XVIII- Х I Х ғасырдағы ұлт-азаттық көтерілістер XVIII- Х I Х ғасырдағы

Датұлы (1783-1797).

-Көтеріліс себептері

-Сырым Датұлы 1-ші көтерілісі

-Сырым Датұлы 2-ші көтерілісі

бекіністер салына бастады. 1744 ж. Орынбор салынды. Ор өзені бойында

Орск салынды. Орал қаласынан Өскеменге дейінгі 3,5 мың шақырым қашықтықтағы Жайық, Ертіс өзендері жағалауларында ірі әскери бекіністер салынды. Оларға орыс-казактар қоныстандырылды

ауылдарын шауып, кезекті тонауға келген казак-орыс атаманы Чагановтың отрядымен шайқасып,

оны ойсырата жеңеді. Атаманның өзін тұтқындап, Хиуаға құлдыққа сатып жібереді. Бұл патша әкімшілігіне үлкен соққы еді. Соған орай Орал қаласындағы патша әскері түгел аттанып, осы жылдың күзінде Сырымды қолға түсіреді. Бірақ оны Нұралы хан қыруар мал беріп, бірер айдан кейін босатып алады.

Сырым Датұлы 1-ші көтерілісі

Тіленші Бөкенбайұлының қолдауымен орал казак-орыс әскерімен күресін әрі жалғастырады. Бірақ

Нұралы хан бұл жолы Сырымды қолдамайды, қайта оған қарсы шығып, шекаралық әкімшіліктен көтерілісшілерді басу үшін арнайы әскер жіберуін талап етеді. Сөйтіп ол былайғы жерде Сырымға қарсы күресте шекара әкімшілігімен бір болады.

Міне, осы кезден, яғни 1784 ж. бастап патшаның отарлау саясатына қарсы күресте ханының да, қарашасының да ортақ ниеттестігіне ие болып келген көтерілісшілер арасына жік түсіп, Сырым бастаған халық қозғалысының күресі енді Әбілқайыр әулетінен шыққан хан мен сұлтандарға қарсы бағытталады. Кіші жүздің көптеген рулары Нұралы ханға бағынбай көтерілісшілер жағына шығады.

1785 ж. күзінде болған старшындар жиналысы Нұралыны хан деп танудан бас тартады. Келесі жылдың көктемі қарсаңында көтерілісшілердің қысымына шыдамаған Нұралы шекаралық шептегі қамалға қашуға мәжбүр болады. Оның ақыры сол жылы Екатерина ІІ-нің Нұралыны хандықтан түсіру жөніндегі жарлыққа қол қоюына әкеп соғады.

көтерілістер орын алды.

Кеңес өкіметі 1916 жылғы ұлт азаттық

қозғалысын басып жаныштау үшін далаға жазалау экспедициясын жіберген патша өкіметінің тәжірибесін қайталады.

Маңғыстау, Жылқосын, Ойыл, Табын аудандарының шаруалары Қазақстан жерін тастап, Түрікменстан, Қарақалпақстан аумағына, ал бір бөлігі Иран мен Ауғанстанға көшіп кетуге мәжбүр болды.

Алматы округінің көптеген аудандарының бүлік шығарған ауылдары Қытай жеріне ауып кетті.

1931 жылы көктемде Қарқаралы округінің Абыралы, Шыңғыстау және Шұбартау аудандарында көтеріліс жасаған шаруалар түгелге дерлік қырып тасталды.

Компартия 1932 жылы қыркүйекте Қазақстанның ауылшаруашылығы жөнінде қаулы қабылдады.

Жасанды жолмен құрылған ұжымшарлар таратылып, халыққа күштеп қоғамдастырылған мал-мүлкі қайтарылды.

1935 жылы ақпанда екпінді ұжымшар мүшелерінің съезі болып, ауылшаруашылығы артелінің жаңа үлгі Жарғысы қабылданды.

Бөкей хандығында аса ірі халық-азаттық көтерілістерінің бірі болып өтті. Ол

көтерілістің басты себебі жердің жетіспеушілігі еді. Мәселен, Ішкі Ордадағы 20 мыңға жуық отбасы шаруашылығы жер тапшылығынан зардап шекті. Ең жақын шұрайлы жерлердің бәрін де ірі помещиктер мен байлар өзара бөлісіп алып қойған болатын. Қатардағы қарапайым қазақтар жерді солардан жалға алып пайдаланды. Қазақ ақсүйектері орыс помещиктерінен жалға алған жерлерді өздерінің жеке қалауы бойынша қазақ ауылдарына көтеріңкі қымбат бағаға тағы да қайыра жалға беріп отырды.

хан (1802-1847) – Қазақ хандығының соңғы ханы, ұлт азаттық көтерілісінің

әйгілі басшысы. Ол өзінің тегі жағынан төре тұқымынан. Бабасы – қазақтың атақты ханы Абылай. Арғы аталары Шыңғыс ханның Жошы деген үлкен баласынан тарайды. Абылайдың әйелі қалмақтың Хочу мерген нойанының қызы Топыштан Қасым сұлтан туады. Кенесары осы Қасым сұлтанның баласы.

сақтау
Қазақ жерін бекіністер мен
округтік
билеу арқылы
отарлауды тоқтату
Қоқандықтардың тепкісіндегі

қазақтарды азат ету

А

В

С

өзені
Торғай өзені
Ұлытау бойында
тұрғызылды
А
В
С

Сарыарқадан
Оңтүстікке қарай көшу
А
В

алды?
372
572
272
А
В
С

айы
1934 жылдың
ақпан айы
1935 жылдың
ақпан айы
А
В
С

көтеріліс кезінде қазақ ауылының әлеуметтік-экономикалық жағдайы күрт нашарланды. Көптеген шаруашылықтар

жазалаушылардың тонауына ұшырады, көтерілісшілердің бір бөлігі Қытай мен Монголия аумағына қоныс аударуға мәжбүр болды. Қазақстан ауылдарынан қарудың күшімен 150 мыңнан аса ер-азамат тыл жұмыстарына аттандырылды.
Бірак кайғылы салдарларына қарамастан