Металлургия. 9-сынып

кездеседі. Белсенділігі тым төмен металдар (Cu, Ag, Au, Pt) ғана

сом күйінде кездеседі. Кернеу қатарындағы Li-Mg дейінгі орналасқан ең белсенді металдар табиғатта тұздар, хлоридтер, сульфаттар, карбонаттар, фосфаттар, әсіресе силикаттар түрінде кең таралған. Орташа белсенділігі бар металдар (магнийден сынапқа дейін) жер қыртысында, көбінесе оксидтер мен сульфидтер түрінде кездеседі, бірақ олардың тұз тектес минералдары да бар. Өнеркәсіптік әдіспен металдар алынатын минералдарды кендер деп атайды. Егер кеннің құрамында бірнеше металдың қосылыстары кездессе, оларды полиметалл кендерге жатқызады. Мәселен, Алтай тауларының Қазақстанға қарасты жағында 900-ге жуық полиметалл кен орындары табылған. Осыған бола бұл өлке Кенді Алтай деп аталады. Жезқазғанда мыс, қорғасын, мырыш, никель, кобальт, алюминий, марганец, т.б металдардың кендері кездеседі. Қаратау жоталарында да қорғасын, мырыш, ванадий, темір кендері көптеп кездеседі. Қазақстандағы кен орындарын зерттеумен академик Қ.И. Сәтбаев бастаған ғалымдар тобы айналысты.
Кендерден металдарды бөліп алумен металлургия өнеркәсібі айналысады (грекше metallurgio – металдарды өңдеу деген сөз).

ғылым мен техниканың және өндірістің саласы.
Оны қара және түсті

металлургия деп бөледі.
Қара металлургия темір және оны құймаларын өндірумен айналысады. Басқа металдардың бәрінің өндірісін түсті металлургияға жатқызады, ал олардың өздерін және құймаларын «түсті металдар» деп атайды.

Ақтөбе ферроқұйма зауыты, Соколов-Сарыбай мен Лисаковск тау-кен комбинаттары кіреді.
Қазақстанда

аса бағалы металдар: алтын, күміс, платина және сирек кездесетін металдар: ванадий, рений, молибден, уран, т.б. өндіріледі.Қазіргі заман техникасында қолданылмайтын металдар және құймалар жоқ десе де болады. Барлық металлургиялық процестердің негізіне — кендегі металдарды түрлі тотықсыздандырғыштың көмегімен тотықсыздандыру жатады. Белсенділігі төмен металдар үшін мұндай реакциялар оңай жүреді. Металдардың белсенділігі неғүрлым жоғарылаған сайын оны кеннен бөліп алу қиындай береді.

пирометаллургия
гидрометаллургия
электрометаллургия

байланысты әртүрлі аталады.
Қосылыстар құрамынан металды басқа металдар, кремний, көміртек,

көміртек (II) оксиді арқылы тотықсыздандыруды металлотермия деп аталады. Бұл әдіспен темір, хром, марганец т.б металдар алынады:
Мысалы: Fe2O3 +3CO =2Fe + 3CO2↑
2Fe2O3 +3C =4Fe + 3CO2↑
Тотықсыздандырғыш ретінде алюминий қолданылса, онда алюминтермия деп аталады.

арқылы, ал қалғандарын ерітінділерінің электролизі арқылы алады.
2NaCl →2Na +

Cl2↑
2Al2O3 → 4Al + 3O2↑
Электролиз әдісі арқылы сілтілік, сілтілік жер металдар және алюминий, магний, мыс металдары алынады.

Қазіргі кезде 80-ге жуық металдар бар. Металдар болмағанда электронды, телевизия

және т.б алуан түрлі техникалардың дамуы қазіргі дәрежесіне жетпес еді. Қазіргі адам тіршілігі металдарды қолданумен байланысты. Тіпті тірі организмде ең кем дегенде 10 металдың болатыны анықталған. Олар: темір, мыс, магний, кобальт, мырыш, марганец, молибден, натрий, калий, кальций. Бұлар тіршілік элементтері деп аталады.

жармасында, сүт тағамдарында, жаңғақтарда болады
Алтын, күміс ауыз қуысының бактерияларын

залалсыздандырады алтын мен күмістен жасалған қасықтар

ас тұзы жеткілікті. Егер артып кетсе бүйрек қызметі бұзылып, қан

қысымы көтеріледі.

сүйектерде кездеседі. Ион түрінде қанның ұюына қатысады. Тіс пасталарының құрамында

болады. 

болады. Кофені тым көп ішпеу керек, себебі ол темір иондарының

сіңірілуін 40%-ға азайтады. Анемия ауруы пайда болады. Көк алмада, ешкінің шикі сүтінде, көк бауырдың құрамында 24% темір бар ферритин деп аталатын зат болады.