Слайд 1Туберкулездің алдын алу
Жаппар Мейірім
ЖДП-620
Слайд 2Туберкулез (лат. tuberculum – төмпешік), ескіше: құрт ауру, көксау –
адам мен жануарларда болатын созылмалы жұқпалы ауру. Туберкулездің қоздырғышы –
микробактерияны (“Кох таяқшасын”) неміс микробиологы Р.Кох (1843 – 1910) ашты (1882). Туберкулез микобактериялары жіңішке, түзу не сәл иіліп келген таяқшалар, ұзындығы 1 – 10, ені 0,2 – 0,6 мкм.
Слайд 3Туберкулез тарихы
Туберкулез ауруы көне заманнан белгілі. Ауру белгілері бұдан 7
мың жылдай бұрын неолит кезеңіндегі адам сүйегін зерттегенде табылған, біздің
заманымыздан бұрын 3 – 2-мыңжылдықта египет мумияларынан анықталған. Туберкулездің клиникасы туралы алғашқы деректер 2 ғасырда өмір сүрген каппадокиялық дәрігер Аретейдің (Aretaіos) еңбектерінде кездеседі. Одан кейін Гиппократ, Гален, т.б. ғалымдардың еңбектерінде де Туберкулез ауруы еске алынады. Бірақ олар Туберкулезді жұқпалы ауру қатарына жатқызбаған. Ал Әбу Әли ибн Сина өзінің “Дәрігерлік ғылымның каноны” деген еңбегінде Туберкулезді тұқым қуалайтын аурулар қатарына жатқызған. Туберкулездің жұқпалы ауру екенін бірінші рет италиялық ғалым Дж.Фракасторо (1478 – 1553) дәлелдеді.
Слайд 4Жұқпалы ауру
Жұқпалы аурудың тарайтын негізгі көзі – науқас адамнан түскен
микробтары бар қақырық. Сау адамға ол негізінен Туберкулезбен ауырған адам
түкірген қақырықтың ұсақ сұйық тамшылары арқылы не кепкен түйіршіктерін ауамен бірге жұтқанда; сирек жағдайда – Туберкулезбен ауырған үй жануарларының сүтін шикілей ішкенде, етін шала пісіріп жегенде жұғады. Организмге Туберкулез таяқшасының енуі ауруға себепші болғанымен, оның толық дамуы үшін жеткіліксіз. Адамдар Туберкулезбен бұрын науқастанып, организмнің иммунитеті төмендегенде, дұрыс қоректенбегенде (әсіресе мал өнімдерінің белоктары, витаминдер тапшы болғанда), санитарлық-гигиеналық жағдайлар дұрыс сақталмағанда, сондай-ақ аурумен ұзақ уақыт бойы араласқанда ауырады. Туберкулез көбінесе 3 жасқа дейінгі балаларда пайда болады, өйткені оларда ауруға қарсы иммунитет әлі де нашар дамыған, сондай-ақ жасөспірімдерде жыныстық жетілу кезеңінде пайда болады. Туберкулез негізінен тұқым қуаламайды. Туберкулезбен ауыратын адамдардың, әдетте, балалары ауру болып тумайды. Бірақ Туберкулезбен ауыратын ата-ана дер кезінде емделмесе, аурудан сақтану ережелерін дұрыс сақтамаса, дертті баласына жұқтырып, баланың Туберкулезбен ауруы мүмкін.
Слайд 5ТУБЕРКУЛЕЗ НЕЛІКТЕН КАУІПТІ АУРУ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ?
Жыл сайын 8,8 миллион адам
туберкулезбен аурады;
Ем қабылдамаған әpбip науқас жылына 10 адамнан 15 адамға
дейін жұқтыруы мүмкін;
Туберкулезге шалдыққандардың 75% 20-40 жас аралығындағы адамдарды кұрайды;
Оның салдарынан жыл сайын 2 миллионға жуық адам қайтыс болады;
Ауруды жұқтырғандардың 5 -10%-ында ғaнa ауру дамуы мүмкін.
Слайд 6ТУБЕРКУЛЕЗДІ ЖҰҚТЫРУ ҚАЛАЙ ЖҮРЕДІ?
Туберкулез қоздырғыштары ауру адам сөйлегенде, жөтелгенде, оқығанда,
түшкіргенде бактерия шығару арқылы ауаға тарайды. Ауаның жұтқан адамдарға бактерия
жоғарғы тыныс алу жолдарына, өкпелеріне түседі. Осылайша туберкулезді жұқтыру жүреді.
Слайд 7АУРУДЫҢ ДАМУЫНА ЫҚПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР:
Іске қосатын фактор – иммунитеттің әлсіреуі.
Толыққанды, үйлесімді тамақтанбау.
- ауыр аурулардың қатар жүруі (АҚТҚ, қант диабеті,
ойық жара аурулары және басқалары);
- суық тигізу;
- зиянды әдеттер;
- созылмалы күйзелісті жағдайлар.
Слайд 8ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ АЛДЫН АЛУ СПЕЦИФИКАЛЫҚ ЖӘНЕ СПЕЦИФИКАЛЫҚ ЕМЕС TYPI.
Слайд 9Спецификалық:
- вакцина және БЦЖ ревакцинациясы
Спецификалық емес:
- салауатты
өмір салты;
- тиімді тамақтану;
- дене шынықтыру белсенділігі;
- зиянды әдеттерден бас
тарту.
Слайд 10Манту сынамасын жүргізу мақсаты:
1) МТБ алғаш рет жұқтырғандарды және
туберкулинге гиперергиялық реакциясы бар балалар мен жасөспірімдерді анықтау;
2) БЦЖ
вакцинасы мен ревакцинасына контингентті іріктеу;
3) ауруды ерте анықтау үшін.
Слайд 11Манту сынамасының нәтижесі 72 сағаттан кейін инфильтрат (папула) көлемінің қанша
миллиметр (бұдан әрі – мм) екендігін миллиметрлік бөліктері бар сызғышпен
өлшеп, білек осіне көлденең жатқан көлемін тіркеу арқылы бағаланады. Инфильтрат болмаған жағдайда гиперемия/қызару көлемі өлшеніп, тіркеледі.
Слайд 12Жоспарлы тері ішілік БЦЖ вакцинациясы (ревакцинациясы) жағдайында туберкулинді Манту сынамасы
инфекциялық аллергияны да, вакцинадан кейінгі аллергияны да анықтайды. Сараланған диагностика
кезінде аллергия сипаты мынадай кешенде ескеріледі:
1) оң туберкулинді реакцияның қарқындылығы;
2) вакцинадан кейінгі тыртықтардың болуы және көлемі;
3) БЦЖ еккенен кейін өткен мерзім (вакцинадан кейінгі 5 жыл ішінде вакцинадан соң аллергия болуы мүмкін);
4) туберкулезге шалдыққан науқаспен қарым-қатынастың болу-болмауы;
5) аурудың клиникалық белгілерінің болуы.
Слайд 13Туберкулинге сезімталдық түрін ажыратуда қиындықтар болған кезде, парааллергиялық реацияларды анықтау
үшін балалар фтизиатры-дәрігернің бақылауымен («0» диспансерлік есеп тобында) жалпы тәжірибе
мамандары балаларда емдеу-профилактикалық іс-шараларды міндетті түрде жүргізуі тиіс (гипосенсибилизация, инфекция ошақтарын санациялау, дегельминтизация – созылмалы аурулар кезінде ремиссия кезеңіне жеткенге дейін). Туберкулинге сезімталдық этиологиясын ажырату мақсатында сараланған диагностика жүргізу кезінде ТҚҰ баланың екінші білегіне «ДИАСКИНТЕСТ®» жасалады. ТМБ жұққандар қатарына 2 ТБ Манту сынамасына сезімталдық динамикасы туралы сенімді ақпарат анықталған мына балалар жатқызылады:
1) алғаш рет анықталған оң реакция (көлемі 5 мм және одан үлкен папула), БЦЖ вакцинасымен иммундаумен байланыссыз (туберкулин сынамасының виражы);
2) тұрақты (4-5 жыл бойы) сақталатын көлемі 12 мм және одан үлкен көлемді инфильтрат түріндегі реакция;
3) 1 жыл ішінде туберкулинге сезімталдықтың күрт күшеюі (6 мм және одан астам) (туберкулин сынамасы оң әсері бар балаларда).
Слайд 14«ДИАСКИНТЕСТ®» препараты 2 ТБ Манту сынамасы оң болған жағдайда ТҚҰ
ғана қолданылады:
туберкулез инфекциясын анықтау үшін;
туберкулезді басқа туберкулезді
емес аурулардан саралап диагностикалау үшін;
вацинадан кейінгі және инфекциялық аллергияны саралап диагностикалау үшін;
туберкулез процесінің белсенділігін анықтау үшін.
Слайд 19Қазақстанда Туберкулезге қарсы жұмысты Туберкулез мәселері ұлттық орталығы үйлестіріп отырады.
Әрбір облыс орт-нда арнаулы диспансер, жергілікті жерлерде олардың бөлімшелері жұмыс
істейді. Республика Туберкулезге қарсы қажетті дәрі-дәрмекпен, емдеу орындары төсек-орынмен жеткілікті қамтамасыз етілген.