Қанның тамырлар бойымен қан қозғалысы ОРЫНДАҒАН : 000000 ҚАБЫЛДАҒАН: 000000

байланысты және олардың қанның, қан тамырларының жүрек функцияларының физикалық параметрлеріне

тәуелділігін зерттейді.

ҚАН АЙНАЛЫМ ЖҮЙЕСІНІҢ БИОФИЗИКАСЫ

болады. Атап айтқанда жүрек жұмысының ерекшелігі (қанның систолалық көлемі) қан

тамырларының құрылысының ерекшеліктеріне (олардың радиусы және эластикалык, қасиеттері) және қанның қасиетіне (тұтқырлығы) байланысты болады.

заттардың деформациялануын және ағуын зерттейтін ғылым. Гемореология (гемо — қан)

— қанды тұтқыр сұйық деп қарастырып, оның қан тамырларының бойымен қозғалысын зерттейтін биофизика ғылымының бір саласы.
Сұйықтың тұтқырлығы деп оның бір қабатының екінші қабатымен салыстырғанда қозғалыс әсерінен пайда болатын кедергіні айтады.
Сұйықтың тұтқырлығының басты заңын Ньютон ашқан.


мұндағы η — қанның тұтқырлығы.

Қанның реологиялық қасиеттері

— формалық элементтер суспензиясының плазмадағы ерітіндісі. Ол элементгердің өзіне тән

ішкі құрылысы және қасиеттері бар.

сонымен қатар қан тамырының диаметрі эритроциттердің диаметрінен аса үлкен (dr

>> dэр) болғандағы агрегаттардың түзілісі

Бірақ ірі тамырда эритроциттер жеңіл деформацияланып, диаметрі 3 мкм капиллярдан

диаметрі 8 мкм эритроцит ешқандай өзгеріссіз бұзылмай өтеді.
Уақыт бірлігінде қантамырының көлденең қимасынан өтетін қанның көлемі Q мынаған тең болсын


Бұл тендеуді алғаш ашқан ғалымның кұрметіне Пуазейль тендеуі дейді.
Капилляр тамырларда эритроциттер жіпке «тізгендей» бірінің соңынан бірі орналасып, тамырдың пішініне сәйкес келетін, «тиын бағанасын» кұрайды. Тамырдың диаметрі қанша кіші болғанмен, эрит­роцит пен тамыр кабырғасының арасында плазмаға «орын» қалдырылады. Капиллярдағы қаннын, тұткырлығы өте аз болады

қанның тұтқырлығы да өзгереді. Олай болса, капилляр тамырлар үшін жоғарыдағы

формуланы қолдануға болмайды. Сонымен қатар қаннын тұткырлығы қан тамырларының диаметріне, жылдамдық өзгерісіне және температураға да байланысты.
Қанның қан тамырының бойымен қозғалысы негізінде ламинарлык ағын болады. Бірақ кейде турбуленттік ағын да болуы мүмкін.

да турбуленттік болады. Қанның қозғалыс жылдамдығы артқанда (мысалы, бұлшықетке күш

түскенде) қан тамырларының тармақталу нүктелерінде де турбуленттік ағын болуы мүмкін. Турбуленттік ағын қан тамырларының диаметрінің кенет кішірейген жерлерінде де (тромба) болуы мүмкін. Сұйық турбуленттік ағынмен қозғалу үшін оған қосымша энергия қажет. Сондықтан қан тамырының бойымен қозғалған қан жүрекке күш түсіреді. Турбуленттік ағын кезінде пайда болатын шу жүрек және қан айналым жүйесіне диагноз қою үшін қолданылады.

дейді. Гемодинамиқаның басты ұғымдары — қанның қысымы және қозғалыс жылдамдығы.
Қан

тамырларының бойымен қанның қозғалғандағы қан кысымының, қанның энергиясының және жылдамдығының өзгерісін Верну­ли және Гаген-Пуазейль тендеулерімен түсіндіруге болады.
Қан тамырдың бойымен үздіксіз сорғымен қозғалады. Көлденең қималары әртүрлі тізбектей қосылған бірнеше түтіктердің бойымен уақыт бірлігінде сұйыктың өзара тең колемі ағады.

Қанның қан тамырлар бойымен қозғалысы

бірлігінде әсер ететін күштің (F) шамасын айтады, яғни

өлшем бірлігі Р

= 1 Н/м2. Сонымен қатар көлемдік және сызықтық жылдамдық деген ұғым бар. Көлемдік жылдамдық деп қан тамырларының көлденең қимасынан уақыт бірлігінде ағып өтетін сүйықтың көлемін (V) айтады:
(1)
өлшем бірлігі Q = 1 м3/с.
Сызыктық жылдамдығы деп қанның жүрген жолының уақытқа қатынасын айтады.
(2)

υ = 1 м/с. Қан тамырларынын бойымен өтетін қанның сызықтық

жылдамдығы тамырдың әр бөлігінде әртүрлі болғандықтан, бұдан былай, орташа сызықтық жылдамдык деген ұғымды қоямыз.
Сызыктық және көлемдік жылдамдықтардың арасында мынандай байланыс бар:
мұндағы
Олай болса
(3)
Себебі — тамырдың көлденең қимасының ауданы.
Осы тендеуді (3) сорғының үзіліссіздігінің тендеуі екен. Бұдан түтіктің көлденең қимасынан ағып өтетін сұйықтың көлемі оның сызыктық жылдамдығы мен көлденең кимасының ауданының көбейтіндісіне тең екенін көреміз.
Егер тамырдың колденең қимасының ауданын және сызықтың жылдамдығын тамырдың бір үшы үшін S1 және υ1 деп, екінші ұшы үшін S2 және υ2 деп белгілесек, онда (3) тендеуден мынаны аламыз

Осыдан
(4)

жылдамдығы тамырдың көлденең қимасының ауданына кері пропорционал болады екен.
Қолқаға (аортаға)

жақын қан тамырлар жүйесінің көлденең қимасының ауданы өте аз болады. Артерияға, артериолаға және капиллярларға еткенде көлденең қималарының аудандарының қосындысы аса үлкен шамаға жетеді. Мысалы капилляр тамырлардың келденең қимасының аудандарының қосындысы қолқаның ауданынан 600—800 есе үлкен болады. Соған сәйкес қанның қозғалысының сызықтық жылдамдығы аортада 0,5 м/с болса, капиллярда 0,0003—0,0005 м/с болады.

Қан венаға қарай өткенде, тамырлардың көлденең қимасының ауданы азаяды да, соған сәйкес сызықтық жылдамдығы артады. 64, а-суретте қан тамырлар жүйесінде қанның қысымы, 64, б-суретте сызықтык жылдамдығының қан тамырларының көлденең қимасының ауданына сәйкес өзгерісін сипаттайтын график берілген.

бөлек болғанымен, кибернетикалық зандылықтары бірдей, яғни:
а) Q — түтіктің көлденең қимасынан

уақыт бірлігінде ағын еткен сұйықтың көлемі (немесе сұйыктың ұсақ молекулалар саны десе де болады) болса, I — ток деп өткізгіштің көлденең кимасынан уақыт бірлігінде өткен зарядтар санын айтады. Олай болса, кибернетикалық тұрғыдан қарағанда бұл екі үғым бір-біріне ұқсас.
б) Түтіктің ұштарындағы ДР - қысым айырмасы өткізгіштің ұштарындағы потенциялдар айырымын сипаттайды, яғни

в) со-гидравликалык кедергі - омдық кедергіні сипаттайды.