Слайд 1ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі:
Туленденова Н.Қ.-Материалтану және құрылымдық материалдар технологиясы, 2010ж.
Оханов Е.Л.,
Самсаев М.Б. –Материалтану және құрылымдық материалдар технологиясы, 2009 ж.
Фетисов Г.П. и др. Материаловедение и технология металлов - 2008г.
Туленденова Н.Қ. Дәрісханалық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқау- I, II, III бөлімдері, 2008-2009 ж
Слайд 2
Қосымша:
Самыратов
С.Т., Темір-Алина Н.М., Тұрысбекова Б.Т. – Құрылымдық материалдардың технологиясы, 2005
ж.
Дриц М.Е., Москалев М.А. Технология конструкционных материалов и материаловедение –1990г.
Туленденова Н.К. Материалтану (оқу құралы), 2005ж
Туленденова Н.Қ Материалтанудан қысқаша терминологиялық түсініктеме -сөздік, 1993ж.
Казахско-русский - русско-казахский терминологический словарь.
1) Машиностроение, т.7; 2) Горное дело, т. 19.
- М.: Респуб. гос. изд-во Рауан. - Алматы, 2000.
Слайд 3Түленденова Нілдария Қайсақызы,
«Машинажасау және құрылымдық материалдар технологиясы»
кафедрасының
доценті
тел. 536595
Слайд 4МЕТАЛДАРДЫҢ АТОМДЫҚ-КРИСТАЛДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ КРИСТАЛДАНУЫ
Слайд 5НЕГІЗГІ МӘЛІМЕТТЕР
Техникалық материалдарды сипаттау негізіне олардың физикалық, химиялық, технологиялық және
механикалық қасиеттері жатады.
Слайд 6Қасиеттерін анықтау
Физикалық қасиеттерді (қысымы, жылусыйымдылығы, балқу температурасы, термиялық кеңейуі, магниттік
сипаттамалары, жылу және электрөткізгіштігі) материалдың жылу ортасында, гравитациялық ортада, электрмагниттік
және радиациялық өрістерде қалай өзгеретіні немесе өзгермейтіні арқылы анықтайды.
Химиялық қасиеттерді материалдардың тотығуға, газдың сіңуіне және басқа заттармен әрекеттесуіне көрсетер қарсылығы арқылы анықтайды.
Слайд 7Қасиеттерін анықтау
Технологиялық қасиеттерді материалдарды қысу, кесу, термиялық өңдеу арқылы ыстықтай
және суықтай өңделуге бейімділігімен анықтайды.
Механикалық қасиеттерді сырттан түскен әртүрлі
күштерге материалдардың әсері арқылы анықтайды.
Слайд 8
Металдарға ортақ қасиеттер:
- созымталдығы жоғары
- жылу- және электрөткізгіштігі
жоғары
- шағылысу қабілеті жоғары
-термоэлектрондық эмиссиялығы, демек қыздыру
кезінде электрондарын бөліп шығару қабілеті бар.
-кристалдық құрылысы.
Мұндай қасиеттер металдық байланыс аталатын атомаралық байланыс типімен түсіндіріледі.
Слайд 9Құрылым
Әртүрлі тәсілдермен анықталатын материалдардың құрылыс ерекшеліктері құрылым аталады, осы құрылым
арқылы материалдардың конструктивтік беріктігі анықталады.
Құрылым макроқұрылым және микроқұрылым болып
ажыратылады.
Слайд 13Жалпы түсінік
Қатты заттарды құрайтын микробөлшектер (атомдар, иондар, молекулулар) реттікпен белгілі
кристалдық тор құрып орналасады.
Кристалдық тор деп жақын және көршілес
орналасқан атомдардың центрлерін ойша жалғастыратын сызық аталады.
Слайд 14Кристалдық тор өлшемдері
Кристалл торының түйіндерінде орналасқан, кеңістіктегі үш бағытта көршілес
жатқан атомдардың арақашықтығы тор периоды немесе параметрлері деп аталады.
Атомдардың
арақашықтығы әдетте 0,2....0,5 нм (1нм = 1· 10-9 м = 1· 10-8 мм), демек 1 нанометр 1метрден миллиард рет, 1 миллиметрден миллион рет кіші.
Слайд 15Тор параметрлері
Тор периодтары a, b, c латын әріптерімен белгіленеді.
Кристалдық
заттардың қасиеттері осы тор периодтары және X, Y, Z өстерінің
арасындағы , , бұрыштарымен сипатталады.
Слайд 16Тор периоды және өстер арасындағы бұрыштар
Параметрлері a, b, c, ,
, .
Слайд 17Кристалдық торлар: КЦК, БЦК, ГТК.
Слайд 19 КЦК - K, Na, W, V, Fe, Cr,
Nb, Mo ж.б.
БЦК - Ca, Cu, Ni, Ag, Au, Pt, Al, Pb ж.б.
ГТК - Mg, Ni, Cd, Be, Zn, Co, Ti ж.б.
Слайд 20Кристалдық денелердің құрылысындағы ақаулар
Нүктелік ақау
а) бос орындар
б)
түйінаралық атомдар.
Пайда болу себебі:
- атомдардың жылулық
қозғалысы
- металл құрамындағы кірмелер
Слайд 21Нүктелік ақаулар схемасы
1-орын басу атомы;
2, 4 –
бос орын;
3 – кірме атомдар;
5 – бос
орын және түйінаралық ақау;
6 – орын басу және кірме атомдары.
Слайд 23Сызықтық ақаулар
Дислокация – «артық» атомдық жазықтықтың тұсында жинақталған бұзылған кристалдық
тор шоғыры.
Дислокациялар түрі:
- шеттік
- бұрандалық.
Слайд 24Шеттік дислокация
(- жылжу векторы)
Слайд 27Дислокациялардың пайда болуына себепкер:
- кристалдану процесі
- пластикалық деформация
- термиялық өңдеу
- химиялық
термиялық өңдеу
Слайд 28анизотропия
Аморфты қатты денелер изотропты,
демек түскен күштің барлық бағытындағы қасиеттері
бірдей.
Кристалдық денелер
анизотропты,
демек түскен күштің барлық бағытындағы қасиеттері бірдей емес.
Слайд 29ПОЛИМОРФТЫ ӨЗГЕРУ
Температураның өзгеруіне байланысты металдың бастапқы тор түрін өзгертіп жаңадан
тор құруы полиморфизм немесе аллотропия деп аталады.
Полиморфтық модификациялар төмен температурада
, жоғары температурада β, ары қарай , және т.б. белгілінеді.
Кейбір металдардың полиморфты өзгерулері :
Fe Fe , Ti Ti ; Mn Mn Mn Mn;
Sn Sn және т.б.
Слайд 31Металдың суыну графигі
б) - модифика-циясының
- модификацияға өзгеру схемасы:
1 - модификациясы
2 - модификациялық кристалдардағы -
модификациялық өскіндердің туындауы;
3 - модификациясы.
Слайд 32Полиморфты өзгеруде металдардың және қорытпалардың барлық қасиеттері бірге өзгереді:
меншікті көлемі,
жылусыйымдылығы, жылуөткізгіштігі, электрөткізгіштігі, магниттік қасиеті, механикалық және
химиялық қасиеттері, т.б.
Слайд 33Өзіндік дайындыққа бақылау сұрақтары
Кристалдану шартының металл құрылымының қалыптасуына тигізер әсері.
Ұсақкристалды құрылым алу үшін қолданатын тәжірибелік әдістер.
Полиморфты өзгеру
