Адам даму тұжырымдамасы. Шығуы, эволюциясы және тұжырымдаманың негізгі

А
Қабылдаған: Қайранбаева Г
Әл-Фараби атныдағы Қазақ Ұлттық Университеті

кең ауқымдағы таңдау мүмкіндігімен қам-тамасыз ету үдерісі. Солардың негізгілері -

ұзақ және ауру-сырқаусыз өмір сүру, білім алу мен лайықты тұрмыс деңгейі үшін қажет ресурстарга қол жеткізу мүмкіндігі.

адам дамуы дегеніміз - адамдарды анағұрлым кең тұрғыдағы таңдау мүмкіндігімен

қамтамасыз ету үдерісі. Сайып келгенде, осы таңдау шексіз болуы жэне уақыт бойынша өзгеріп отыруы мүмкін. Бірақ дамудың қай деңгейінде де адам дамуының басты аспекті ұзақ және ауру-сырқаусыз ғұмыр, білім алу және лайықты тұрмыс деңгейі үшін қажет ресурстарға қол жеткізу мүмкіндігі болып табылады. Егер негізгі осы таңдауға қол жетпесе, адамның өзге мүмкіндіктерге шамасы келмейді.

жақсарту мен білімін жетілдіру сияқты адам қабілетін қалыптастыруды қараса, ал

екіншісі осы қабілеттерді жұмыс, бос уақыт немесе мәдени, әлеуметтік және саяси қызмет үшін пайдалануды қамтиды. Адам дамуының деңгейі осы екі жақтың балансын қамтамасыз етпеген жағдайда, адамның өз өміріне көңілі толмауы мүмкін.
Адам дамуының тұжырымдамасы даму және ілгерілеу тәсілдеріне қарағанда, нәтижелерге көбірек негізделеді. Адам дамуының негізгі мақсаты - адамдардың салауатты және жасампаз тіршіліктен біршама ұзақ уақыт бойы ләззат алуына мүмкіндік жасайтын саяси, экономикалық, әлеуметтік және экологиялық лайықты қоршаған орта құру.

сияқты, негізінен соны емес, тек олар жаңа көзқарасты немесе ескі

мұраға қолданылатын өзге тәсілді ғана көрсетеді. Адам дамуы тұжырымдамасының бастауларын адамзат тарихының ерте кезеңдерінен, көптеген мәдениеттер мен діндерден байқауға болады.

заманда-ақ алғашқы талпыныстар жасаған. Мәселен, А. Смит пен оның ізбасарлары

адамды қоғам байлығының көзі ретінде ғана емес, сонымен бірге қоғамдық байлықтың бөлігі деп те есептеген.

адамның дамуымен тікелей сабақтастырды. Ол былай деген: "Байлықты өндіру -

адам тіршілігін ұстаудың, оның қажеттіліктерін қанағаттандыру мен дене, ақыл-ой және рухани күштерін дамытудың құралы ғана. Ал адамның өзі - осы байлықты өндіретін негізгі құрал және ол байлықтың түпкі мақсаты болып қызмет атқарады..."
ХХ ғасырдың 30-шы жылдары Дж.М. Кейнс экономикалық өсудің аса маңызды шарттары (жағдайлары) ретінде адам қабілеттерінің дамуы мен іске асуын, сондай-ақ оның жеке таңдауының мүмкіндіктерін ұлғайтуды бөліп атады.

Денисон көлемді статистикалық материалдар бойынша техникалық жаңа енгізілімдерді, еңбекті пайдалану

мен өндіріс жабдығының ауқымдарын (масштабтарын) кеңейту ХХ ғасырда АҚШ-та ең қолайлы жағдайда нақты үлттық өнімді үлғайтудың тек жартысын ғана қамтамасыз ете алатындығын дәлелдеді. Осы идеяның негізінде Т. Шульцтің ізбасарлары адам капиталы тұжырымдамасын жасады.

жинақтау саласын-да жүріп жатқан үдерістердің ықпалында болып келді. Капиталдың қорлануы

мен материалдық-заттық факторлар прогрестің әмбебап және айқындаушы факторлары ретінде қаралды. Алайда дәл сол материалдық байлықтың өсу көздеріне факторлық талдау жасау экономикадағы адам рөліне жаңаша қарауды туындатты.

Сеннің 1989 жылы "Мүмкіндіктерді үлғайту ретіндегі даму" еңбегінде жарияланған теориялық

зерттеулері шешуші ықпал жасады . Ол даму үдерісін материалдық немесе экономикалық әл-ауқатты арттыру ретінде емес, ал адам "мүмкіндіктерін" үлғайту (кеңейту) үдерісі, яғни, ұзақ және салауатты өмір сүру, білімге қол жет-кізу, көбірек шаруалар тындыру және тағы сол сияқтылар ретінде қарады. Бұл ретте осы үдеріс адам таңдауы еркіндіктерін кеңейтумен байланысты. Адам дамуы тұжырымдамасы сол арқылы даму мақсаты ретінде экономикалық өсудің көрсеткіші есебінде ЖҰӨ (жалпы ұлттық өнімнің) өсуін емес, ал адамның өзінің даму мүмкіндігін, оның таңдау еркіндігі өрісін үлғайтуды қойды.