Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты ПРЕЗЕНТАЦИЯ Тақырыбы :

Алым Я
Қабылдаған: Қылышбаев А

дауыс беруін
есептейтін заң тарапынан
белгіленген
есептеу тетігін айтады

мемлекеттік билік органдарын, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға еркін

дауыс беру арқылы қатысыу болып табылады.

Атқарушы

органдардың қызметін Үкімет басқарды.
Ал оның құрылуына Президент тікелей қатысады. Өз
қызметінде Үкімет Елбасы алдында жауапты әрі
Парламентке есеп беріп отырады. Тікелей және өздері
сайлаған өкілдер арқылы халық ел басқару ісіне қатыса алады. Қазақ-стандағы сайлау республика азаматының өзінің сайлау және сайлану құқыктарын еркін жүзеге асыруга негізделген. Прези-
дентті, мәжіліс және мәслихат депутаттарын, жергі-
лікті езін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау дауыс
берудің құпиялылығы сақталып, жалпыға бірдей төте
сайлау құқығы негізінде өткізіледі. Республика азаматта-
рының сайлауға қатысуы ерікті.

демократияландыруға едәуір ықпалын тигізді. Парламент сайлауы мен оны қалыптастыруда саяси

партиялардың белсенділігі арта түсті. Партиялық тізіммен дауыс беруге рұқсат етілген 2000 жылғы соңғы сайлау кезінде бұл анық байқалды. Бұл жағдай өз кезегінде елдің саяси өмірін одан сайын жандандыра түсті. Мұны мынадан көруге болады: 1998 жылдың соңы мен 2000 жылдың басында Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінде «Қазақстан азаматтық партиясы», «Қазақстан халықтық республикалық партиясы», «Отан» республикалық саяси партиясы, «Қазақстан аграрлық партиясы» жөне басқа да партиялар тіркеуден өтіп, өмірге жолдама алды.

барлық азаматтарының сайлауға қатысуын айтады. Әлбетте, сайлауға соттар қабілетсіз деп

танығандар, сол секілді еркінен айрылып, түрмеде отырғандар қатыспайды.Сондай-ақ кейбір елдердің конституциялары мен заңдары мұнан басқа да шектеулер ықтимал. Мысалы, Түркия Республикасының Конституциясының 67-бабында “жалпыға бірдей сайлауларға дауыс беруге нағыз әскери қызметтегі солдаттар мен унтерофицерлер, әскери курсанттар қатыса алмайды” деп көрсетілген

дауыс беру нәтижелерін берілген дауыстың көпшілікті

принципімен анықтайтын сайлау жүйесін айтады.
Өз кезегінде, мажоритарлық жүйе төмендегі екі түрге бөлінеді:
* берілген дауыстардың абсолютті басымдылығына
* берілген дауыстардың салыстырмалы (относительно)
басымдылығына

Абсолютті басымдылық жүйесінде сайлаушылардың 50 проценттен (50% +1) басымы дауыс бергенде кандидат сайланды деп есептеледі. 1958 жылдан бері мұндай жүйе Францияда бар.

Ал, салыстырмалы басымдылық жүйесінде басқа кандидаттардың бәріне қарағанда көп дауыс алу мүмкіндігіне орай жеңген кандидат сайланады. Мұндай жүйе өте көп таралған әрі көп қолданылады.

тепе-теңдік сайлау жүйесі басымдылық принципіне емес, қайта алынған дауыстар мен

жеңіп алынған маңдаттардың тепе-теңдік принципіне сүйене жасалады.
Тепе-теңдік жүйе толық (яғни,сайлау округі болып бүкіл ел саналса)және шектеулі (яғни, елдің аумағында бірнеше округтер құрылған болса) болуы мүмкін. Тепе-теңдік жүйе бойынша Жапония, Бельгия, Италия, Норвегия, ФРГ, Швейцария және т.б. елдер сайлау өткізеді.
Тепе-теңдік жүйеде әрбір саяси партия сайланатын орынға өзі кандидаттарының тізімін ұсынады, ал сайлаушылар, әдетте, бұл тізімге тұтастай дауыс береді.

партиялық тізіммен (тепе-теңдік жүйемен) жүзеге асыруды айтады.
Аралас жүйе, мысалы,

Герман Бундестагына сайлауда ФРГ-де қолданылады. 1994 жылы 16 қазанда Бундестагтың кезекті сайлауында депутаттардың жартысы (барлық депутаттар - 656) бірмандатты округтер бойынша көпшілікке бағынышты мажоритарлық жүйемен, ал екінші жартысы-тепе-теңдік жүйемен (саяси партиялардың тізімі бойынша) сайланды