Қазіргі қазақ әдебиетінің әңгіме жанры

(французша genre – тек, түр) термин ретінде шартты түрде екі

мағынада қолданылады:
1) әдебиеттің тектері – эпос, лирика, драма;
2) әдеби шығарманың түрлері – әңгіме, роман, баллада, поэма, комедия, трагедия т.б.

науке в двух разных смыслах. Жанрами нередко называют то что

издавно было принято называть „родами” литературы – эпос, лирику, драму. Но это нарушает давно сложившуюся традицию называть словом „жанр” не роды литературы, а те более частные ее образования, которые существует в пределах различных ее родов такие как например: эпопея, роман, рассказ, новелла, ода, очерк, трагедия”, – дейді.

жайлы жазылған кітаптардың көбінде әдебиеттің тегі – жанр, әдеби шығарма

– жанрлық түр деп танылып жүр. Сонда, эпосты – жанр деп білсек, оның шағын, орта және кең көлемді үш түрі белгіленеді де, шағын көлемді эпикалық түрге – очерк, әңгімені т.б. жатқызамыз.

шыққан тұңғыш әдебиеттанушы-ғалым А.Байтұрсынұлы 1926 жылы жарық көрген мәні мен

маңызы өте терең, сан-салалы әдебиет табиғатын жан-жақты ашып, талдап түсіндірген „Әдебиет танытқыш” атты еңбегінде жазба әдебиеттің өзіндік ерекшеліктерін айта келіп, оны:
әуез, яки әңгіме
толғау тобына қарайтын сөздер,
айтыс-тартыс тобына қарайтын сөздер деп үш түрге бөліп қарастырады.

толып жатыр. Оның бәрін түгендеудің қажеті жоқ. Басты-басты түрлерін алғанда,

олары мынау болады:
1. Ертегі жыр
2. Тарихи жыр.
3. Әуезді жыр.
4. Ұлы әңгіме (роман).
5. Ұзақ сөз.
6. Аңыз өлең немесе әңгіме.
7. Көңілді сөз.
8. Мысал.
9. Ұсақ әңгімелер , – дейді.

„ұлы әңгіменің өресі қысқа, өрісі тарлау түрі „Ұзақ әңгіме”, ал

одан шағындау түрі „Ұсақ әңгіме” деп аталады”, – деп нақтылай түседі. Одан әрі: „Ұлы әңгіме, ұзақ әңгіме, ұсақ әңгіме болып бөлінулері үлкен-кішілігінен ғана. Мазмұндау жүйесі бәр-бәрінде де бір, айтылу аудандарында айырма бар: ұлы әңгіме сөзі алыстан айдаған аттар сынды жайыла бастайды, ұзақ әңгіме жақыннан айдаған аттарша жайыла бастайды, ұсақ әңгіме мүше алып, оралып келе қоятын аттарша бастайды”, – деп „әуезе түрлерін” одан әрі қарай жіктеп, жүйелеп береді.

сөзбен жазылған шағын көлемді шығарма. Әңгіменің жанрлық ерекшеліктері алдымен оқиғаны

баяндау тәсілі, композициялық, сюжеттік құрылысы, кейіпкер жүйесі арқылы айқындалады. Әңгімеде әдетте бас-аяғы жинақы, тиянақты бір оқиға айтылады. Әңгімеде басқа жанрлар секілді, алдымен адам – оның өмірі мен тағдыры көрінуі тиіс. Аса маңызды деген оқиға суреттелуі керек.

мектебі екеніне сөз жоқ. Оған қатысатын кейіпкерлер де көп болмайды.

Сюжет желісі бір арналы, ширақ келіп, тақырыбы мен идеясы айқын болады. Мұнда бір айтылған жайларға қайта оралуға, тәптіштеп баяндауға, ұсақ-сонар суреттеме беріп жатуға орын жоқ. Бір оқиға, тартыс-қақтығысты бейнелеумен кейіпкерлердің мінез-тұлғасы толық, айқын көрініс тауып, маңызды ой түйіндер жасалуы қажет. Әңгіме жанры аз сурет арқылы көп жайды аңғарта білетін айрықша көркемдік шеберлікті талап етеді”.

көңілдің бір сәттік сезімін, т.б. бейнелеу деп санайды .
Әңгіме жанрының

өзіне тән өзгеше сипатын және әңгіме жанрының жай-күйін анықтап, жетістіктері мен кемшіліктерін ашып, өресі мен өрісін саралап отыру мақсатында кезінде „Қазақ әдебиеті” газетінің беттерінде „Қазіргі қазақ әңгімесі” деген тақырыпта пікір талас ұйымдастырылып, оған жазушылар Ә.Тарази, Т.Нұрмағанбетов, Т.Әлімқұлов, сыншылар Т.Қожакеев, Т.Жұртбаев және т.б. белсене ат салысты.