Физика семестров

bakalavr ta’limi bosqichining fizika yo’nalishi o’quv rejasiga kiritilgan bo’lib, ixtisoslik

fanlari tarkibiga kiradi. “Yarimo’tkazgichlar va dielektriklar fizikasi” fani fizika sohasining o’ta dolzarb muammolariga tegishli bo’lib, uni oqitishda yarimo’tkazgichlar va dielektriklardagi fizikaviy hodisalarning asosiy qonuniyatlari bilan tanishtirish nazarda tutiladi.”Yarimo’tkazgichlar fizikasi” fanining ning asosiy boblari quyidagilardan iborat:

tashuvchilarning sochilish mexanizmlari
Yarimo’tkazgichlarda kinetikaviy hodisalar
Nomuvozanat zaryad tashuvchilar diffuziyasi va dreyfi
Yarimo’tkazgichlarning

optik va fotoelektr xosssalari

Yarimo’tkazgichlarda kontakt hodisalar

Yarimo’tkazgichlarda nomuvozanat zaryad tashuvchilar generatsiyasiva rekombinatsiyasi

Yarimo’tkazgichlarda elektron va kovaklar statistikasi

Yarim o’tkazgichlar fizikasi

Yarimo’tkazgichlar uchun zonalar nazariyasi

ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI




SAMARQAND - 2012
YARIMO‘TKAZGICHLAR FIZIKASI” DAN

ASOSIY ATAMA VA TUSHUNCHALARNING
IZOHLI LUG‘ATI

unga fan boyicha zarur fizikaviy doimiyliklar hamda elementar yarimo’tkazgichlar kremniy

va germaniyning asosiy elektrofizikaviy parametrlari kiritildi, mavzular rasmlar bilan boyitildi. Bundan tashqari, bitiruv malakaviy ishida “Yarim o’tkazgichlar fizikasi”dan tuzilgan glossariyning gipermurojatli elektron varianti ham yaratildi va foydalanish uchun qulay bolibgina qolmay, foydalanuvchi vaqtini tejashga xizmat qiladi. “Yarimo’tkazgichlar fizikasi” fani “ Fizika ” bakalavrlik yo’nalishi o’quv rejasida ixtisoslik fani hisoblanib, etarli darajada katta hajmga ega va o’ziga xos atama hamda tushunchalarga boy fan. Bitiruv malakaviy ishida yaratilgan ushbu glossariy boshlang’ich ko’rinishda 400 ga yaqin so’z va jumlalardan iborat bo’lib, uni o’quv jarajoniga tatbiq etish davomida boyitilib boradi degan umiddamiz.

bo’lib, unda zarralar tizimi yengil (elektronlar) va og’ir (atom yadrosi)

zarralarga ajratiladi. Bu yaqinlashuv Born-Oppengeymer yaqinlashuvi ham deyiladi.
ADSORBLANISH – lot. ad - yo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi va sorbeo – yutaman - modda sirtiga suyuq va gaz holdagi moddalarning yutilishi
ADSORBSIYAVIY MUVOZANAT - adsorblanish va desorblanish jarayonlari birday tezlikda o‘tadigan tizim holati
AKSEPTOR - uyg‘onmagan holatda egallanmagan mahalliy sath mavjud bo‘ladigan, uyg‘ongan holatda esa, valent sohadan elektronni o‘ziga tortib oladigan kristall panjara nuqsoni
AKSEPTOR KIRISHMA - atomlari akseptorlik xossasiga ega bo‘lgan, ya’ni neytral holda elektronni tutib oladigan kirishma.
AKSEPTOR SATH – yarim o‘tkazgichninmg energiyaviy diagrammasida akseptor kirishma yoki nuqson hosil qilgan energiyaviy sath.

tavsiflovchi parametrlar bir xil qiymatga ega bo‘luvchi fizikaviy maydon
BIR JINSLI

MUHIT - muayyan fizikaviy xossalari koordinatalarga bog‘liq bo‘lmagan muhit
BIR O‘QLI KRISTALL - faqat bitta optik o‘qqa ega bo‘lgan kristall. BOG‘LANGAN ELEKTRON - atom yadrosiga elektrostatik tortilish tufayli bog‘langan electron.
BOLSMAN DOIMIYSI - asosiy fizikaviy konstantalardan biri bo’lib, haroratning 1 gradusga o’zgarishiga to’g’ri keluvchi molekulalar kinetik energiyasining o’zgarishini bildiradi: ~1,38*10-23j/К (universal gaz doimiysining Avogardo soniga nisbatiga teng)
BOLSMAN KINETIK TENGLAMASI - ko‘p sonli zarralardan tashkil topgan tizimning nomuvozanatiy bir zarrali taqsimot funksiyasi qanoatlantiradigan integral-differensial tenglama
BOLSMAN STATISTIKASI - o‘zaro ta’sirlashmaydigan ko‘p sonli zarralarga ega bo‘lgan, ya’ni mumtoz ideal tizimlar statistikasi.

dielektrik singdiruvchanliklarini hamda ular bilan bog‘liq kattaliklarni, masalan, dielektrik yo‘qotishlar

burchagi tangensini aniqlash.
DIELEKTRIK QABUL QILUVCHANLIK - dielektrikning qaralayotgan nuqtasidagi mutlaq dielektrik singdiruvchanlikning elektrik doimiyga nisbatiga teng bo’lgan kattalik.
DIELEKTRIK SINGDIRUVCHANLIK - dielektrikning xossalari, xususan, uning qutblanuvchanligi bilan bog’liq bo’lgan kattalik bo’lib, dielektrik muhitda elektr maydon kuchlanganligi vakuumdagiga nisbatan necha marta kamayishini ko’rsatadi.
DIELEKTRIK YO‘QOTISHLAR BURCHAGI - dielektrik bir elektromagnit tebranish davrida yutgan energiyasining dielektrikdagi o‘zgaruvchan elektr maydonning o‘rtacha energiyasiga nisbatini ifodalovchi kattalik. DIELEKTRIK YO‘QOTISHLAR - dielektrikdagi o‘zgaruvchan elektr maydon energiyasining issiqlikka aylanadigan qismi.
DIELEKTRIKLAR - amalda elektrik tokni o‘tkazmaydigan (yoki yomon o’tkazadigan) moddalar.

asosiy atama va tushunchalar tizimlashtirilib,400 ga yaqin atama va tushunchalardan

iborat izohli lug’at-glossariy tayyorlandi.
“Yarimo’tkazgichlar fizikasi”dan yaratilgan glossariy fanning asosiy boblarini qamrab olgan bo’lib, alohida mavzular tushunchalar mohiyatini yoritib beruvchi rasmlar bilan to’ldirilgan vaunga fan boyicha zarur fizikaviy doimiyliklar hamda elementar yarimo’tkazgichlar kremniy va germaniyning asosiy elektrofizikaviy parametrlari ham kiritilgan.
“Yarimo’tkazgichlar fizikasi”dan yaratilgan glossariyning elektron varianti ham yaratilgan bo’lib, uning imkoniyatlari talabalarning fanga bo’gan qiziqishlarini orttirib, shu fan asoslarini o’zlashtirishlarini osonlashtiradi va vaqtlarini tejashga xizmat qiladi.
“Yarimo’tkazgichlar fizikasi”dan yaratilgan glossariyni talabalarga “Yarimo’kazgichlar va dielektrklar fizikasi” hamda “Qattiq jismlar fizikasi” fanlari asoslarini o’rganishda foydalanishlari uchun tavsiya etish mumkin.