Дәріс 1. Қазақстандағы химиялық өндірістің маңызы және дамуы. Химиялық

тарихы. Маңызды технологиялық түсініктер және анықтамалар. Химиялық-технологиялық процестердің техникалық -

өңдеудің әдістері мен құралдары туралы ғылым
Технология
Механикалық
Химиялық
Механикалық технология – шикізатты өңдегенде

Химиялық технология – шикізатты химиялық өңдегенде жүретін табиғаты жағынан күрделі химиялық және физика-химиялық құбылыстарға негізделген процестерді қарастырады.

арналған машиналар мен аппараттарда жүзеге асырылатын процестер мен операциялардың жиынтығы.

Химиялық өндірістің компоненттері :
ауыспалы
тұрақты

Ауыспалы компоненттер - өндірісте тұрақты түрде тұтынылады немесе түзіледі.

Тұрақты компоненттер - өндірістің пайдалану мерзімінде тұрақты жұмысын қамтамасыз етеді.

– шикізатты өңдеу; 3 – негізгі өнімді бөлу;
4 –

қайтымды реакция үшін)
Талғампаздық
Өнімділік - өндірілген өнімнің мөлшері немесе бірлік уақыт

Ө =

Мұндағы, Ө-өнімділік, В-өнім массасы, кг,т, -уақыт, сағ. Өнімділік, кг/сағ; т/тәулік, м3/тәулік өлшенеді.

Егер реакциялық қоспада өнімнің концентрациясы белгілі болса, өнімділікті анықтау үшін келесі теңдеу қолданады:

Ө = СR v

мұндағы, СR - өнімнің концентрациясы, v – реакциялық қоспаның жұмсалу көлемі.

оның мөлшерін үлкейту арқылы немесе интенсивтілігін арттыру арқылы көтеруге болады.

Интенсивтілік - бірлік уақыттағы аппарат өнімділігінің аппарат көлеміне немесе өнім өндіретін ауданына қатынасы.

Vr- аппарат (реактор) көлемі.

Интенсивтілік бірлік уақытта аппаратың бірлік көлемінен немесе қимасынан алынған өнімнің мөлшерімен өлшенеді. Өлшем бірліктері - (кг/м3. сағ, т/тәулік. м2).

Жұмсалу коэффициенті - белгілі мөлшерде өндірілген өнімге жұмсалған шикізаттың, судың, энергияның және әртүрлі реагенттердің мөлшері.

Q-жұмсалған шикізат, су және т.б мөлшері, В-өнім массасы.

Шығын коэффициентін тонна тоннаға (т . т-1) кубметр тоннамен (м3. т-1),
киловатт сағат тоннамен (квт.сағ.т -1) өрнектейді.

мөлшеріне қатынасы.
Қайтымсыз А→В реакциясын қарастырайық,
Егер, NAo- А

ХА=

Айналу дәрежесі үлеспен немесе %-пен өрнектеледі, %-пен өрнектелгенде
(1)-теңдеу былай жазылады:

ХА=

100%

(1)-теңдеуден

Егер реакция көлемді өзгертпей жүретін болса, онда

САО, СА-бастапқы А- реагентінің процестің басындағы және соңындағы мөлшері болса, онда

алынуға тиісті мөлшеріне қатынасы немесе шын өндірілген өнімнің теорияға сәйкес

Қайтымсыз А→R реакциясы үшін:

Мұндағы, QR-мақсатты өнім шығымы; NR-процесс соңындағы R затының өнім мөлшері; NRmax-R затының максималды мүмкін өнуге тиіс мөлшері.

Қайтымсыз химиялық реакция. Бұл реакция үшін максималды мүмкін өнім мөлшері NR max реакцияға түскен зат мөлшеріне NAO-сәйкес келеді (NR max= NAO), яғни өнім шығымын алынған мақсатты өнімнің оның алғашқы мөлшеріне қатынасы деп қарастыруға болады:

екінші жағынан NR= NAO-NA тең болғандықтан қайтымсыз процестер үшін

яғни мақсатты өнім шығымы, айналу дәрежесіне тең.

Қайтымды химиялық реакция. Бұл реакция үшін тепе-теңдіктік айналу дәрежесі деген ұғымның маңызы бар. Тұрақты жағдайда тепе-теңдік кезінде қайтымды АR реакциясы үшін NRmax= Nm.m.

N*A- тепе-теңдік кезіндегі А затының мөлшері.
Қайтымды

N*R- тепе-теңдік кезіндегі R затының мөлшері.

Бірақ, NR=NAO-NA, ал N*R= NAO* Х*А, онда теңдеу былай жазылады:
 

=

жүретін реакцияны қарастырайық:
А
R
S
мұндағы, R-мақсатты өнім, S-аралық өнім.
Онда талғампаздықты

NR, NS- R және S өнімдердің мөлшері, mR-талғампаздық. Осы қаралған параллельді реакция үшін,

NR+NS= NAO-NA, онда

Сонымен алынған байланысты QR=(X mR) былай жазуға болады: QR=X -қайтымсыз А-R реакциясы үшін;
QR=X/Хх - қайтымды А R реакциясы үшін;

QR=XА* mR -күрделі

А

R

S

реакциясы үшін.

- кәсіпорынды немесе цехтың құрылысын салуға жұмсалған барлық шығынның қосындысы.

Меншікті капиталдық шығын капиталдық шығынға қарағанда көрнекті көрсеткіш болып табылады, ол цехтың қондырғыларының жалпы құнын, олардың жылдық қуаттылығына бөлгенге тең болады.

мұндағы: Р-меншікті капиталдық шығын, тенге т . жыл-1
К-капиталдық шығын, теңге
Q-қондырғының қуаттылығы, т . жыл-1

Өзіндік құн. Кәсіпорынның өнімді дайындауға және тұтынуға кететін шығынның ақшамен өрнектелуін толық өзіндік құн деп атайды. Ал кәсіпорынның тікелей өндіріспен байланысты шығынын өнімнің фабрикалық-зауыттық өзіндік құны деп аталады.

өзіндік құнының құрылымы
Өндірістік агрегаттың бірлік қуаттылығымен өзіндік құн арасындағы тәуелділік

мұндағы: S-өзіндік құн, тенге*т-1, Q-цехтың қуаттылығы, тенге*жыл-1,

m, n-коэффициенттер, n=-0,2ден-0,3 дейін.

немесе бірлік өнімді өндіруге жұмсалатын жұмысшы уақытының мөлшері.
Меншікті капиталдық

Химиялық техника мен технологияларды дамытудың негізгі бағыттары:
ХТП-ң қуаттылығын арттыру
Аппараттың жұмысының интенсификациясы
Процестерді механизациялау
ЭВМ қолдану арқылы автоматтандыру
Периодты процесті үздіксіз процестерге алмастыру
Химиялық реакциялардың жылуын максималды түрде пайдалану
Өндірістік сатылардың санын кемітіп тұйық жүйеге ауыстыру
Қалдықсыз технология жасау