ВЕО ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ

жүйесіндегі шығындар бюджетін нормативті шығындар базасы ретінде түсіну»
Орындаған: Абасттарова Н.
Топ:

Экономика-11-1.
Тексерген: Сауранова М. М.

Астана 2013ж.

экономикалық және әлеуметтік дамуының белгілі бір мерзімге арналған жоспарын, сондай-ақ

оны жүзеге асыруға бағытталған нақтылы іс-шаралар кешенін талдап жасау. Микроэкономикалық деңгейдегі Жоспарлау өңдіріс ішілік, фирма ішілік көрсеткіштерді қамтыса, макроэкономикалық деңгейдегі Жоспарлау қоғамды басқару жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі, мемлекеттің әлеуметтік-экономика саясатын жүзеге асыруының негізгі құралы болып табылады. Макроэкономикалық жоспарлау белгілі бір кезеңде елдің экономика және әлеуметтік даму жоспарын жасауды, оны жүзеге асыруды ұйымдастыру мен орындалуын бақылауды қамтиды.

басқа да белгілері бойынша жоспарлардың көптеген түрлерін ажыратуға болады:
1) мағынасы

бойынша экономикалық саясат және кәсіпкерлік қызмет аспектілерінде:
- стратегиялық жоспарлау, онда мемлекеттік саяси-экономикалық саясатты іске асыру бағыттары мен әдістері, дамуы бойынша шаруашылық субъектілердің мақсатты амалдары, ұзақ кезендік уақыттағы қызметтің қайта бағытталу модификациялары негізделеді. Ол жаңа мүмкіндіктерді іздеуді талап етеді;
- тактикалық жоспарлау, онда нарықтың өзгермелі коньюнктурасын есепке ала отыра қысқа мерзімді даму амалдары шешіледі. Ол белгілі мүмкіндіктерге сілтемелерді анықтайды;
- жедел жоспарлау, өте қолайлы қысқа мерзімдегі (жыл, мезгіл, ай, декада) бар мүмкіндіктердің іске асырылуы.
2) қамту деңгейі бойынша: жоспарлау, осы мәселеге қатысты барлық аймақтар мен көлемдер (кешенді, халықтық шаруашылық); бөдшектеп жоспарлау (белгілі бір аймақтар мен көлемдер, территориялық- аймақтық); кәсіпорын деңгейінде (фирма).

квартал, мезгіл, ай, апта); 2. ортамерзімді (тактикалық) жоспарлау ( 1-ден

5 жыл аралығында).
4) жоспарлау тереңдігі бойынша: ауқымды; контурлық; шектеулі; бөлшектік.
5) қызмет ету аймақтары бойынша – жоспарлау бөлінеді: өндірісті жоспарлау; қызметкерлерді жоспарлау; қаржыны жоспарлау; инновациялық жоспарлау; дайындалған заттар мен шығындарды жоспарлау.
6) мәліметтердің өзгеруі бойынша: қатты (жоспарды орындау барысындағы көрсеткіштердің өзгермеуі); иілгіш (шарттардың өзгеру есебіндегі көрсеткіштерді кезеңдік дұрыстау);
7) уақыт реті бойынша: тәртіптендірілген, ағымдағы (мерзімі өтуі бойынша – жаңа жоспарлар);
8) уақытша бейімделу бойынша: реактивті (тек қана өткенге мақсатталған); инактивті (тек қана қазіргі уақытқа бейімделетіндер); преактивті (тек қана болашаққа қарауды қалайтындар); интерактивті (жоспарлаудың барлық жақсы идеяларының өзара әсерлесуіне бағытталған).
9) жоспарлау тәсілдері бойынша: «астынан үстіне» (прогрессивті тәсіл); үстінен астына» (ретроградты тәсіл); айналмалы тәсіл (қарсы жоспарлау).

тікелей байланысты тактикалық жоспар. Оған мысал ретінде жылдық немесе тоқсандық

бюджеттер түрінде қалыптасатын қысқа мерзімді өндіріс жоспарын айтуға болады.

Оперативті-күнтізбе жоспары кәсіпорын мен оның құрылымдық бөлімшелерінің күнделікті жоспарға сай, ырғақты жұмысын ұйымдастыру максаты мен тактикалық жоспардын, көрсеткіштерін нақтылай түседі. Ол өндірістің техникалык әзірлігін, оның материалдық-техникалық камтамасыз етілуін, аса қажетті материалдық ресурстардың қорын құруды және қолдауды, өнім өткізуді және т.б. осылардың бәрін қосып, біртұтас өндіріс организміндегі ұйымның барлық элементтерін бір-біріне байланыстырады.

нәтиженің жоспарлық есебі болып табылады, яғни әр көрсеткіш жоспалы сияқты,

нақты мағыналармен және мағыналармен көрсетілген.
Оперативтік жоспардын 2 түрі бар:
Көп жылдық жоспарынан жылдық жоспарына;
Өндірістің жоспарынан, нарықтың жоспарынан интегрирленген, сыртқы контурынан пайданың, шығынның және айналымның ішкі контурына байланысты.
Бірқатар кәсіпорындарда орта мерзімді жоспарлау жеңілдетілген түрмен біріктіріледі. Бұл жағдайда бірінші жылы оперативті жоспар деңгейіне дейін нақтыланатын сырғымалы деп аталатын үш жылдық жоспар жасалады.

басқа блоктары топталған аумағындағы, бюджеттік ғимараттардың бөліктерінің бірі түрінде.

Егер пайдасы бойынша есептелінуін счет-фактураларының деректері бойынша өткізілуімен таза түсімі

алынса, онда қаржылық жоспарында клиенттері бойынша дебиторлық мағыналары ескеріледі. Өткізілуі бойынша шығындар тобындағы пайдасы бойынша жоспарда жарнамалық шараларына сметасы кіргізіледі. Қаржылық жоспарда, сонымен қатар, мыналар ескеріледі: жаңа бұйымдарын нарыққа шығаруы бойынша жарнамалық шаралары алдын ала қаржыландыру керек. Пайдасы бойынша жоспары өткен инветитциялармен негізделген, жылдық күнделікті шығындармен мақсаттық өтелу жетістіктерін талап етеді. Қаржылық жоспары осымен байланысты инвеститциялық объектілердің қаржыландыруын қамтамасыз ету керек. Оперативтік жоспарлану сандық көрсеткіштерін интегрирлену жоспарланудың контурымен пайданы жоспарлаудың ішкі контурын білдіреді.

көшіріледі). Инфляция кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең

қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі кезінде пайдаланылады;
статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып, өткен жылдардың санына бөледі);
нөлдік база тәсілдемесі (барлық айқындамалар қайта есептелуі тиіс бұл әдіс нақтылы қажеттіліктерді есепке алады және оларды мүмкіндіктерімен үйлестіріледі).

шығындарының қосындысынан тұрады.



Өнімнің жаңа бірлігімен бірге,

жалпы шығындар өзгермелі шығындардың сомасындай шамаға өсіп отырады. Кәсіпкер үшін өнімнің бір бөлігін өндіруге жұмсалған шығындардың маңызы зор. Ол орташа шығындар деп аталады.
Өнім өндірісінде бір данаға шыққан шығындарды білу үшін орташа шығындар есептелуі:
- орташа тұрақты шығындар;
- орташа өзгермелі шығындар;
орташа жалпы шығындар.
Шығындардың барлығын жоспар бойынша жұмсайды, сонымен қатар олар белгілі шектеу және нормаларға сәйкес келеді. Шығындарды табыс алу үшін жұмсайды.

алдын ала болжай отырып, асығыстық шешімге жол бермеу. Жоспарлау шешім

қабылдаудың ерекше түрі ретінде барлық кәсіпорынның қызметін тұтастай қамтиды. Жоспарлаудың негізгі мақсаты - кәсіпорыннын өндірістік-қаржылық операцияларындағы қызметін анықтау, уақыт бойынша және кәсіпорынның бөлімшелері бойынша оны нақтылау, алдыға қойған мақсаттарды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін қаржы көздерін және ресурстардың қажетті мөлшерін анықтау.

Пайдаланған әдебиеттер

Куатова Д. Я.

«Кәсіпорын экономикасы» Алматы, 2006 жыл
Уикипедия
Қазақ энциклопедиясы, 4 том
Устинава В.А. «Экономика управления предприятием» учебное пособие , 2005