ШЫ?АРМАШЫЛЫ? Ж?МЫС - А?ЫНДАР К?НТІЗБЕСІ

2014 ЖЫЛ
 АқынАқын, ағартушыАқын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетініңАқын, ағартушы, жазба қазақ

әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашынегізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, орыснегізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор.
Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.

Абай (Ибраһим)
Құнанбаев

(1845(1845-1904)

Қыс
Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,  Әуес көріп жүгірген жас балалар, 
Соқыр-мылқау танымас тірі жанды,  Беті-қолы домбығып, үсік шалды, 
Үсті-басы — ақ қырау, түсі суық,  Шидем мен тон қабаттап киген малшы
Басқан жері сықырлап, келіп қалды.  Бет қарауға шыдамай сырт айналды. 
Дем алысы — үскірік, аяз бен қар,  Қар тепкенге қажымас қайран жылқы 
Кәрі құдаң — қыс келіп, әлек салды.  Титығы құруына тез тақалды.
Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,  Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр
Аязбенен қызарып ажарланды.  Малшыларым, қор қылма итке малды. 
Бұлттай қасы жауып екі көзін,  Соныға малды жайып, күзетіңдер, 
Басын сіліксе, қар жауып, мазаңды алды.  Ұйқы өлтірмес, қайрат қыл, бұз қамалды! 
Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда,  Ит жегенше Қондыбай, Қанай жесін, 
Алты қанат ақ орда үй шайқалды.  Құр жібер мына антұрған кәрі шалды.
 

жаңа дәуірдегі қазақ әдебиетінің қалыптасуына қомақты үлес қосқан. Ол қазақ

жастарын ең алдымен оқу, өнер-білім, техниканы игеруге шақырады. Ол өнер-білімі жетілген елдердің артықшылығы қандай, олар сол өнерімен нені игеріп отыр, ертеңгі өмірдің талап-тілектері не секілді күрделі мәселелерді жастар алдына көлденең тарту арқылы оларға ой тастап, өнер-білімді батыл игеруге шақырады

Ыбырай Алтынсарин
(1841—1889) 

Кел, балалар, оқылық!

Бір Аллаға сыйынып, Оқысаңыз , балалар, Мал дәулеттің байлығы, Сиса көйлек үстіңде Кел, балалар, оқылық , Шамнан шырақ жағылар, Бір жұтасаң жоқ болар, Тоқуменен табылған...
Оқығанды көңілге Тілегенің алдыңнан Оқымыстының байлығы, Сауысқанның тамағы Ықыласпен тоқылық.. Іздемей-ақ табылар. Күннен- күнге көп болар, Шоқуменен табылған... Істің болар қайыры Кел, балалар, оқылық, Еш жұтамақ жоқ болар. Өнер- білім бәрі де Бастасаңыз алдалап, Оқығанды көңілге Кел, балалар, оқылық, Оқуменен табылған. Оқымаған жүреді Ықыласпен тоқылық. Оқығанды көңілге Кел, балалар, оқылық , Қараңғыны қармалап. Ықыласпен тоқылық.. Оқығанды көңілге Кел, балалар, оқылық, Ықыласпен тоқылық.. Оқығанды көңілге Ықыласпен тоқылық..

АҚПАН 2014 ЖЫЛ

облысының қазіргі Булаев ауданы.
Мағжанның барлық өмірі –

поэзиясында. Ақын ел ішіндегі әлеуметтік, қоғамдық өмірге белсене араласады. Соларға ақындық үн қосып отырады. Мағжан өлеңдері негізінен халқының, ел – жұртының тағдырына бағышталған.
Мағжан – лирик ақын, сыршыл ақын. Ақын поэзиясының ең қомақты жағы осы лирикалары. Олары романтикалық асқақ сезіммен өрілген. Жан тербетеді, адамды нәзік сұлу сезімдерге бөлейді. Ақын лирикасының тақырыптары алуан: туған жер, ата мекен, халық тағдыры, ар – адамгершілік, шынайы махаббат, т.б.

НАУРЫЗ 2014 ЖЫЛ

МЕН ЖАСТАРҒА СЕНЕМIН
Арыстандай айбатты, Жұмсақ мiнез жiбектер. Алаш айбынды ұраны,
Жолбарыстай қайратты – Сүттей таза жүректер. Қасиеттi құраны,
Қырандай күштi қанатты. Қасиеттi тiлектер – Алаштың олар құрбаны,
Мен жастарға сенемiн! Мен жастарға сенемiн! Мен жастарға сенемiн!
Көздерiнде от ойнар, Тау суындай гүрiлдер, Мен сенемiн жастарға.
Сөздерiнде жалын бар, Айбынды алаш елiм дер, Алаш атын аспанға
Жаннан қымбат оларға ар, Алтын Арқа жерiм дер, Шығарар олар бiр таңда,
Мен жастарға сенемiн! Мен жастарға сенемiн! Мен жастарға сенемiн!
Жас қырандар – балапан, Қажу бар ма тұлпарға,
Жайып қанат ұмтылған. Талу бар ма сұңқарға,
Көздегенi көк аспан. Иман күштi оларда,
Мен жастарға сенемiн! Мен жастарға сенемiн!...

2014 ЖЫЛ
Сәбит Дөнентаев - ХІХ ғасырдың басында қазақ

әдебиетінің тарихында іргелі орны бар ағартушы - демократ ақындарының бірі. Ол - өзінің шығармаларында еңбекші халықтың өмірін және совет дәуірінің шындығын социалистік реализм әдісімен жырлаған талантты ақын. С. Дөнентаевтың ақындық қызметі екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңі - 1912-1918 жылдар арасы, екінші кезең - кеңес дәуіріндегі шығармашылығы, яғни 1918-1928 жылдар арасы.
    С. Дөнентаев өз дәуірінің қоғамдық шындығын кең жырлаған, қазақ әдебиетінің өткір сатиралық стильді қалыптастырған ірі суреткер ақын.

Заман кімдікі?

Бұл заман байқағанға күштінікі, Жаным - хақ, қара басым - патшанікі,
Азулы, тырнақты мен тістінікі. Абырой, кісілігім - ақшанікі.
Дүниенің патшалығы, батырлығы - Билігім, жиған малым, сөйлер сөзім,
Тыпырлап тыныш жатпаған істінікі. Ашулы, жұдырығы зор саспанікі.
Жуас қой ен жайылған - қасқырдікі, Жансыздық  - іссіз қарап тұрғандікі,
Құл еркі қожайыны - «тақсырдікі». Құр тілек құдай әбден ұрғандікі.
Құр қалмақ, әр орнында қырсық шалмақ, Күш-қуат жанталасып жинамасаң,
Тартыншақ, жалқау қара басқырдікі. Мал, басың бұрын үміт қылғандікі.

молынан тұтастырып жатқан ұлы жырау. "Кедей күйі", "Әділдік керек халыққа",

"Кәрібайдың төбеті", "Жылқышы", "Мәңке болыс" тәрізді тегеурінді де өжет ақындык мінезден, халықтық даналықтан туған өлеңдері, әйгілі Құлмамбет, Сарбас, Нұрмағанбет, т.б. ақындармен айтысы – даңқты шайырдың төңкеріске дейінгі шығармашылығынан сақталған қомақты мұрасы.

Ленинградтық өренім,

Ленинградтық өренім, Шамы Күндей жайнаған,
Мақтанышым сен едің Аспанға үйлер бойлаған…
Нева өзенін сүйкімді Арқа тұтып алыста,
Бұлағымдай көремін. Айбыным деп ойлағам!
Көпіріне қарасам, Жабықпағын Ленинград!
Көмкерген су көремін. Отан әмір берген шақ.
Өркеш-өркеш жарасқан Сап-сап қол барар
Шоқылардай дер едім. Қорғап сені ол қалар.
Сапырылған көк теңіз, Жанышталар айдаһар!
Шомылдырған кемерін! Жата алмаймын төсекте,
Шамы күндей жайнаған Жаным қалай жайланар?
Аспанға үйлер бойлаған... Құс ұйқылы көнемін,
Арқа тұтып алыста Қайтып ұйқы көремін,
Айбыным деп ойлағам! Жетсін деймін сендерге,
Жыл құсындай өлеңім,

МАМЫР 2014 ЖЫЛ

қоғам қайраткері, ойшыл.
Реалист-ақын XX ғасырдың әдебиетінде жаңа жанрлар

туғызды, роман жанрының, реалистік поэманың қалыптасуына әсер етті. Оның адам өмірінің мән-мағынасы жайлы "Адасқан өмір" поэмасы, XX ғ. басындағы қазақтың іріп- шіріген билеуші табының ескен, тәрбие алған ортасы, ескілікке қарсы үн кетерген "Қамар сұлу" шығармасы, жастарды асқақ қиял, зор талапқа бастайтын лирикасы - оны қазақ әдебиетіндегі демократтық әдебиеттің ірі өкілі етті.  

Шәкірт ойы

Қараңғы қазақ көгіне, Еңбек, бейнет тарауы,
Өрмелеп шығып күн болам. Рахатқа сарқылар.
Қараңғылықтың көгіне, Надандық теңізі тартылар,
Күн болмағанда кім болам? Орны отайып, көгерер.
Мұздаған елдің жүрегін, Қызығын жайлап ел көрер.
Жылытуға мен кірермін. Тұрмыс, тағдыр бірі де,
Бұл мақсұттан бұра алмас,
Қаһарман Рүстем, Әли де.

МАУСЫМ 2014 ЖЫЛ

жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі. Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты

бұрынғы «Қызыл ту» ауылында туған. Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің әр түрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, құнарлы шығармалар Оның шығармалары өзі ғұмыр кешкен заманның, өзі араласқан қоғамның мұқтажын өтеуге, оның ақ-қарасын парықтауға арналған.

Жаз келді

Күн жылынып, қар да еріп дүрілдеп,  Шаруалар да қуанышты күлімдеп
Сай-саладан сулар ағып, күрілдеп, Ептеп өтті алты аяғы қыс күнім деп,
Ой мен қырда басқызбайды сар балшық. Балалар да лек-лек болып доп қуған,
Әлем-тапырық жердің беті іріңдеп. Жалаң аяқ, жалаң бас жүр дірілдеп.
Аспан жүзі ұшпалы бұлт сәуірдің Мал да, адам да не бар жандық мәз болды,
  Жылы желі бетті сүйген тәуір күн. Қатар түзеп, үйрек, аққу, қаз келді.
  Қыс қысылған көтерем мал жалғыздап,   Жердің жүзін бейне ұжмақка теңейтін
  Тұс-тұсынан шығып жатыр ауылдың. Алақай, алақай-ау, жаз келді.

ШІЛДЕ 2014 ЖЫЛ

ақын, қоғам, мемлекет қайраткері. Осы кезде жаңа өмір жолында күреске

шақырған «Асау тұлпар» өлеңдер жинағы, «Бақыт жолына», «Қызыл сұңқарлар» атты пьесалары, «Домбыра», «Экспресс», «Тұрмыс толқынында» атты поэтикалық жинақтары жарық көрген. Жаңашыл ақын поэзия мен драматургияға көп жаңалықтар енгізді.

Сәкен Сейфуллин
(1894-1938)

Ақсақ киік

Арқаның Бетпақ деген даласы бар, Азайды соңғы кезде байғұс бөкен, Тамады қара жерге аққан қаны, Бетпақ шөл, ойлы-қырлы панасы бар. Мың-мыңдап баяғыда жүреді екен. Қиналып ентігеді шыбын жаны. Сол жерде ел жоқ, көл жоқ өсіп-өнген, Бұл күнде келе жатқан жолаушыға, Боялып ақ денесі қызыл қанға, Жәндіктің киік деген баласы бар. Кездесіп анда-санда саяқ некен. Келеді әлі бітіп, жығылады. Киікті қазақ және дейді бөкен, Кей қазақ кәсіп қылып киікті атқан. Сандалып келе жатыр ақсақ киік, Бетпақты байғұс бөкен қылған мекен. Мүйізін пайда қылып-ау шетке сатқан. Бір тоқтап, бірде жүріп әлін жиып. Киікті атып аңшы өлтіргенде, Сандалған бір киікті ұшыраттым, Ақбөкен сахараның ботакөзі, Жазықсыз жан өлді деп ойлай ма екен. Бір жылы-ау Бетпақ шөлде келе жатқан. Атты екен қандай адам көзі қиып. Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім, Бетпақта келе жатыр ақсақ киік, Ақбөкен сахарада қына терген, Басқаға жануарды-ау теңгермедім. Бір жүріп, бірде тоқтап, басын иіп. Кім екен жапан түзде сені көрген. Көздері мөлдір қара ақ бөкенді, Қоярға шыбын жанын жер таппайды, Аяныш сезімі жоқ бір қазақ-ау, Адамның баласынан кем көрмедім. Мергеннің кеудесінде болып күйік. Дәл көздеп жүрегінен атқан мерген.

ТАМЫЗ 2014 ЖЫЛ

тарихшы, композитор. Абаймен замандас інісі, әрі ол негізін салған реалистік

әдебиет дәстүрлерін алға апарушы ізбасары. Өзі өмір сүрген ортаның қоғамдық-саяси және өлеуметтік сыр-сипаттарын керебілуде, қоғам мен адам табиғатындағы кемшіліктерді зерделеуде, туған халқына түзу жол көрсетуде Абай бағытын ұстанды.

Адамдық борышың

Адамдық борышың - Қайтадан қайрылып Халқыңа еңбек қыл. Қауымға келмейсiң. Ақ жолдан айнымай Барыңды, Ар сақта, оны бiл. Нәрiңдi
Талаптан да бiлiм мен өнер үйрен, Тiрлiкте бергейсiң. Бiлiмсiз, Өнерсiз, Ғибрат алар артыңа iз қалдырсаң - Болады ақыл тұл. Шын бақыт‚
Мақтанға салынба Осыны ұқ, Мансаптың тағы үшiн. Мәңгiлiк өлмейсiң! Нәпсiңе билетпе Басыңның бағы үшiн.
Өмiрiңдi сарп қыл өлгенiңше, Жоба тап, Жол көрсет, Келешек қамы үшiн.

ҚЫРКҮЙЕК 2014 ЖЫЛ

зерттеушісі, түрколог, дарынды ақын-аудармашы. қазіргі Қостанай облысы, Торғай атырабындағы, Сартүбек

деген жерде ел арасында беделді, қайратты кісі Шошақұлы Байтұрсын шаңырағында дүниеге келген.
Ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады.

Анама хат

Қарағым, дұғагөйім, қамқор анам! Алданып тамағыма, оны ұмытсам,
Арнап хат жазайын деп, алдым қалам. Болғандай жегенімнің бәрі харам.
Сені онда, мені мұнда аман сақтап, Адамнан туып, адам ісін етпей,
Көруге жазғай еді Хақ тағалам! Ұялмай, не бетіммен көрге барам?!
Бара алмай, өтірікші болып әбден, Көп айтпай, қысқасынан сездіретін -
Семейдің түрмесінде отыр балаң. Балаңның мінезі бар сөзге сараң:
Мал ұрлап, кісі өлтірген айыбы жоқ, Кетер деп «суға құлап, отқа түсіп»,
Өкімет, өр зорлыққа не бар шараң! Қайғы жеп, менің үшін болма алаң!
«Үмітсіз шайтан болсын» деген сөз бар,
Жолдар көп жәннатқа да тарам-тарам.
Оқ тиіп он үшімде, ой түсіріп,
Бітпеген жүрегімде бар бір жарам.

ҚАЗАН 2014 ЖЫЛ

ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жыршы, жалынды көсемсөз шебері, әдебиеттің әр

түрлі жанрына қалам тартқан қаламгер.
Алғашқы кітабы — "Оян, қазақ!" деген атпен Петербург қаласындағы жарық көрген өлең жинағы. Одан кейін 1913 жылы Орынборда "Азамат", ал 1915 жылы "Терме" атты өлеңдер кітаптары басылып шығады. Ақын өлеңдерінің басты такырыбы—ел тағдыры болды.

Елім-ай

Ем таба алмай дертіңе мен ертеден, Мұны құр бос өлең десең, өзің біл.
Сол бір қайғың өзегімді өртеген. Жұрт болмаймын өлем десең, өзің біл.
Тырп етпейсің бас көтеріп көрпеден, He болса да көнем десең, өзің біл,
Еңсең неге түсті мұнша, елім-ай? Босағада жүрген құлша, елім-ай!
Өткен сағым, келер алдың бір мұнар, Түзелесің қашан, жұртым, оңалып?
Қызылшылсың қызарғанға тым құмар. Тіл амасаң, кетпеймісің жоғалып?
Сақтан деген сөзді жан жоқ шын ұғар, Қайтер едің еткен дәурен оралып,
Жемге шапқан, қармақ құрса, елім-ай! Жылы жүзбен мойнын бұрса, елім-ай?
Қандай едің, қара кейін қайырылып, Сол күніңді көрсем - менің арманым,
Қандай едің, тұрсың одан айрылып. Жоқтамас ем өзге тілек қалғанын.
Мүгедек боп қос қанатың майрылып, Сұм жүрегім селк етпейді жалғаның
Өксіп жылап өгей ұлша, елім-ай! Бұл мінезің бойда тұрса, елім-ай!

ҚАРАША 2014 ЖЫЛ

саласында бірдей өнімді еңбек еткен қаламгер. Бейімбеттің поэзиялық шығармаларындағы Мырқымбай

– типтік кейіпкер деңгейіне көтерілген жиынтық бейне. Мырқымбай бейнесі арқылы Бейімбет сол кездегі қазақ кедейлерінің болмыс-бітімін, уақыт, қоғам аясындағы тіршілік-тынысын суреткерлік шыншылдықпен бедерлей алған.
Ол – көркем әңгімелері арқылы өзі өмір сүрген заман тынысы мен қоғам өмірін энциклопедиялық кемелдікпен сомдай алған ұлы суреткер.

ЖЕЛТОҚСАН 2014 ЖЫЛ

  ҰЛЫ КҮНI 

Кедей деп туғам, кедей деп өлем, Мендегі тілек – кедей тілегі,
Не көрсем де, кедеймен көрем. Мендегі жүрек – кедей жүрегі.
Кедей қуанса, кедей жұбанса, Кедей езіліп, қатып – семіп ем,
Бір елі көкке тимейді төбем. Кедей кенелді – терім түледі.
Жырлағаным – кедейдің жыры,
Сырлағаным – кедейдің сыры.
Сырым да, жырым да бір,
Мен – дағы сол кедейдің бірі.