Та қырыбы: Топырақтың физикалық қасиеттері Орындаған: Пернебеков Н Қабылдаған :

Топырақтың физикалық қасиеттері
Б) Топырақтың физикалық қасиеттерін анықтау т»сілдері
3) Қорытынды
4) Пайдаланылған

әдебиеттер

«Орыстың қара топырағы» (1883 ж.) атты еңбегінде топырақтың дүрыс анықтамасы,

оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктер берілген..

Топырақ түзілу процесінің бес факторы

аналық жыныстар

ауа райы

жер бедері

уақыт

өсімдіктер мен жануарлар

жем, ким үшін талшық, құрылыс материалдарын береді. Топырақтың ең маңызды

байлық екенін айта отырып, К.Маркс, еңбек – байлықтың әкесі болса , топырақ – анасы деген.

заттар бар (өсімдіктер қалдығы,қарашірік). Бүл қарашірікті аккумулятивті А қабаты.


Тереңірек,

өте тығыз иллювиалды өтпелі В қабаты жатыр.





Оның астында топырақ түзуші - С қабаты орналасқан.

Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі қатты бөлшектерден түрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған. Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады.

қабатының қатты қабығын (литосфера) құрайтын таулы породалар. Минералдық бөлік топырақтың

80-90 пайызын құрайды, ал органикалық заттар топырақта 10 пайыздан кем болады. Топырақтың органикалық бөлігі өсімдік пен жануарлар тектес заттардың ыдырауынан және осы процесс кезінде жүретін реакциялар арқасында пайда болатын заттардың өнімдерінен тұрады. Топырақтың құрамында барлық белгілі химиялық элементтер анықталған.

яғни ылғалдылығьш тартатын әрі топырақ саңылауларында кептіретін қабілеті бар үлкен

жазықтықты құрайды. Топырақ қаншалықты ұсақ түйірлі болса, оның ылғал тартқыштығы соншалықты жоғары болады. Сондай-ақ, топырақта шірінді және коллоидты заттар көп болса да және ауаның атмосфералық ылғалдылығы жоғары болса да өседі. Органикалық заттармен ластанған сазды топырақтың да ылғал тартқыштықтары жоғары келеді.Топырақтың коллоидты заттары суды өзіне ең көп сіңіреді. Фермалардың ластанбаған территориялары мен шаруашылықтардың жайылымдық учаскелерінің ірі түйірлі топырақтарының ылғал тартқыштығы өте аз.

көп ұсталады. Сөйтіп, ол анағұрлым сызды болады. Мысалы, ұсақ түйірлі

өсімдік аз шығатын, күн сәулесі нашарлау түсетін сұр (боз) топырақта ірі түйірлі топыраққа қарағанда ылғал тартқыш қабілетін арттыратын еріген тұздар болса, ауа ылғалды келсе, жауын-шашын және қар суы топырақты шайып жатса топырақ бетінде ылғалдың булану деңгейі төмендейді

Топырақтың физикалық қасиеттері:

қабілетін айтады. Ауа топырақтың су болмаған саңылауында, ал сіңірілген күйінде

топырақ бөлшектерінің құрамында болады. Сонымен, жер асты суында ауа еріген күйінде болатыны белгілі. Құрамы жағынан топырақ ауасы атмосфералық ауадан біраз айырмашылығы бар: мысалы топыраққа тереңдеген сайын оттегі мөлшері азаяды, органикалық заттарды тотықтыруға көп жұмсалады, ал көмір қышқылы құрамы керісінше көбейеді.

Топырақтың физикалық қасиеттері:

жылу сыйымдылығына, жылу өткізгіштігіне және радиациялау қабілетіне көп байланысты болады.

Сыртқы ауа температурасынан топырақ температурасының едәуір айырмашылығы бар. Тәулік және жыл бойында онша көп ауытқымайды және топырақ тереңдеген сайын бірте-бірте азая береді. Тереңдеген сайын топырақтың тәуліктік және жылдық ең жоғары температурасы ауа температурасынан едәуір төмен. Қыстыкүні топырақ температурасы ауа температурасынан жоғары, ал жаздыкүні керісінше салқын болады.

Топырақтың физикалық қасиеттері:

шірінді заттары көп, ақ шағыл, шөп өспейтін түсті топырақтар аз

қызады. Ірі түйірлі, құрғақ, қоңыр түсті және шөп жақсы өсетін топырақтар, сондай-ақ тасты, тығыз топырақ нағыз жылу аккумуляторы болып табылатын таулы жер топырақтары жылуды тым-тәуір өткізеді. Борпылдақ топыраққа қарағанда тығыз топырақта жылу тереңге енеді. Топырақ саңылауларын толтыратын су сол саңылауларды толықтыратын ауаға қарағанда жылуды 21-26 есе көп өткізеді екен. Жылуды ылғал топырақтың оңай да терең өткізетіні сондықтан.

Топырақтың физикалық қасиеттері:

ал жергілікті климат-микроклиматқа әсер етеді. Топырақ температурасы ерекшеліктерінің өсімдік тіршілігі

үшін маңызы зор. Олардың тамырлары қыстыгүні топырақтың жылы қабатында жатады да, суықтан сақталады. Ол, яғни топырақ температурасы сол топырақтың өзінде жүрілетін физико-химиялық және биологиялық процестеріне де әсер етеді

Топырақтың физикалық қасиеттері:

жыныстарының көпшілігіне түйіртпекті кұрылымдар тән.

С.А.Захаров түйіртпектілікті 3 - ке

бөлді
Куб тәріздес
Призма тәріздес
Плита тәріздес

Түйіртпектіліктің мөлшері:
Мегатүйіртпелік 10 мм көп
Макротүйіртпектілік 10 – 0.2 мм
Микротүйіртпелік 0.01-0.25 мм
Майда микротүйіртпелік 0.01 мм аз

берілген топырақтағы бос кеңістіктер көлемінің жиынтығы.
Саңылаулық шамасы ондағы бөліктер орналасуына,

олардың диаметріне және ылғалдылығы мен температурасына байланысты. Саңылаулар көлемі келесі маңызды қасиеттерін анықтайды: су өткізгіштігі, ылғал сыйымдылығы, ылғал өткізгіштігі, капиллярлығы т.б.

Топырақ саңылауы көлемін мына өрнек бойынша есептейді:
                             


мұнда, Р – пайызбен берілген топырақ саңылаулары көлемі (саңылаулық)
а – көлемдер айырмасы (алынған топырақ көлемі мен цилиндрдегі су көлемінен топырақ пен су қоспасы көлемінің айырмасы);
в – алынған топырақ көлемі.

                                   а х 100
                         Р = -------------- ,
                                       в

бар-жоқтығына байланысты болады да, өз капиллярлары немесе талшықтары бойымен астыңғы

беткейлерден үстіне суды көтеру қасиетін білдіреді.
Ылғалды топырақтарда су құрғақ топыраққа қарағанда жылдамырақ көтеріледі. Ұсақ дәндесін топырақтарда, сондай-ақ көп мөлшерде еріген тұз мөлшері көп болған жағдайларда су көтерілуі бәсеңдейді.
Анықтау барысы. Диаметрі 2-3 см, ұзындығы 50 см дейінгі шыны түтіктің төменгі шетін матамен бітеп, үстіне аса құрғаған топырақ сынамасын толтырып салады да, таңертеңге дейін нығыздалуы үшін қалдырады. Мұнан соң уақыт белгілей отырып төменгі шетін 0,5 см суға салады, осылайынша қанша уақыт аралығында топырақ саңылаулары арқылы толысып, капиллярлар бойымен жоғары көтерілуін бақылайды. Алдымен су көтерілуін әр 5-10 минут сайын, сосын сағат сайын бақылайды. Су көтерілуі биіктігі мен уақытын сызық түрінде координаталарда белгілейді, әр топырақ түрі үшін ол әртүрлі.

суды жоғарыдан төменге сорғып ағу жылдамдығы арқылы су өткізгіштік қасиетті

анықтайды. Ол топырақ дәндері көлеміне, коллоидты бөліктердің аз я көп болуына және топырақ үстіндегі су қабатының жоғарылығына байланысты.
Анықтау барысы: Диаметрі 4 см, биіктігі 25 см шыны түтіктер алынады. Түтіктің төменгі шетіне мата байланып, 20 см биіктікке топырақ толтырылады. Штативте түтік үстінде су құйғыш орналастырылады. Ол арқылы топыраққа суды үнемі 4 см су тұратындай етіп құйып отырады (біркелкі су қысымын тудыру мақсатында зерттеу соңына дейін).
 Топыраққа су құйған және топырақ қабаты арқылы өткен су тамшысы білінген уақыт белгіленеді. Уақыт айырымы 20 см топырақ қабаты арқылы өткен су өту жылдамдығын, яғни су өткізгіштігін білдіреді.

оның өз бойында капиллярлық күші мен беткейлік кернеу әсерінен қандай

да бір су мөлшерін ұстау қабілеті. Ол жалпы саңылаулар көлемі мен еркін су ағуы кезінде су ұсталынатын саңылаулардың пайыздық қатынасымен немесе саңылауларда ұсталынып қалған су салмағы мен құрғақ топырақтың жалпы салмағына белгіленетін пайыздық қатынаспен беріледі.
Анықтау барысы: Торлы түпті алдын ала өлшенген құрғақ цилиндр алынады. Оның 3/4 бөлігін құрғақ топырақпен толтырып қайта өлшейді. Сосын сулы ыдысқа су деңгейі топырақ деңгейімен сәйкесетіндей етіп салады.
 Цилиндрдің үстіңгі шетін су булануының алдын алу мақсатында шыны тақтамен немесе қалпақпен жабады. Су топырақ беткейіне шыққан кезде цилиндрді ыдыстан алып, суы сорғуы үшін 2-3 минут ұстайды да, сүртіп, өлшейді. Салмақ қосымы ылғал сыйымдылығын береді.

физикасы, 1965, 1970. 4. Кононова М. Топырақтың органикалық заты, 1963. 6. Роде

А. Топырақ ылғалы туралы ілім негіздері, 1965, 1969. 7. Тазабеков Т. Тазабекова Е. Топырақ құнарлығы, 1995