ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ. АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ

Алиаскарова Г.К.
ТОП: ТОП-11-1.
Тексерген:
Алматы 2013ж.

7 түрі таралған. Ғалымдар шие 2 мыңнан астам жыл белгілі

деп есептейді. Оның отаны - Кіші Азия (Шығыс және Орталық Қытай) мен Кавказ. Еуропаға ол шапқыншылық соғыстары кезінде Рим империясының қолбасшылары әкелінген.  Ресейде шиені өсіру туралы естеліктер XIII-XIV ғасырларға жатады. Сұрып ретінде владимирлік шие туралы алғашқы анағұрлым тура мәліметтер 1657 жылы белгілі болған. Бұл көне сұрып және дәмділердің бірі. Шие мен қызыл шие түрінің пайда болу тарихы аса анық емес. Палеолиттің өзінде осы жеміс түрлерінің дәндері табылған. Кез келген жағдайда шие мен қыызыл шиенің тарихы тереңде.Жемісінен тосап, компот, шарап жасайды және кондитер тағамдарына қосады.Қытай түкті шиесі Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өсіріледіШиені медицинада гемоглобинді көтеру, қан тоқтату, суық тигенде ыстықты басуға, іш тоқтатуға, қан аздыққа, жүйке ауруларына, бронхитта жөтел мен қақырық шығаруға қолданады. Шиеден шырын, тосап, компот, джем, шәрбәт жасайды. Шие аспаздықта түрлі десерттер жасауға қолданылады.

тобына жататын ағаш және бұталы өсімдік. Отаны – солтүстік Парсы жері мен Қаратеңізжағалауы.

Шие тұқымдасында 200 жуық түрі бар. Тропикалық және субтропикалық аймақтарда өседі. Ағаштың биіктігі 3-7 м аралығында. Жапырақтары жалпақтау келген ұзын, ұштары сүйір, жиектері аратісті. Гүлі сұрыпына қарай ақ және күлгін, хош иісті. Жемістері тегіс-домалақ пішінді, орташа салмағы 35 грамм, түсі күңгірт-қызыл, қанық қызыл және ашық қызыл болады. Жемістері дәміне қарай тәтті және қышқыл болып екіге бөлінеді. Еті тығыз, шырынды. Сүйегінің үлкендігі 15 мм-дей.

қалемшелері, көшеттерін ұластыру арқылы көбейтеді. Шие ағашы 30 жылдай өмір

сүреді. Отырғызылғаннан кейін 3-4 жылда жеміс бере бастайды. 8-10 жылдары толық жеміс салу кезеңі. Бір ағаш 100 кг-нан астам жеміс береді. 20-25 жылда сему (жеміс салуының бәсеңдеуі, негізгі бұтақтары ұшының қурауы) кезеңі басталады. Шие желсіз, ық және күн көзі мол түсетін жерде жақсы өседі. Шиені көктемде отырғызған жөн. Күзде отырғызылған көшет, қыс суық болса, ауырып қалады. Отырғызғаннан кейін 1-ші жылдан бастап жылда қырқу-кесу жұмыстарын жүргізу керек. Шие тез тармақталып өсетіндіктен, бұтақтарының арасы тығыз болып, бір-біріне кедергі жасайды. Қырқу-кесуді ерте көктемде, өсімдік әлі «ұйықтап» жатқанда жасайды.

мен микроэлементтерге бай, әсіресе, мыстың мөлшері көп. Шиенің жемісінде 7,3 – 17,5% қант,

0,8 – 2,4% әр түрлі органикалық қышқылдар, 0,15 – 0,88% илік заттар, пектин – 11%, А дәрумені – 0,3-0,55%, С дәрумені – 15%, РР дәрумені – 0,25-0,4% болады. Шиенің құрамында эфир майлары,лимон және алма қышқылдары бар.
100 гр шиеде – 52 ккал.
0,8 гр - белок, 0,2 гр - жир, 10,6 гр - углеводов.

ас қорыту жүйесінің жұмысын жақсартуға қолданады. Жемістің негізгі қасиеті –

ағзаның жалпы қабынуын төмендетіп, зақымдан­ған органдар жұмысын қалыпқа келтіруге септігін тигізеді. Шие сөлі артық салмақты адамдардың қан қысымы мен тыныс алуын реттейді. Биологтердің мәліметіне қарағанда, шие шырыны немесе тосабы зәр шығару жүйесінің жұмысын да реттей алады. Ал ерте кездері ата-бабаларымыз іші өткен, ұшынған адамға шие бұтағын суға қайнатып, ішкізген. Сондай-ақ шие жүйке ауруларына да ем. Дәрілік мақсат үшін өсімдіктің жемісін, жапырағы мен майда бүршіктерін пайдаланады. Халық медицинасында шиеден жасалған дәрілерді қақырық түсіретін, тамаққа тәбет шаптыратын, несеп айдайтын дәрмек ретінде пайдаланады. Осы қасиеттеріне бай­ланысты бұл өсімдік бүйрекке және қуыққа тас байланғанда, бүйрек пен бронх қа­бынғанда, дененің ыстығы көтерілгенде, тоқ ішек түйіліп ауырғанда қолданылады. Шие­мен іш өткенді, буындардың сырқырағанын емдейді, жас жапырақтарының дене сыртындағы жаралар үшін шипалық қасиеті мол.
Шиенің пісіп тұрған жемістерінің сабақтарын қуық қабынғанда, бүйрекке тас байлан­ған­да, іш өткенде, шемен ауруына пайдаланады. Ол үшін ұнтақталған шие жемістері сабақтарының 10 грамын 1 стакан суға салып 10 минут қайнатады да, 1 ас қасықтан 3 рет ішеді.

сүйегінің дәндерінен ұшынуға болады,себебі,оның құрамында гликозид амигдалин (0,85%). который в

кишечнике разлагается под влиянием гнилостных бактерий с образованием синильной кислоты.

материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
Jump up↑ Қазақ тілі

терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54 Қоғамдық тамақтандыру.— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 232 бет. ISBN 9965-36-414-1.

– Орта Азия мен Қазақстанда, Кавказда көп өсетін көпжылдық өсімдік.

Шиенің түрі өте көп. Шиенің ұсақ тамырын қазып алып, көлеңкеде кептіру керек. Сосын ұнтақтайды. Оның 200 граммын 3 литр суға қайнатып, бір күн тұндырып қойып сүзеді де, 150 грамм алма сірке суын құйып араластырады. Бұл дәрі буынға тұз тұнғанда, ревматизмге және қант диабетіне жақсы шипа.
Шиенің етін кептіріп, кампот жасайды. Оны қызылшамен ауырған балаға ішкізіп, аурудың бетін тез қайтарып алады. Мұны ересек адамдар сусын орнына үнемі ішетін болса, асқазан, бауыр, ішек дерттеріне ем табады, жүрегінің жұмысы жақсарады. Сүйегінің ішіндегі дәні улы, шағып жеуге болмайды.