Слайд 1Дәріс
Кілегей қабықтын жарақаттаушы әсерлерден зақымдануы. Этиологиясы, клиникасы, диагностикасы, емі.
Лейкоплакия. Этиологиясы,
клиникасы, диагностикасы, емі.
Құрастырушы: доц. Д.М.Мезгильбаева
доц. А.Д.Сағатбаева
Слайд 2Механикалық зақым
1. жедел механикалық зақым –
2. созылмалы механикалық зақым
Слайд 3Жедел механикалық зақым
жарақаттаушы фактор аз уақыт ішінде және үлкен
күшпен әсер еткенде дамиды.
Негізгі симптомы -- ауру сезімі
Эпителийдің
бүтіндігі бузылмаса
жаншылу (ушиб)
эритема
гематома
Эпителийдің бүтіндігі сақталмаса
жұқа жара
ойық жара
Слайд 6Емі
Зақымдану ошағының тереңдігіне және көлеміне байланысты жүргізіледі.
Ауру сезімді басу, антисептик
ертіндісімен өңдеу, зақымдаған аймаққа тыныштық жағдай туғызады.
Гематома – тез сорылып
кету үшін гепарин жақпа қолдануға болады.
эрозия мен жара – тез жазылу үшін кератопластиктерді (А және Е витминдерінің майлы ертінділері, кароталин, итмұрын майы) және дәнекер тіннің белсенділігін жоғарылататын жақпалар (солкосерил, апилак, актовегин, “Пропоцеум”).
Жараның көлемі үлкен болғанда тігіс салады.
Слайд 7Созылмалы механикалық зақым
Ұзақ уақыт және аз күшпен әсер ететін ықпалдардан
дамиды.
Клиникалық белгілері анық емес
Зақымдану әсерлер:
Тістердің өткір қырлары
Көпіртәрізді протездер
Алмалы протездер
Қатты тіс
шөгінділері
Теріс әдеттер (еріннің, ұрттың кілегей қабығын үйреншікті тістелеу)
рак
Слайд 8Клиникалық ерекшеліктері және ағым үрдісі .... байланысты дамиды
Зақымдану ошағының орналасуына
(кілегей қабығы асты қабаты бар ма жоқ па),
Науқастың жас ерекшелігіне
(көбінесе қарт адамдарда),
Екіншілік инфекция әсеріне
Зақымдаушы ықпалдың күшіне
Әсер ету уақытына
Слайд 9Клиникалық белгілері
Көп мазаламауы мүмкін, шамалы ыңғайсыздық, аздаған ауру сезім.
Катаралді қабыну
- домбығу, қызару
Кілегейлі қабығының бүтіндігі бұзылуы – жұқа жара, терең
жара (язва)
Пролиферативтік өзгерістер – қызыл иек бүртіктірінің ұлғаюы, папилломатоз, гиперкератоз
Слайд 11Катаралді қабынуы
Қызару, домбығу, клеткалар шоғырлануы (инфильтрация) байқалады.
Тітіркендіргіш әсер жойылмаса, қабыну
ошағында жалқықтану үрдісі (алғашында сарысулы, кейінірек іріңді) орын алады.
Зақымдаушы фактордың
әсерін дер кезінде тоқтатса, емдеу шараларын жүргізсе, қабыну үрдісі басылып, эрозия тыртықтанбай тез жазылады.
Слайд 12Созылмалы зақымдану жара (декубиталді жара)
Көлемі, тереңдігі және пішіні әртүрлі болады,
көбінесе біреу болады, ауырады, жиектері тегіс емес, қызарып ісінген кілегей
қабықпен және қабыну инфильтратпен қоршалған, беті кейде таза, кейде ақшыл-сұр қақпен жабылған. Сипап тексергенде жараның табаны және жиегі жұмсақ.
Аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды және аздап ауырады.
Зақымдаушы факторлдарды жойып, емдеу шараларын жүргізсе, жара тез орада тыртықтанып жазыла бастайды.
Ұзақ уақыт (2-3 ай) емделмеген созылмалы зақымдану жарасы қатерлі ісікке ауысуы мүмкін.
Слайд 14Салыстырмалы диагностика
Обыр жара
Туберкулез жара
Мерез жара
Ауыздың өліеттеніп-жаралана қабынуы (Венсан стоматиті)
Трофикалық жара
Терең
тыртықтанатын афта
Слайд 15Туберкулез жарасы
Көлемі ұсақтау болады, жиегі тегіс емес, су шайған жарға
ұқсас, жырым-жырым (подрытые края),табаны түйіршектелген және сары түсті қақпен жабылған.
Жара төңерегінде әлі ыдырамаған сары түсті бұдырмақтар (Трель дәндері) кездеседі. Қатты ауыру сезім тән.
Қырмада эпителий және Лангханс клеткалары анықталады, оны Циль-Нильсон әдісімен бояса туберкулез микобактерияларын кездесуге болады.
Жалпы жағдайы нашарлайды.
Слайд 16Обыр жара
Аса көп ауырмайды, жиегі және табаны аса қатты және
тығыз, төңірегіндегі жабынды эпителий қабатында мүйізгектену белгілері орын алуы мүмкін.
Зақымдану факторды жойса – жазылмайды.
Цитологиялық зерттеулер жүргізгенде атипиялық эпителий клеткалары анықталады.
Слайд 17Берішті шанкр (мерез жара)
ауырмайды, жараның табанында тығыз шеміршек консистенциялы инфильтрат
анықталады. Беті тегіс, жылтыр және таза болып келеді, кейде сарғыштау-сұр
түсті “майлы” (“сальный”) қақпен жабылған болады.
Аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды, склераденит дамиды.
Бетінен қырма алғанда бозғылт трепонемаларды микроскоп арқылы көруге болады.
Зақымдаушы факторларды жойғанымен де жара жазылуға бет бұрмайды.
Слайд 18Трофикалық жара
Көбінесе зақымдаушы әсерлерге ұшырайтын аймақтарда (тілдің бүйір беттері, таңдай,
ұрт аймақтары) және бойында ауыр сырқаты бар және жасы ұлғайған
адамдарда кездеседі.
Жара пайда болғанынан ұзақ уақыт өтеді, ағымы баяу (вялое), қабыну белгілері нашар дамыған, себепті әсерді (бар болса) жойғанда жара жазылмайды.
Жара терең болады, жиектері тегіс, бетінде коп мөлшерде өліеттенген қақ болады, ауырмайды, жұмсақ.
Қан-тамыр жүйесі жағынан декомпенсациялық өзгерістері бар.
Слайд 19Емі
Жергілікті ем:
1. Зақымдаушы әсерді жою
2. Жансыздандыру
3. антисептиктер ертінділерімен оңдеу
4. жара
бетін өлі тіндерден тазалау (механикалық жолмен немесе протеолитикалық ферменттермен)
5. Қабынуға
қарсы дәрі-дәрмектермен; кератопластиктермен және жара жазылуын жылдамдататын дәрілермен бастырма (20-30 мин), күніне 2-3 рет өңдеген тиімді.
Слайд 20Емі
Жалпы ем:
Жалпы реактивтілігі төмендеген және жасы ұлғайған адамдарға жалпылай ем
тағайындау қажет:
Витаминдер жиынтығы
Жалпы реактивтілікті жоғарылататын дәрілер
Слайд 21Пролиферативті қабынуы
Бөлшектенген фиброма (протездік гранулема) ауыспалы қатпарда алмалы-салмалы протездің жиегі
қажаған аймақта дамиды. Алғашында саңылауға ұқсас эрозия немесе жара пайда
болады, біраз уақыттан кейін (механикалық әсері жойылмаса) жараның табанында алдымен жас грануляциялық тін өсіп, біртіндеп фиброзды тінге ауысады немесе бөлшектенген фиброма пайда болады.
Протездің қыры бата-бата оны бірнеше бөлікке бөліп тастайды, сондықтан бөліктер қатпарға ұқсайды және араларында сызатқа ұқсас эрозия немесе жара орналасады.
Слайд 22Емі
Протезді түзету керек немесе пайдалануды тоқтату
1-2 аптадан кейін (жара жазылған
сон) фиброманы кесіп алып тастайды
Жаңа протез жасау керек.
Слайд 23Таңдайдың папилломатозды гиперплазиясы (таңдай папилломатозы)
Сапасыз жасалған алмалы-салмалы протез қатты таңдайдың
кілегей қабығын тітіркендіріп, жедел немесе созылмалы қабыну үрдісін туындатады.
Бұл
кезде шектелген немесе жайылған қызару ошағы пайда болады. Және біртіндеп бетіне папилломаға ұқсас өсіктер шыға бастайды.
Мұндай үрдістің дамуына созылмалы зақымдаушы әсермен қатар Candida саңырауқұлақтар белгілі рол атқарады және протез бетінде анықталады.
Слайд 24Емі
Протезді кимеу керек (протез әсерінен дамитын тітіркеністі біраз уақытқа жою
керек)
Саңырауқұлаққа қарсы дәрілер
“Лоринден-А” жақпасын күніне 2-3 рет бастырма ретінде қолдану
Ас
содасының 1-2 % ертіндісімен күніне 2-3 рет шаю
Папилломатозды өсіктер сорылған сон жана протез жасау керек.
Дәрілермен емдеу аса нәтижелі болмаса хирургиялық әдістерді қолдануға болады.
Слайд 25Ауыздың кілегей қабығының химиялық зақымдануы
Жедел және созылмалы түрде әсер ету
мүмкін.
Жедел химиялық зақым:
Тұрмыстық – күнделікте тұрмыста жоғары концентрациялы химиялық препараттарды
қабылдау кезінде
Өндірістік
Ятрогендік (дәрігер-стоматологта)
Суицид-өзіне-өзі қолын жұмысау кезінде.
Созылмалы химиялық зақым: мамандық факторлардың әсер етуі.
Слайд 26
Химиялық зақым:
Қышқылдармен
Сілтілермен
Мышьяк қойыртпағымен
Фенолды қоспалармен
Альдегидтермен
Күмістің нитратымен
Резорцин-формалин қоспасымен
Дұрыс полимеризацияланбаған пластмассадан протездер
Таблетка түріндегі
дәрі-дәрмектерді кілегейлі қабыққа қолдану
Слайд 27Клиникалық белгілері
Жоғарғы концентрациялы химиялық препараттар кілегей қабықты күйдіреді. Негізгі симптомы
– ауру сезім, ашып аурады.
Күйіктің клиникалық көрінісі химиялық агенттің концентрациясына,
мөлшеріне және әсер ету уақытына байланысты дамиды.
Слайд 28Қышқылдар әсерінен туындаған күйік
Кілегей қабықтың коагуляциялық некрозға (өліеттенуіне) ұшырауы нәтижесінде
дамиды.
Зақымдану ошағында тығыз ақ, сарғыш немесе ақшыл-сұр түсті
жарғақ (пленка) пайда болады. Жарғақ астындағы тіндермен берік байланыста болады және төңірегінде дереу қабыну үрдісі дамып, қатты ауру сезімі пайда болады.
Слайд 29Сілтілер әсерінен туындаған күйік
Кілегей қабықтың колликвациялық некрозға ұшырауы нәтижесінде дамиды.
Жарғақ пайда болмайды, өліеттенген тін жұмсақ, балмұздаққа ұқсас келеді және
терең жатқан қабаттарды қамтиды. Кез келген күйіктен соң қатты ауыру сезімі дамиды. Бірнеше тәуліктен кейін (4-7) химиялық зақым ошағындағы өліеттенген тіндер біртіндеп ыдырауға ұшырап; астындағы эрозия немесе жара беті ашылады.
Слайд 30Емі
Ауызды дереу сумен жуып тазарту
Химиялық агентті бейтараптандыруға арналған шаралар жүргізіледі:
- қышқылдан болған зақым кезінде сабынды
суды, ас содасының 1% ертіндісін, мүсәтір спирттің (нашатырный) 0,1% ертіндісін (1 стакан суға 15 тамшысын қосады), әкті суды (известковая вода) пайдаланады.
- Сілтілерді бейтараптандыру үшін тұз, лимон, уксус, сірке суы қышқылдарының әлсіз ертінділерін (бір стакан суға шай қасықтың ¼ бөлігі) пайдаланады.
Слайд 31 - азотқышқылды күмістің әсерін жою
үшін Люголь ертіндісін, натрий хлоридінің (ас тұзы) 2-3% ертіндісін колданады.
Олар күмістің ерімейтін қоспасын құрады.
- фенолдың әсерінен күю кезінде кілегей қабықты 50% этил спиртпен немесе кастор майымен өңдейді.
- Мышьяктан болған күйік ошағын 5% йод тұнбасымен, унитиолдың 5% ертіндісімен, күйдірілген магнезиймен өңдейді.
Слайд 32Ауыру сезімін азайту
Жарақат ошағын өліеттенген тіндерден тазарту (ферменттерді қолданып)
Екіншілік
инфекцияның әсерін тоқтату – антисептиктермен өңдеу
Қабыну үрдісінің бетін қайтару –
кортикостериодтерді қолданып
Тез жазылуын қамтамасыз ету –кератопластиктерді қолданып
Слайд 33Созылмалы химиялық зақым зиянды әдеттер әсерінен дамиды:
Шылым шегу
Насыбай ату
Арақ
ішу
Ащы тағамдар қабылдау
Слайд 34Ауыз кілегей қабығының физикалық әсерлерден зақымдануы
Жедел және созылмалы болуы мүмкін.
жоғары температура
төменгі температура
электр тоғы
иондаушы радиацияның
үлкен дозасы
Слайд 35Жөғары температураның әсер етуі
Ыстық су
Бу
От
Ыстық заттар
Электр тоғы
Слайд 36Клиникалық белгілері:
Жеңіл зақым кезінде кілегей қабық қызарып, домбыға бастайды, беті
кедір-бұдырланып, жабынды эпителий кесек-кесек болып түлей бастайды, ашып ауру сезім
пайда болады.
Ауыр дәрежелі зақым кезінде кілегей қабық бетінде әртүрлі көлемді күлбіреуік бөрткендер пайда болады, жарылғаннан кейін эрозиялы ошаққа айналады.
Кейде күю әсерінен дәнекер тін қабатымен қатар астында жатқан ет және сүйек тіндері де өліеттенуге ұшырауы мүмкін.
Слайд 37Электр тоғының әсерінен күю
Көбінесе физиотерапиялық емдеу шараларын жүргізген кезде электродтардың
жалаңаштануы немесе жоғары күшті тоқты пайдалану кезінде және техника қауіпсіздігі
сақталмаған жағдайда байқалады.
Слайд 38Емдеу шаралары
Жансыздандыру
Қабыну үрдістерін тоқтату
Зақымдану ошағының тез қайтуы
Слайд 39Гальванизм
Гальваникалық ток немесе ауыз ішіндегі әртүрлі металдан жасалған конструкциялар әсерінен
пайда болатын микротоктар.
Ауыздағы микротоктардың мөлшері 10-19мка жоғары болған жағдайда кілегей
қабықты тітіркендіріп, гальванизм белгілерінің дамуына әкеп соғуы мүмкін.
Слайд 40Гальванизмның белгілері:
Ауызда металлдің дәмі пайда болады,
Тілдің және ауыздың ысып-күю сезімі,
Дәм
сезудің бұзылуы.
Кілегей қабықта шамадан тыс мүйізгектену үрдісі байқалуы мүмкін,
Кейде ауыздағы
маталдан жасалған протезге қасық немесе шанышқы тиіп кетсе электрлену белгісіндей ыңғайсыз сезім пайда болады.
Ауыз ішінде алтын-амальгама, алтын-латунь, металл-латунь араластығы орын алғанда дамиды.
Слайд 41
Лейкоплакия
Leucoplakia (leucos-белый, plaqua-бляшка)
Беті кілегей қабықпен жабылған ағзалар немесе тіндер бетінде
кездесетін, жабынды эпителийдың шамадын тыс мүйізгектенуімен және дәнекер тіннің созылмалы
қабынуымен сипатталатын патологиялық үрдіс.
Слайд 42Лейкоплакияның этиологиясы
Ұзақ әсер ететін механикалық тітіркендіруші факторлар: темекі түтіні,
ішімдік, гальваникалық ток. Ерін жиектерінде – күн сәулесінің, ауарайының, шаң-тозаңның,
шылымшегудің зиянды әсерлері.
Көбінесе 40-50 жастағы ер адамдарда кездеседі.
Слайд 43
Лейкоплакияның түрлері
Жазық немесе қарапайым
Верукозды
Эрозиялы-жара
Бұл түрлері бір-біріне ауысуы немесе бір адамда
қатар кездесуі мүмкін.
Лейкоплакия факультативті обыралды ауруға жатады.
Слайд 44Жазық лейкоплакия
Кілегей қабық бетінде созылмалы зақымдануға ұшыраған аймақта гиперкератоздану
нәтижесінде әртүрлі көлемді ақшыл-сұр түсті күңгірт біртұтас ошақ пайда болуымен
сипатталады.
Жұқа шылым оралған қағазды жапсырып қойғандай көрініске ие болады.
Слайд 45Клиникалық белгілері
Ешқандай субъективтік белгілерді туындатпайды, ұзақ жыл сақталуы мүмкін, кейде
жарақат ошағында құрғау, кедір-бұдырлық сезімдерді мазалауы мүмкін.
Жарақат ошағы ақшыл-сұр немесе
ақ түсті даққа ұқсайды,қырып байқағанда алынбайды, шекарасы тегіс емес, иір-қиыр, беті кедір-бұдырлау және құрғақ.
Слайд 46Орналасу жерлері
Ауыз қуысының алдыңғы бөліктерінде
Көбінесе ұрттың кілегей қабығында тістердің тістесу
деңгейінде езуге жақынырақ,
Тілдің бүйір беттерінде немесе үстінде,
Ерін жиегінде
Слайд 47Таппейнер лейкоплакиясы
Шылымшегушілер лейкоплакиясы, таңдайдың никотиндік лейкокератозы.
Қатты таңдай кілегей қабығының ақшыл-сұрланып
қалыңдануымен және күнгіртенумен сипатталады, бетінде көптен кеңейген ұсақ сілекей бездерінің
түтіктері ашық-қызыл ноқаттар түрінде көрінеді.
Слайд 48Салыстырмалы диагностика
Қызыл жалпақ теміреткі
Қызыл жегі
Екіншілік мерез
Жұмысақ лейкоплакия
Химиялық заттардан күю
Кандидоз (сүттеме)
Слайд 49Қызыл жалпақ теміреткі кезінде ақшыл-сұр түсті жылтырдиаметрі 1-3 мм полигоналды
папулалар әртүрлі өрнек құрап, симметриялылықпен көбінесе екі ұрттың кілегей қабығында
үлкен азу тістер сыртында орналасады.
Қызыл жегі кезінде мүйізгектену ошағында атрофиялану, ал төңірегінде тұрақты қызару үрдістері байқалады.
Слайд 50Екіншілік мерез кезінде топтаса орналасқан ақшыл-сұр папулалардың астында тығыздық байқалады
және беттерін қырып байқаса, эпителий қабаты сылынып, эрозияланған ошақ көрінеді.
Эрозия бетінен алынған қырмада бозғылт трепонемалар табылады және серологиялық реакциялар оң болады.
Слайд 51Кандидоз (сүттеме) кезінде ақтүсті қақ жарақат ошағынан оңай қырылып алынады
және онда көп мөлшерде саңырауқұлақ клеткалары мен жалғанмицелийанықталады.
Жұмсақ лейкоплакия кезінде
жарақат ошағындағы кілегей қабық белгілі шекарасыз ақшыл-сұр түсті болып күңгірттенген, борпылдақ консистенциялы,беті толассыз түлеуге ұшырап отырады.
Слайд 52Химиялық әсерден күю кезінде кілегейлі қабық бетінде ақшыл-сұр түсті тығыздау
консистенциялы жарғақ пайда болып, төңірегінде қабыну үрдісі дамып, ауру сезімі
мазалайды.
Слайд 53Емі
1.Тітіркендіруші әсерлерін жою, ауызішін сауықтыру
2. Асқазан-ішек жолдары ауыруларды емдеу (егер
анықталған болса)
3.жарақат ошағына Авитаминның 3,44% майлы ертіндісін, 10%дибунол линиментінен күніне
3-4 рет бастырма қою
4. жалпылай ем жүргізу: Аевит 1 капсуладан күніне 2-3 рет (3-4 жеті) немесе А витаминның майлы ертіндісін10 тамшыдан күніне 3 рет екі ай қабылдау. Вит С 0,3г күніне 3 рет қабылдау (20-30күн); пиридоксин – 0,02-0,03г күніне 1-2 рет
Слайд 54Веррукозды лейкоплакия
Ауызда екі түрде кездеседі:
- тоғалы түрі (бляшечная)
- сүйелді түрі (бородавчатая)
Слайд 55Тоғалы түрі
Кілегей қабық бетінен біраз жоғары орналасқан, аппақ немесе ақшыл-сұр
түстес шекарасы анық, белгілі пішінсіз, беті жазық, бірақ онша тегіс
емес, қалың және тығыздау келген гиперкератозды ошағының пайда болуымен сипатталады. Бетін қырғанкезде алынбайды.
Слайд 56Сүйелді түрі
Ақ немесе ақшыл-сұр түсті,төңірегіндегі тіндерден жоғары орналасады, беті кедір-бүдір
немесе томпақ-томпақ топтаса орналасқан сүйелдерге ұқсас келеді.
Слайд 57Салыстырмалы диагностика
Жалпақ клеткалы мүйізгектенетін обыр
Екіншілік мерез
Созылмалы гиперпластикалық кандидоз
“түкті” лейкоплакия (волосатая)
Слайд 58Веррукозды лейкоплакия факультативті обыралды ауруларға жатады (5-20% жағдайда обырға айналуы
мүмкін.
Обырға айналу белгілері: жарақат ошағының тығыздануы; қоңыр түстенуі, мүйізгектену үрдісінің
күшеюі, эрозия немесе жара ошағының пайда болуы.
Слайд 59Емі
Көбінесе хирургиялық әдіспен емделеді:
жарақат ошағын кесіп алып тастау,
Куатты лазермен
немесе төменгі температурамен деструкциялау.
Слайд 60Лейкоплакияның эрозиялы-жаралы түрі
Ауру сезімі бар.
Қарап тексергенде жазық немесе веррукозды
лейкоплакия ошағының ортасында немесе шетінде қызыл шикі ет түстес
эрозиялы-жаралы ошақ көрінеді, сипап байқағанда аурады, беті таза немесе ақшыл-сары түсті қақпен жабылған.
Аймақтық лимфа түйіндері өзгеріссіз, ал кейде аздап ұлғайып, сипағанда ауыруы мүмкін.
Слайд 61Салыстырмалы диагностика
Мерез жара
Обыр жара
Трофикалық жара
Созылмалы зақымдану жара
Слайд 62Емі
Консервативтік емді екі жетіден артық созбайды. Егер жүргізілген консервативтік ем
уақытында нәтиже бермесе, хирургиялық емдеу әдісті қолданады.