Станаўленне буржуазнага грамадства

г. ХІХ ст.
Паўстанне 1863 г. К. Каліноўскага.
Фарміраванне беларускай нацыі.
ЭКАНАМІЧНАЕ РАЗВІЦЦЁ

КАНЕЦ 19 СТ.
КУЛЬТУРА КАНЦА 19СТ.

Крымскай вайне прыводзяць да асэнсавання неабходнасці адмены прыгона.

звязанасць з рынкам мясцовых памешчыкаў.
Была арганізавана “ініцыятыва” і “прапановы “з

боку памешчыкаў Віленскай, Гродзенскай і Ковенскай губерняў.
“Палажэнне аб адмене прыгоннага права”Цар Аляксандр ІІ падпісаў 19 лютага 1861 г.

аброкам, капіталізаваным пад 6% гадавых. Яна перавышала рэальны кошт зямлі

ў 3-4 разы.
Выкуп адмянілі толькі ў 1905 гг.

дзесяцін – вышэйшы і ад 1 - ніжэйшы). У заходнебеларускім

рэгіёне сялянам пакідаўся дарэрэформны надзел.
Дзяржава закладала за сялян 4/5 выкупной сумы, а вырталі яны пазыку 49 год (выкупныя плацяжы).

са згоды памешчыка.
Сяляне атрымалі свабоду і правы але каб не

зьбеглі на 9 год яны заставаліся “часоваабавязанымі” і працягвалі выконвалі павінасці на пана і цара.

але і сервітуты (лясы, сенажаці). З’явілася церазпалосіца
Умовы запісвалі ва ўстаўныя

граматы. Да 1863 80% грамат не падпісана.
За 1861-63 г. на Бел.больш 450 сялянскіх выступленняў

зямельнымі дэкрэтамі паўстанцаў, вымушаны быў змяніць ўмовы рэформы:
спынялася часоваабавязанае

становішча сялян,
незалежна ад згоды памешчыкаў выкуп зямельных надзелаў стаў абавязковым. Дарэзалі зямлі абанкручаным ў 30-40х
Памер выкупных плацяжоў зніжаўся на 20 %.

зямель.Рэштка належала царкве і казне.сфармавалася церазпалосіца
На Беларусі правядзенне рэформаў залежала

ад абстаноўкі, якая склалася ў сувязі з паўстаннем 1863 г.

ХІХ ст. былі праведзены таксама земская, судовая, цэнзурная, школьная, гарадская,

ваенная рэформы. Накіраваны на пашырэнне самакіравання пры захаванні царызма. Цар няверыў мясцовым элітам таму:
Судовая рэформа адкладалася да 1872 г.
Гарадская рэформа праведзена ў 1875 г.

губерняў, дзе суддзяў выбіралі, на Беларусі суддзяў прызначаў міністр юстыцыі

і кантралявалі губернатары. Нагляд за дзейнасцю судовых органаў ажыццяўлялі пракуроры.
Існаваў валасны суд для сялян і венныя суды.

выбарах органаў гарадскога кіравання – гарадской думы і гарадской управы.
Але

ў выбарах удзельнічалі толькі тыя, хто плаціў падаткі. Выбары праходзілі па 3-х курыях. І забяспечвалі ўладу буйной буржуазіі.
З 90 х гг. Яўрэі выкінутыя з органаў самакіравання.

стварэння мясцовых органаў самакіравання – земстваў.
Яны кіравалі справамі непалітычнага характару

(асветы, медыцыны).
Царскі ўрад баяўся апазіцыйна настроеных памешчыкаў на Беларусі.

ваенных акруг і скарочаны тэрмін cлужбы (да 7 год у

войску і 8 год на флоце). Тыя, хто скончыў вузы служылі 6 месяцаў, хто скончыў гімназіі – 1, 5 года, хто скончыў вучылішчы – 3 гады, пачатковыя школы – 4 гады.
Усе астатнія служылі 6 гадоў абавязкова і 9 гадоў у запасе.
У 1874 г. уведзена усеагульная воінская павіннасць.

менш 10 аркушаў і для перакладаў – 20 аркушаў.
Буйны выданні

выходзілі без папярэдняй цэнзуры.
На Беларусі ўсе перыядычныя выданні залежылі ад урада і царквы.

рэальныя.
Выпускнікі рэальных гімназій ішлі ў тэхнічныя Інстытуты, класічных у гуманітарныя

універсітэты.
Плата за навучанне была высокай. З 80х абмежаванні для “кухарчых дзяцей”

дзяліўся на “белых” (за дыпламатычны ціск і аднаўленне РП) і

“чырвоных.”
“Чырвоныя» меркавалі аднавіць незалежнасць Польшчы шляхам ўсесаслоўнага паўстання. К.Каліноўскі і левыя выказваліся за дэмакратычны лад, выдачу сялянам зямлі бясплатна, панам камнесацыя, ад дзяржавы, незалежнасць ВКЛ.
У 1862-1863 выйшла 6 нумароў “Мужыцкай праўды”

яго – Я. Дамброўскі, З. Серакоўскі, В.Урублеўскі.
На Беларусі найбольшую ролю

адыгрываў К. Каліноўскі (1838 – 1864 г.).
У ноч з 22 на 23 студзеня 1863 г.
– пачалося паўстанне ў Польшчы.
1 лютага 1863 г. ЛПК абвясціў сябе
Часовым правінцыяльным урадам Літвы і Беларусі і абнародаваў праграмныя дакументы.

надзелы, а памешчыкам прапаноўваўся выкуп ад дзяржавы.
Адмянялася рэкрутчына.
Адраджалася уніяцтва.
Большасць атрадаў

сфарміравалася ў сакавіку-красавіку 1863 г. на Гарадзеншчыне і Віленшчыне.

баёў .
23-24 . 04 .Захоп атрадам Л. Звяждоўскага і студэнтамі

Горак. 25.05. Бой пад Мілавідамі (800 паўстанцаў супраць 5 рот з 4 гарматамі)
У чэрвені 1863 г. многіх членаў Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літвы арыштавалі ўлада перашла да чырвоных.
Новы губернатар М. Мураўёў пачаў масава вешаць паўстанцаў, паліць і высылаць вёскі, якія іх падтрымлівалі.

– К.Каліноўскі пакараны смерцю.
Летам і восенню 1864 г. –

ліквідаваны апошнія атрады.
128 паўстанцаў пакараны смерцю, 850 асуджаны на катаргу, 12 тыс. выселены ў Сібір.

на Бел. збанкрутвала 10% паноў ў Расіі 27%.
1864 г. закон

аб перавазе куплі зямлі на бел. для рускіх. 1865 забарона палякам купляць і арандаваць зямлю на бел. 1868 г. Скасавання саслоўя аднадворцаў.
У 80я г. крызіс с\г выкліканы наплывам у Еўропу танага збожжа з Новага свету, перарыентацыя на мясамалочную, тэхнічную і вінакураную прадукцыю.
Будаўніцтва тэлеграфных ліній, гасцінцаў і чыгунак Рыга- Полацк –Віцебск –Арол (1866 г.), Брэст- Масква(1869-1879), Палеская, СПБ- Варшава, Спб –Кіеў-Адэса. 1889 трамвай ў Віцебску

апрацоўка мясцовай сыравіны, вінакурэнне (да 20 % агульнарасійскага спірту)большасць маленькія

мануфактуры
Фабрыкі :льнаткацкая “Дзьвіна” ў Віцебску, Тытуневая Шэрашэўскага ў Гародні, чыгуначныя майстэрні, рачныяі порты.
Умовы працы цяжкія няма гарантый. Працоўны дзень па 12 г. у 1882 г. забарона дзяцячай працы. 1884 абмежаванне начной працы жанчынам і падлеткам.
Адбываецца эміграцыя па Расіі і урбанізацыя 100000 бел. у СПБ, 18% мінчан, на Бел. у гарадах 60-70 % яўрэі

да капіталізма.
Нацыя – устойлівая супольнасць людзей, якая характарызуецца агульнасцю мовы,

тэрыторыі, культуры, эканамічнага і палітычнага жыцця.

Б. налічвала 6.579, 6 тыс.чал.
73% з іх – беларусы, 13,

8 % - яўрэі, 4,7% - украінцы, 4,3 % - рускія, 2,5% - палякі.
У весцы пражывала 90% беларусаў.

прыналежнасці.
Гэта замаруджвала працэс нацыянальнага станаўлення.
У кан. ХІХ ст. 81% беларусаў

– праваслаўныя, 19% - католікі.

Міцкевіч напр.паэмы “Дзяды”, Я. Чачот, Т. Зан). Пачынаецца вывучэнне беларускага

фальклора (Я. Баршчэўскі “Шляхціч Завальня”)
Першыя археалагічныя і этнаграфічныя калекцыі збяраюць браты К.і Я. Тышкевічы музей ў 1855 г.
Адукацыя: Віленская навучальная акруга начале з А. Чартарыйскім: павятовыя школкі і створаны Віленскі універсітэт-паланізацыя дасягае апагею.Але з 1820 г. закрыта полацкая езуіцкая калегія і з 30х ўводзіцца руская мова ў навучанне.

школа ў Вільні і Гора-горацкі земляробчы інстытут.
Мастацтва : Н. Орда,

В.Ваньковіч, Ё. Аляшкевіч (пейзажы, Партрэты)
Тэатр: першы бел. Тэатр створаны ў Мінску (В. Дунін Марцынкевіч)
Музыка: заснавальнікі польскай класічнай школы беларусы -М.К. Агінскі і С. Манюшка творы (паланэзы.опера “Дзяды”)

паяўляюцца сацыялісты (у вільні Кружок Ф. Савіча). На Беларусі няма

ВНУ таму беларуская вучнеўкая моладзь гуртуецца ў зямляцтвы ў СПб, Маскве, Кіеве. Тут трапляе пад прапаганду рускіх народнікаў “Зямля і воля” яны за перадзел зямлі ў інтарэсах сялян, звяржэнне цара, інтэлегенты павінны навучыць народ як будаваць грам-ва на аснове самакіруемых абшчын. Пасля падаўлення паўстання 1863 народнікі становяцца вядучай часткай рэвалюцыйна-сацыяльнага руху.

народнікі дзеляцца на “Народную волю”-за звяржэнне цара шляхам асабістага тэрору

(1.01.1881 г. І. Грынявіцкі забіў Александра ІІ). І “Чорны перадзел” –выступалі за мірную прапаганду сацыяльнай роўнасці і перадзел маёмасці з часам у Мінску існавала іх падпольная друкарня. У 1881-1883 г. народнікі былі разгромлены.
У 1884 г. на базе нелегальнага студэнцкага зямляцтва ў СПБ выходзіць 1 бел. народніцкі часопіс “Гоман” (А. Гурыновіч) і ў пач. ХХ ст. створана выдавецтва “Загляне сонца і ў наша ваконца”(Б. Эпімах Шэпіла)
У 90я гг. з’яўляюцца марксісты

бел.моўнай рэв. газеты “Мужыцкая праўда”
Узмоцненая русіфікацыя, забарона бел. мовы у

школе і друку.
за дзяржаўныя сродкі будуюцца цэквы, школы, рус. выдаюцца губернскія газеты напр. “Мінскій лісток”
Ствараецца бел. нац. літаратура і тэатр (В. Дунін Марцынкевіч, Ф.Багушэвіч,А.Гурыновіч)
прафесійна даследуецца бел. фальклор (М. Нікіфароўскі,Е. Раманаў) і мова (першыя слоўнікі беларускай гаворкі І.Насовіч)