Тақырыбы: Топырақ ерекше табиғи дене топырақ түзуші экологиялық факторлардың

Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Орындаған: Дәулетбеков Дәулет
Тексерген: Шимшиков Б.Е
ББ

18-06 топ

факторлар
Биологиялық, экологиялық рөлі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

таралу заңдылықтары, түзілуі, табиғаттағы орны, экологиясы, тиімді пайдалануы мен жақсарту

жолдарын зерттейтін ғылым.

минералды, әрі органикалық заттардың және айрықша органикалық, органикалық-минералдық заттар тобының

– қарашіріндінің (гумустың) болуы.
екінші себеп, оның құрамында тірі ағзалар: өсімдіктердің тамыр жүйесі, топырақта қоныстанған жәндіктердің және неше түрлі орасан көп микроорганизмдердің болуы, яғни оның тірі бөлігінің болуы.
сонымен бірге, топырақ көп бөлікті күрделі жүйе екенімен де ерекшеленеді. Ол қатты, сұйық, газ және тірі бөліктерден құралған.
Топырақтың негізгі ерекшелігі, басты қасиеті оның құнарлылығының болуы.


Топырақ құнарлылығы дегеніміз, оның өсімдіктерді қажетті мөлшерде минералды элементтермен, сумен, оның тамырларын ауамен, жылумен қамтамасыз етіп, өсімдіктің өсіп, өнім беруіне мүмкіндік бере алатын қасиеті. Осы қасиетімен топырақ тау жыныстарынан, табиғаттың басқа денелерінен ерекшеленеді.

Топырақ ерекше табиғи дене

өндіріс құралы ретінде қолданады. Әр түрлі өсімдіктер егіп, мал жайып

өнім алады. Топырақты қолданғанда олар топырақтың түзілу үрдісіне әсер етеді, оның құрамының, құрылымының және физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруіне ықпалын тигізеді. Сондықтан топырақ адамзат еңбегінің туындысы, жемісі ретінде де саналады. Сөйтіп, топыраққа адамзаттың қатынасы үш жақты болып келеді.

Біріншіден – топырақ табиғи ерекше дене
екіншіден - ол негізгі өндіріс құралы, үшіншіден – ол адамзат еңбегінің туындысы, жемісі.

Топырақты негізгі өндіріс құралы ретінде пайдаланғанда оның келесідей ерекшеліктері бар екені аңғарылады: топырақтың орнына басқа табиғи денені ауыстырып қолдануға болмайды, топырақтың межесі бар, көп көлемде орнынан қозғап басқа жаққа ауыстыруға болмайды, оның құнарлылығы бар.

бірінші экологиялық қызметі:

жер бетіндегі тіршіліктің табиғи ортасы болып, тірі

ағзалардың, жан-жануарлардың өмір сүруіне жағдай жасауы болып саналады. Топырақтың ғажайып ерекшелігі – оның бойында тіршілік ететін ағзалардың өте тығыз орналасуы. Біздің планетамызда құрлықтардың бет ауданы теңіздер мен мұхиттардың бет ауданынан 3 есе кем екеніне қарамастан, құрлықтағы қалыптасқан экосистемалардың биологиялық массасы, суда қалыптасқан биомассадан жүздеген есе көп.
Топырақта əрі қатты əрі сұйық, əрі газ бөліктерінің болуы осында жайғасқан ағзалардың тіршілігіне қажетті, қолайлы жағдай туғызады. Топырақтың бойындағы органикалықминералдық заттар автотрофты, гетеротрофты ағзалар мен ацидофил жəне алкофилдердің дамуына оң əсерін тигізеді.

жататын геологиялық жəне биологиялық заттар мен энергия айналымдары сыбайластығының орталық

буыны болуы.

Фотосинтез арқылы түзіліп жиналған органикалық заттар топырақта минералды затгарға ыдырап, қайтадан тіршілік сатысының құрамына қосылады. Топырақтың осы қызметімен оны құрамындағы ағзалар жəне өсімдіктер фотосинтезі қосылып, оның биологиялық өнімділігінің негізін жасайды. Сөйтіп жер үстіндегі тіршіліктің кезекті сатысының жүруінің негізі болады

биосфера) шекарасында жайғасып, солардың бір-бірімен өзара қатынасынан дамып, геосфераның ерекше

қабығы педосфераны, яғни Жердің топырақ жамылғысын түзеді. Сонымен бірге, топырақ Жер шарының тіршілік дамыған аймағы – биосфераның негізгі компоненті. Топырақтың табиғаттағы рөлі өте зор. Ол жер бетінде тіршіліктің дамуына қолайлы орта. Топырақ – өзі тіршіліктің туыңдысы бола тұрып, сол тіршіліктің өмір сүруінің де негіз

жəне топырақтың органикалық затының синтезін қамтамасыз етеді.
Топырақ жануарларының əрекеті: өлі

органикалық заттарды бұзып жəне түрлендіріп, топырақтың химиялық жəне физикалық қасиеттеріне зор əсер етеді.
Топырақ микроорганизмдерінің əрекеті: топырақтың органикалық жəне біраз мөлшерде минералды затын тереңдете түрлендіреді.

Топырақ түзілу процесінде биологиялық, экологиялық факторлардың рөлі төмендегідей жіктеледі

етіп қоймай, топырақтағы қосылыстардың бағытына, олардың қасиеттеріне зор ықпал етті.

Мəселен, топырақтың əр зонада орналасуына қарай, олардың əрбір грамында мыңдаған, миллиондаған, тіпті, миллиардқа шейін микроорганизмдер кездеседі. Олар да өнеді, өседі, өледі .Топыраққа түскен бүкіл органикалық заттарды ірітіп-шірітіп, ыдыратып, оларды əртүрлі газдарға, минералды заттарға бөлетін, органикалық заттардан күрделі топырақ шіріндісін (гумусты) түзетін де осы – микроорганизмдер.

жəне механикалық құрамы өзін түзген тау жыныстарының құрамына өте ұқсас

келеді. Топырақ түзуші тау жынысын топырақ түзуші аналық жыныс деп атайды. Осыдан топырақтың өзін түзген аналық жынысына ұқсас болуы занды нəрсе. Сонымен аналық топырақ түзуші тау жынысы өзі түзген топырақтың көптеген химиялық, физикалықхимиялық жəне физикалық қасиеттерін анықтайды.

тигізетін əсері. Адам өзінің саналы əрекеттерінің нəтижесінде жерді қолдан суарып

немесе құрғатып, мелиорациялап, топырақтың табиғи даму құбылыстарына көп өзгерістер енгізді. Бұл өзгерістердің көбі – топырақтың пайдалы қасиеттерін жақсартуға, топырақтың құнарлылығын арттыруға бағытталған шаралар

арқауы. Аты əлемге əйгілі эколог Ж. Дорст топырақтың маңызын: «Топырақ

– біздің ең қымбат байлығымыз. Ол құрлықтағы табиғи жəне жасанды биоценоздар кешенінің баянды ортасы. Сайып келген де, тіршілік жердің ең бетінде орналасқан жұқа қабатына тəуелді», – деп сипаттаған.

Қорытынды:

2008
https://helpiks.org/3-26022.html
https://cf.ppt-online.org/files1/slide/s/sOYhCIF3R7VJHEewmiWg0DPcr98uBkptoAnMGQZ6y4/slide-2.jpg
http://melimde.com/peni-bojinsha-oitu-bafdarlamasini-syllabus-tituldi-parafi-v4.html?page=5
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D1%80%D0%B0%D2%9B
https://el.kz/kz/news/archive/content-4191