Бюджет жүйесі және құрылымы

бюджет жүйесі және оның құрылымы.
3. ҚР-ның бюджет жүйесінің қағидалары.
4. Бюджеттік

реттеу және оның әдістері.

органның шешімімен бекітілетін, мемлекеттің өз міндеттерін қамтамасыз етуіне арналған және

салықтың, міндетті төлемдер, алымдар капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістер, салыққа жатпайтын және заң актілерінде көзделген өзге де түсімдер есебінен орталықтандырылған ақша қоры.

іске асыруды қаржылық қамтамасыз етуге арналған жалпы мемлекеттік және әкімшілік

- аумақтық бірлік деңгейінде орталық-ған ақша қоры.
Мемлекеттік бюджет –өз араларында өзара өтелетін операциялар ескерілместен, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, мемлекеттің орталық-ған ақша қоры б.т.

және мемлекеттің бюджет жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын анықтайтын институт.
Басқаша айтқанда, бюджеттік

құрылыс – бұл бюджет жүйесін ұйымдастыру, оны құру қағидаттары.

ұйымдастыру әдістерінің, бюджеттерді әзірлеу қарау бекіту және атқару тәсілдері мен

жолдарының, бюджеттік қатынастардың, бюджеттік қызмет аясындағы қаржылық және басқа мемлекеттік өкілетті органдардың, бюджеттік бақылаудың нысандары мен әдістерінің жиынтығын айтамыз.

процестердің;
бюджеттік қатынастардың жиынтығы.
ҚР-ның Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын

қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін азайту үшін құрылды.

қағидаттарға негізделеді:
бірыңғайлық,

- толымдылық,
шынайылық, - транспаренттілік,
сабақтастық, - нәтижелілік,
дәйектілік, - негізділік,
уақтылылық, - кассалардың бірлігі, - тиімділік, - жауапкершілік,
бюджеттердің дербестігі,
бюджет қаражатының атаулылық және нысаналы сипаты сияқты қағидаттар жатады.

мемлекеттік бюджет (ерекше)
Республикалық бюджет
Жергілікті бюджет
Облыстық бюджет
Республикалық маңызы бар қала, астана

бюджеттері

Аудан (обл.маң бар қала) бюджеті

да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қор.
Тиісті қаржы жылына

арналған РБ ҚР заңымен бекітіледі. Қазақстандағы қаржы жылы күнтізбелік жылға сәйкес келеді, яғни 1 қаңтарда басталады және 31 желтоқсанда аяқталады.
РБ туралы заң жобасы ҚР Парламентіне ағымдағы қаржы жылының бірінші қыркүйегінен кешіктірілмей енгізіледі.

БК белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және

облыстық деңгейдегі, республикалық маңызы бар қала, астананың жергілікті мемлекеттік органдарының, оларға ведомствалық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылай қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік -аумақтық бірлікті мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджеттер жергілікті мәслихаттардың шешімдерімен бекітіледі.

ҚР –да төтенше немесе әскери жағдай болған кезде республикалық және

жергілікті бюджеттердің негізінде құрылады.
Шоғырландырылған бюджет – респ.бюджетті, облыстардың, респ. маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерін және олардың арасындағы өзара өтелетін операцияларды ескерместен, ҚР-ның Ұлттық қорына жіберілетін түсімдерді біріктіретін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қоры. Бұл талдамалық мақсаттарда пайд-ды.

капиталды сатудан түсетін түсімдер;
- трансферттер түсімдері.
2) Шығындар;
3) Таза бюджеттік кредиттеу:

- бюджеттік кредиттер;
- бюджеттік кредиттерді өтеу.
4) Қаржы активтерімен операциялар: - қаржы активтерін сатып алу; - мемлекеттік қаржы активтерін сатудын түсетін түсімдер.
5) Бюджет тапшылығы (профициті);
6) Бюджет тапшылығын қаржыландыру:
- Қарыздар түсімі; - қарыздарды өтеу; - бюджет қаражатының пайдаланылатын қалдықтары

қамтиды:
- республикалық бюджеттің кірістері;
- алынған бюджеттік алымдар;
республикалық бюджеттен берілген кредиттерді

қайтару.
Республикалық бюджеттен берілген кредиттерді өтеуден, мемлекеттің республикалық меншікте тұрған активтерін, үкіметтік қарыздарды сатудан түскен түсімдер республикалық бюджетке есептеледі.

және т.б.), алымдардан (автокөлік құралдарының ҚР аумағымен жүріп өтуі, консулдық

алым) және басқа да міндетті төлемдерден (әкелінетін және әкетілетін тауарларға салынатын кедендік баждар, ҚР азаматтарына паспорттар мен жеке басын куәландыратын куәліктер бергені үшін мемлекеттік баж) түсетін түсімдерден қалыптастырылады. Бұдан басқа, капиталмен жүргізілетін операциялардан түсетін салықтық емес түсімдер мен кірістердің есебінен толықтырылады.

түсетін кірістер, мүлікті заңдастырғандық үшін алым, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік

мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатқанынан түсетін түсімдер ж.т.б.

көмек және әлеуметтік қамтамасыз ету);
- қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік;
- құқықтық,

сот, қылмыстық-атқару қызметі;
- мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік;
- өнеркәсіп, жер қойнауын пайдалану, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі;
- агроөнеркәсіптік кешен, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және қоршаған ортаны қорғау, жер қатынастары;
- елдің инфрақұрылымы (көлік және коммуникац);

қоса алғанда, орталық мемлекеттік органдар мен басқа да мемлекеттік мекемелердің

қызметін қамтамасыз етуге;
- Бюджет кодексінде белгіленген бағыттар бойынша бюджеттік инвестициялық жобалар мен бағдарламаларға, халықаралық ынтымақтастыққа, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен нормативтік-әдістемелік қамтамасыз етуге жұмсалатын шығыстар қаржыландырылады.

Бұл өте маңызды функция, өйткені ол жұртшылыққа елдің саяси басшылығы

мәлімдеген мақсаттарды іс жүзінде бюджетке енгізілген және яғни ағымдағы жылы іске асырылуға жататын мақсаттармен салыстыруға мүмкіндік береді.
2. Мемлекетке елдегі экономикалық жағдайға әсер етуге мүмкіндік беретін құрал қызметін атқарады.
3. Бюджеттік ресурстарды басқаруға арналған жүйе қызметін атқарады.

мемлекеттік органдарға жүктелген функциялар мен міндеттердің мазмұнымен және сипатымен, сондай-ақ

мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және саяси-экономикалық бағыттылығымен толықтай айқындалады.
    

жатады:
- елдің жалпы экономикалық жағдайы;
- тиісті аумақтың экономикалық әлеуеті;
- жергілікті

билік және басқару органдарының құқықтары мен міндеттерін реттейтін мемлекеттік заңнаманың деңгейі;
- жергілікті билік және басқару органдарының өздеріне берілген құқықтарды іске асырудағы құзыреттілік дәрежесі.

Салықтарды анықтау (алым, баж, төлем ақы, салықтық емес табыстар);
2.

Капитал мен операциялары табыстарын тарту;
3. Алынған ресми трансферттерді пайдалану;
4. Ерікті қайтарымсыз негізде ақша қаражатын тарту;
5. Эмиссия.

2. Мем. мекемелерді бюджеттік қарж-у (сметалық);
3. Бюджет аралық қаржыландыру;
4.

Сыртқы және ішкі мемлекеттік қарыздарды өтеу;
5. Бюджеттік бағдарламаларға кеткен әкімшіліктердің шығындары;
6. Президенттің, парламенттің, конституциялық кеңестің, орталық сайлау комиссиясының қызметтерін қарж-у;
7. Әлеуметтік экономикалық сфераны қорғаныспен елдің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді, сот жүйесін, ғылым мен білім, мәдениетті қаржыландыру;
8. Ақылы және қайтарымды негізде бюджетті несиелеу.

ресурстарын бөлуге нормативтерді анықтау.
3. Бюжеттік ресурстарды бөлуді жоспарлау.
4. Бюджеттік ресурстарды

мақсатты және тиімді пайдалануға бақылауды жүзеге асыруға.

астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерi арасындағы қатынастар бюджетаралық

қатынастар болып табылады.
Бюджет процесiнде республикалық бюджеттiң аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерiмен және аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің бір-бірімен өзара қатынастарына жол берiлмейдi.

денсаулығына қауіп төндіретін табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған

реттерде, облыстар, республикалық маңызы бар қала, астана әкімдерінің өтініштері бойынша, сондай-ақ ҚР Президентінің тапсырмасымен жалпы республикалық не халықаралық маңызы бар іс-шаралар өткізілген жағдайларда, бюджет процесiнде ҚР Үкіметінің шешімі бойынша облыстық бюджеттiң, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерiнiң басқа облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерiмен өзара қатынастарына жол берiледі.

астана бюджеттерiнiң арасында:
- трансферттермен;
- бюджеттiк кредиттермен;
2) облыстық және аудандық (облыстық

маңызы бар қалалар) бюджеттер арасында:
- трансферттермен;
- бюджеттiк кредиттермен;
- кiрiстердi бөлу нормативтерiмен реттеледi.

трансферттеріне бөлiнедi.
Бюджет субвенциялары мен бюджеттiк алып қою жалпы сипаттағы трансферттер

болып табылады.
Республикалық немесе облыстық бюджеттерде бекiтiлген сома шегiнде жоғары тұрған бюджеттерден төмен тұрған бюджеттерге берiлетiн трансферттер бюджет субвенциялары б.т.
Республикалық немесе облыстық бюджеттерде бекiтiлген сома шегiнде төмен тұрған бюджеттерден жоғары тұрған бюджеттерге берiлетiн трансферттер бюджеттiк алып қою б.т.

республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерiнiң арасында;
облыстық мәслихаттың шешiмiмен -

облыстық бюджет пен аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің арасында абсолюттiк мәнімен жылдар бойынша бөлiне отырып, үш жылдық кезеңге белгiленедi.
Жалпы сипаттағы трансферттердiң көлемi әрбiр үш жыл сайын өзгертiлуге жатады.

іске асыру үшін республикалық немесе жергілікті бюджеттерде бекітілген сомалар шегінде

жоғары тұрған бюджеттердің төмен тұрған бюджеттерге берілетін трансферттері ағымдағы нысаналы трансферттер болып табылады.

бағдарламалық құжаттары негізінде жергілікті атқарушы органдар ұсынатын жергілікті бюджеттік инвестициялық

жобаларды іске асыру;
2) экономикалық пайда алуға немесе әлеуметтік-экономикалық тиімділікке қол жеткізуге бағытталған, жоғары тұрған мемлекеттік органдардың құзыретіне жататын, ҚР стратегиялық және бағдарламалық құжаттарын іске асыруға арналған іс-шараларды төмен тұрған мемлекеттік органдардың орындауы үшін жоғары тұрған бюджеттерден төмен тұрған бюджеттерге берілетін трансферттер дамуға арналған нысаналы трансферттер болып табылады.

ақшаның болжамды тапшылығы жағдайында, тиiсiнше облыстық бюджеттерге, республикалық маңызы бар

қала, астана бюджеттерiне және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерiне республикалық бюджеттен және облыстық бюджеттерден бюджеттік кредиттер берiлуi мүмкін.