Вегетативтік ж ү йке ж ү йесі

орындаған: Амрешов Айбол

—өздігінен; nomos — заң) — барлық ішкі мүшелер жүйелері мүшелерінің (асқорыту, тыныс

алу, зәр бөлу, аталық және аналық көбею мүшелер жүйелері), тамырлар мүшелері жүйелерінің (қанайналым, лимфаайналым, қан жасау мүшелер жүйелері), сыртқы және ішкі секреция бездерінің, бірыңғай салалы ет ұлпасының қызметтерін реттейтін жүйке жүйесінің бөлімі.

бағынбайды. Сондықтан оны ерте кезде автономды (грекше - өз алдына

заң) жүйке жүйесі деп те атаған. «Вегетативті» деген сөз латынша - өсу, қаулап өсу дегенді білдіреді. Ол ағзаның өсуіне қоректенуіне қатысты, жүйке жүйесінің белсенді қозуына қатысты және жыныссыз көбеюді сипаттайды.Сондықтан қазақша «өсімді» деген термин қалыптасқан. Өсімді жүйке жүйесі ішкі мүшелердің қызметінің бірімен-бірінің үйлесімділігін қамтамасыз етеді.

симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдерге бөлінеді.
Олар өз кезегінде жүйке орталықтарынан және шеткі бөлімдерден құралады.

Вегетативтік жүйке жүйесінің жүйке орталықтары жұлын мен мида орналасқан: қыртыстық, қыртысасты және өзіндік жүйке орталықтарына бөлінеді.

оның шеткі бөлімі орталық жүйке жүйесімен екі нейроцит (өзіндік орталық нейроциттері және

шеткі жүйке ганглиондарының нейроциттері) арқылы байланысады. Жүйке ганглиондары нейроциттерінің аксондарының эффекторлы ұштары орындаушы мүшелерде аяқталып, оларды жүйкелендіреді

шығады осындай 4 ошақ бар
1)ортаңғы мидағы мезэнцефалдық бөлім және 3

бассүйек жұп нервінің сыңар тақ ядросы
2)Сопақша ми мен көпірдегі бульбарлық бөлім бассүйек нервтерінің 7,9,10 жұптарының ядролары
3) Жұлын бүйір мүйіздеріндегі сигменттер бойындағы кеуде бел бөлімі
4)Жұлын бүйір мүйіздеріндегі сигменттер бойындағы сегізөздік бөлім

орналасады. Шеткі бөліктеріне омыртқа жотасының екі бүйірінде орналасқан бір жұп

симпатикалық бағана жатады. Симпатикалық бағанада 20-25 жүйке түйіндері бар. Жүйке түйіндері жүйке жасушаларының шоғырынан тұрады. Олардан құрсақ және жамбас қуысында орналасқан мүшелерге, ірі симпатикалық өрімдерге жүйкелер тарайды. Құрсақ қуысындағы ең ірі өрімнің жүйке түйіндерінен құрсақ қуысындағы барлық мүшелерге жүйкелер таралады.

мойын бөлімі
2 ) кеуде болімі
3 ) бел іш бөлімі
4

) сегізгөз бөлімі

басына дейін созылып ,ұйқы артериясының арқты жағында мойынның терең бұлшықеттерінде

орналасады.
Оның құрамына үш мойын симпатикалық түйіндері жоғары ортаңғы және төменгі ) енеді.

түйіні ,ұзындығы 20 мм, ал ені 4-6 мм симпатикалық сабаудың

ең ірі түйіні болып табылады .Ол 2-3 мойын омыртқасының деңгейінде ішкі ұйқы артериясының артқы жағында медиальді орналасқан .

көлемді ,әдетте жалпы ұйқы артериясының айқасатын жерінде орналасады , көбіне

болмауы мүмкін немесе екі түйінге ыдырайды .

,омыртқа артериясының бастапқы бөлігінің артқы жағында орналасқан , көбіне 1,кейде

2 кеуде түйіні мен қосылып –бітісіп , жалпы мойын-кеуде немесе жұлдызды түйінді .

мойындарының алдында орналасып ,алдыңғы жағынан өкпеқап пен бүркелген .
Оның құрамына

кіретін үшбұрыш пішіндеу келетін 10-12 түйін енеді.
Кеуде бөлімінің тармақтары
1) Cardiaci thoracici
2) Rami communicantes grises
3) Rami pulmonales
4) Rami aortici
5) Splanchnici major et minor

түйіндерінен шығып plexus cardiacus –ты түзуге қатысуға қатысады.
Rami communicantes

grises миелинсіз тармақтар – қабырғааралық нервтерге барады.
Rami pulmonales –өкпеге баратын plexus polmoneus –ті тзеді.

,plexus aorticus thoracicus-ты , бір бөлігі өңеште ,plexus esophagus-ti ,сондай-ақ

кеуде түтігінде өрімдер түзеді (аталған өрімдердің барлығы nervus vagus-та қатысады )
Splanchnici major et minor –үлкен және кіші іштік нервтер :Splanchnici major –
5-9 кеуде түйіндерінен шығатын бірнеше түбіршіктен басталады ,оның түіршіктері медиалды бағытта жүріп , 9 кеуде омыртқасының деңгейінде бір ортақ сабауға қосылып бірігеді , одан соң көкет аяқшаларының бұлшық ет будалары аралығынан іш қуысына өтіп ,plexus coelicus-қа енеді.
Splanchnici minor 10-11 кеуде түйіндерінен басталып ,ол да үлкен іштік нервпен бірге көкет арқылы coelicus-қа енеді. Бұл нервтерде тамыр тарылтқыш нервтер өтеді,оны мынадан байқауға болады :осы нервтерді кескенде ішек қан тамырлары канға толып кетеді ;splanchicus құрамында асқазан мен ішектің қозғалысын тежейтін , сондай-ақ ішкі ағзалардан сезімдер өткізу қызметін атқаратын талшықтар өтеді.

немесе іштік бөлімі 4 не 3 түйіннен тұрады . Симпатикалық

саюаулар бел бөлімінде кеуде қуысындағыға қарағанда бір-біріне жақындау орналасқандвқтан ,түйіндер бел омыртқалардың алдыңғы бүйір бетінде m psoas major–дың медиальді жиегін бойлай жатады .Rami communicantes albi тек екі немесе үш бел нервтерінде ғана болады.

жамбас астаулық бөлім – әдетте 4 түйін болады ;сегіз көздің

алдыңғы бетінде сегізкөз тесіктерінің медиалды жиегі бойында орналасқан екі сабау төмен түскенсайын біртіндеп бір бірмен жақындасып ,содан кейін құйымшақтын алдыңғы бетінде жататын бір ортақ сыңар түйінде , -да аяқталады.Бел бөлімінікі сияқты жамбас астауы бөлімінің түйіндері де , өзара бойлық ғана емес , сондай-ақ бойлық қана емес ,көлдеңен сабаушалармен де байланысқан .

қабықтар мен қабаттарды және бездерді
Парасимпатикалық бөліктің орталығы ортаңғы мида, сопақша

мида және жұлынның сегізкөз сегменттерінде орналасқан. Шеткі бөлімі ішкі мүшелердің маңында не тікелей өзінде жүйке өрімдері түрінде кездеседі.
Өсімді жүйке жүйесі де орталық және шеткі бөлімдерге бөлінеді. Орталық бөлімдері ми мен жұлында болады. Шеткі бөлімдері ми мен жұлыннан тыс жерлердегі жүйке бағанасында, жүйке түйіндерінде, өрімдерінде орналасады.

немесе краниалды бөлімнен немесе жұлындық немесе сакралдық бөлімнен тұрады.
Краниалды бөлік

ортаңғы мида (мезэнцифалды бөлік) және ромб тәрізді миа – көпір мен сопақша ми (бульбарлық бөлік) жайғасқан орталықтардан тұрады .
1) Мезэнцифалды бөлікті nucleus accessories nucleus oculomtori мен ортаңғы сыңар ядро құрайды ,олар арқылы көз бұлшықеттері m sphincter мен m ciliaris нервтендіріленеді .
Бульбарлық бөлік nucleus solivatorius superior n. facialis(n. intermedius),nucleus salivatorius inferior n. qlossopharengea meh nucleus dorsalis n vagi құрайды.

жұлында ,2-4 сегізкөз сигменттері деігейінде бүйір мүйіздің substantia intermeialateralis –жатады

.

құрайтындар:
1) Бассүйек нервтерінің 3,7,9,10-шы жұптары құрамындағы түйінге дейінгі талшыұтар
2)Мүшелер жанында

орналасқан терминалды түйіндер ,атап айтқанда :ganglion ciliare ,pterigopalatinum ,submandibulare ,oticum .
3)Түйіннен кейінгі талшықтар олардың дербес жолы болады ,мысалы, ganglion ciliare –ден шы5атын nn. ciliares brevis сияқты немесе олар кайсыбір нервтердің құрамында жүреді , мысалы ganglion отісuм-нен шығып ,n.auriculotemporalis-тің құрамында жүретін түйінненкейін кейінгі талшыұтар .

2-4 сегізкөз нервтерінің алдыңғы түбіршіктері , одан әрі олардың алдыңғы

тармақтары құрамында ішкі жамбас астауына кіріп plexus sacralis –ты түзетін талшықтардан тұрады .Олар бұл жерде өрімнен бөлініп ,nn .splanchncipelvini plexus hipoglastricus inferior –ға барып сонымен бірге жамбас астау қуысындағы :colon sigmoideum мен тік ішекті ,несеп қуығын , сыртқы және ішкі жыныс мүшелерін нервтендіреді .

отырады. Ағзадағы түрлі бездердің, қантамырларының және лимфа тамырларының қызметтері де

өсімді жүйке жүйесі арқылы реттеледі. Сонымен бірге өсімді жүйке жүйесі қаңқа бұлшықеттерінің қызметін реттеуге де қатысады. Өсімді жүйке жүйесінде рефлекстік доға үш нейрондық (сезгіш, байланыстырғыш, қозғалтқыш) байланыстан тұрады. Өсімді жүйке жүйесінде қозу баяу жүреді, өйткені оның жүйке талшықтарында майлы қабығы болмайды.