Сабақ тақырыбы : Шоттар және олардың түрлері

Тексерген:

жинақ көрсеткіштер мен есептемелерді жасау үшін пайдаланылады.

бухгалтерлік есеп объектілерінің белгіленген жіктемесі арқылы ашылады. Бухгалтерлік шоттарға барлық

жазулар құжаттардың негізінде жазылады. Операцияларды шоттарда тіркеу ақшалай түрде жүргізіледі. Бұл орайда алғаншқы құжаттардағы натуралды көрсеткіштер ақшалай көрсеткіштерге ауырстырылады.

аталады.

Әрбір шотқа айдың басындағы және соңындағы қалдықтың (сальдоның) және дебиті

мен кредиті бойынша ай үшін айналымның болуы тән.

Шаруашылық операцияларын шоттарда көрсету үшін құжаттық растау қажет. Оған қағаздық алғашқы құжаттар, машиналық тасығыштар, дискеттер және тағы сол сияқты мысал бола алады. Бұл орайда олардың әрқайсысының заңдық күші болуға тиіс.

Шоттардың активтік және пассивтік деген түрлері болады. Олар өз атауын баланс жақтарының атауынан алған және олардың мазмұнын көрсетеді.

олардың құрамы мен орналасуы бойынша есепке алуға арналған. Мысалы, «Ағымдағы

корреспонденттік шоттағы ұлттық валютадағы ақша» шоты, «Шикізат пен материалдар» шоты, «Кассадағы ұлттық валютамен қолға берілетін ақшалар» шоты және табы басқалары.
Пассивтік шоттар шаруашылық қорларының көздерін олардың мақсаттық бағыты бойынша есепке алуға арналаған. Мысалы, «Банктердің несиелері» шоты, «Резевтік капитал» шоты және тағы басқалары. Пассивтік шоттағы қалдықтар (сальдо) тек кредиттік болады.
Активтік шоттағы жазулардың сызбасы мынадай түрге ие болады. (2.2-кесте)

операция басындағы және соңындағы қалдықтар және қалдықты арттыратын шаруашылық операциялары;

шоттың кредит жағы бойынша – қалдықты тек кемітетін шаруашылық операциялары.

кредиттік жағы бойынша операцияларын басындағы және соңындағы қалдықтар және қалдықтарды

арттыратын шаруашылық операциялары;
v Шоттың дебеттік жағы бойынша қалдықтарды азайтатын шаруашылық операциялары ғана көрініс табады.

көрсеткіштері болады. Олар тек қана ақшалай түрде көрсетіледі.   Аналитикалық

шоттар есептің тиісті объектілеріне  түгел, толық сипаттама береді, олар синтетикалық шоттардың дамуына орай ашылады. Материалдық құндылықтарды  бейнелеп көрсететін аналитикалық шоттар тек қана ақшалай  емес, заттай түрде  де жүргізіледі. Синтетикалық және аналитикалық есеп  шоттындағы жазбалар сол бір құжаттар негізінде жасалады. Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті  бойынша айналымдар  аналитикалық шоттарды біріктіретін  айналымның жалпы  сомасына тиісінше тең болуға тиіс.         

құрамында болатын екі жақты өзгерістер бухгалтерлік есептің екі объектісіне өзгеріс енгізеді,

яғни кәсіпорында орындалған шаруашылық операциялары бухгалтерлік шоттарда екі жақты көрініс табады. Ол екі жақты жазу әдісін пайдалану арқылы жүзеге асырылады.          Екі жақты жазу деп – орындалған шаруашылық операциясының бір мезгілде бірдей сомаға екі шотта көрініс табуын, яғни бір шоттың дебетінде екіншісінің кредитінде жазылуын айтады. Мысалы: есеп айырысу шотынан 10000 теңге банктің қысқа мерзімді несиесі қайтарылды. Бұл сома есеп айырысу шотының кредитіне, ал банк несиесі шотының дебетіне жазылады.

көмегімен шоттарға жазу кезінде сол шоттардың арасында өзара байланыс пайда

болады.Бұл байланысты шоттар корреспонденциясы деп атайд, ал екі жақты жазудың көмегімен бір-бірімен өзара байланысқан шоттарды коррепонденцияланушы шоттар дейді.        Шоттар корреспонденциясы қарапайым және күрделі болады.        Орындалған шаруашылық операциясын бейнелеуде белгілі бір сомаға бір шот дебеттеліп, екінші шот кредиттелінетін шоттар корреспонденциясын қарапайым корреспонденция деп атайды. Мысалы, есеп айырысу шотынан кассаға нақты ақша алынды.

шаруашылық операциясын бейнелеуде белгілі бір сомаға бір шот дебеттеліп, бірнеше

шоттар кредиттелетін немесе керісінше, бірнеше шоттар дебеттеліп бір шот кредиттелінетін шоттар корреспонденциясын күрделі корреспонденция деп атайды. Мысалы: негізгі өндіріске кәсіпорын қоймасынан шикізаттар мен қосалқы бөлшектер босатылды.       Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары деп- шоттарды олардың экономикалық мазмұны бойынша жіктеу негізінде жасалынған бухгалтерлік есеп шоттарының жүйеленген тізімі.       Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары 8 бөлімнен тұрады:  Қысқа мерзімді активтер;  Ұзақ мерзімді активтер;  Қысқа мерзімді міндеттемелер;  Ұзақ мерзімді міндеттемелер;  Капитал және резервтер;  Табыстар;   Шығыстар;  Өндірістік есеп шоттары.