шығысқа дейiн жетуi), өлшемсiз кең байтақ жерде мемлекеттiгiн құруы, ұлттық ой-өрiстi де кеңейтiп, оған ғарыштық өлшем берсе керек.

емес, кұн. Ғарышта тек жерде ғана өмiр бар. Дж. Бруноның

шексiз ғарыш пен өмiр жөнiндегi ойлары кең тараған жоқ. Жаңа дәуiрдегi ғылымда ғарыш механистiк-физикалық объект, сансыз атомдардың өрiсi деген пiкiр қалыптасты.
Ендi, мiне, орыс философиясында 18 ғ бастап антропокосмизм идеялары пайда болып дамиды. Яғни, адамның жер бетiндегi орны емес, оның ғарыштағы рөлi зерттеле бастайды.

(К.Э.Циолковский) ;
в) биосфераның ноосфераға өтуi (В.И.Вернадский) ;
с) табиғатты зерттеп, өткен

ұрпақтарды тiрiлту (Н.Ф.Федоров) ;
д) күн мен биосфераның ажырамас байланысы (А.Л.Чижевский);
е) сананың ғарыштық дамуы (Н.К.Рерих) ; т.с.с.

ол биосфера мен ноосфера жөнiнде терең де тамаша ойларын адамзатқа

ұсынды. Бұгiнгi қалыптасқан биосфера жөнiндегi “ұлкен жұйе² теориясы, тiршiлiктiң ғарышпен заттық және энергиялық алмасуға тұсуi т.с.с. идеялар В.И.Вернадскийдiң шығармашылық еңбектерiнде үлкен орын алды. Жер бетiндегi тiршiлiктi ол жердiң ерекше қалыптасқан геологиялық қабаты ретiнде қарайды. Тiршiлiк биогеохимиялық зат пен энергияның айналысын тудырып жер бетiн толығынан өзгертедi. Осы тұрғыдан қарағанда, адамзат тiршiлiк әлемiнiң ерекше ең жоғарғы бөлiгi. Ол ерекше бiр - басқа энергия формаларына ұқсамайтын- күш- қуатты тудырады . Оның аты - ақыл-ой, зерде . Адамзат ақыл-ойы мен еңбегiнiң арқасында жаңа геологиялық күшке айналып биосфера жаңа ақуалға - ноосфера (ақыл-ой арқылы ретке келтiрiлген жер бетi) сатысына көтерiледi. Сонымен, В.И.Вернадскийдiң ойынша, адамзат зердесi - ғарыштық құбылыс.