Слайд 1Дәріс №3
Тақырыбы:Тірек-қимыл аппаратының жалпы сипаттамасы. Бұлшық еттер физиологиясы. Бұлшық ет
жиырылуының механизмі.
Дәріс жоспары:
1. Тірек-қимыл аппаратының сипаттамасы.
2. Бұлшық еттің құрылымдық
және функциялық маңызы
3. Бұлшық еттің физиологиялық қасиетттері.
4. Бұлшық ет жиырылуының түрлері.
5. Бұлшық еттің жиырылуы мен босаңсуы туралы қазіргі ілім.
6. Еттің қажуы.
Слайд 2Тірек-қимыл аппаратының сипаттамасы.
Анатомия бөлімдері:
сүйектер туралы ілім - остеология,
сүйек қосылыстары туралы
ілім - артрология,
бұлшық еттер туралы ілім - миология.
Тірек-қимыл аппаратының
бөлімдері:
1. Пассивті (белсенді емес) – қаңқа.
2. Активті (белсенді) - бұлшық еттер.
Адамның қаңқасы (sceleton - кептірілген, аудармасы грекше) деп сүйектердің жиынтығы мен олардың қосылыстарын айтады.
Қаңқаның құрамына 200-ден артық сүйектер кіреді, олардың ішінде 33-34 жұп емес (сыңар) сүйектер.
Слайд 4Қанқаның бөлімдері:
Қаңқаны шартты түрде екі бөлікке бөледі:
біліктің қаңқа – бассүйек,
омыртқа бағанасы, кеуде торы;
қосалқы қаңқа - қол мен аяқ сүйектері
Қаңқаның
бөлімдері:
Дененің бөлімдері – омыртқалары, төс, қабырғалар.
Бас сүйектері ( мидың және беттің).
Бел сүйектері - иық белдің (жауырын, бұғана); жамбас белдің (мықын, шонданай және қасаға сүйектер);
Қол сүйектері (иық, білек, қол ұшы), аяқ сүйектері (сан, сирақ, аяқ ұшы).
Слайд 5Қаңқаның қызметтері:
Қаңқаның механикалық функциялары:
1. Ішкі ағзаларды қорғау.
2. Жұмсақ тіндер мен
мүшелердің тірек
қызметін атқаруы.
3. Қозғалыс.
Сүйек жүйесінің биологиялық
функциялары:
1. Минералдық алмасуға қатысуы.
2. Қан жасауға қатысуы
3. Сүйек миының иммундық процестерге
қатысуы.
Слайд 6Сүйектің химиялық құрамы және физикалық қасиеттері:
1/3 бөлігі - сүйек затының
эластикалық, майысқақтық
қасиетін беретін органикалық зат (оссеин
белогі).
2/3 бөлігі - бейорганикалық зат (кальций тұздары)
сүйек қаттылығын анықтайды.
Сүйек затының түрлері:
Тығыз зат - тірек қызметін атқаратын түтікті
сүйектердің денесінде (диафиз) кездеседі.
Кемікті зат - үлкен мөлшерде жеңілдікті сақтау
орындарында кездеседі (сүйектердің шеттерінде, эпифиз).
Сүйек миы түтікті сүйектің орталық жолында және кемік
ұяшықтарында болады, оның түрлері: қызыл және сары.
Слайд 7Сүйектердің жіктелуі
1. Ұзын түтікті – иық сүйектер, білек, сирақ.
2.
Қысқа түтікті - алақан, табан, бунақтар, бақайшақтар сүйектері.
3. Қысқа кемікті
– омыртқалар, білезік, тілерсек.
4. Ұзын кемікті- қабырғалар.
5. Жабылмалы – бассүйек.
Слайд 8Сүйектердің қосылыстары
1. Үзіліссіз, синартроздар - фиброздық және шеміршекті қосылыстар. Қызметі
бойынша қимылы аз немесе қимылсыз.
2. Үзілісті қосылыстар – диартроздар, буындары.
Қызметі бойынша қимылды.
3. Жартылай буыны - өтпелі пішіні.
Слайд 9Бұлшық ет тінінің түрлері:
1. Көлденең жолақты қаңқа бұлшық еті;
2. Көлденең
жолақты жүрек бұлшық еті;
3. Бірыңғай салалы бұлшық ет.
Қаңқа бұлшық етінің
қызметтері:
- адам дене қалпын сақтауға қатысады;
- дененің кеңестікте қозғалысын қамтамасыз етеді;
- дене бөліктерінің бір-біріне салыстырмалы түрде қозғалысын қамтамасыз етеді;
- жылу көзі болып табылады (жылу реттеуге қатысады).
Слайд 10Бұлшық еттің физиологиялық қасиеттері
1. Қозғыштық – бұлшық еттің тітіркендіргішке қозып
жауап беруі;
2. Өткізгіштік – бұлшық ет бойымен қозудың өтуі;
3.
Жиырылу – бұл қозу кезінде ұзындығы немесе кернеуінің өзгеруі;
4. Эластикалық (созылғыш, майысқақ) – жиырылудан кейін бұлшық еттің бастапқы пішініне келуі;
5. Автоматия - бұл тіннің сырттан тітіркендірусіз өзінде пайда болатын серпіністер арқылы қозуын айтамыз.
6. Пластикалық – бұл ұзындығы өзгерген пішінін біраз уақытқа дейін сақтау.
Слайд 11
Қозуды өткізу жылдамдығы:
-көлденең жолақты
қаңқа етінде – 3,5-14 м/сек;
-көлденең жолақты жүрек етінде – 0,5-1
м/сек;
-бірыңғай салалы еттерінде – 0,5 мм - 5-10см/сек.
Слайд 12Бұлшық еттің жиырылу түрлері
I. Еттің жиырылуы белгілі бір жағдайға (тәуелділігіне)
байланысты:
- изометриялық режим;
- изотониялық режим.
- ауксотониялық режим.
II. Сандық жағынан, олар:
-
Бұлшық еттің дара жиырылуы;
- жинақы жиырылуы: а) шала жинақталу;
б) толық жинақталу.
тетанус (еттің сіресіп жиырылуы):
а) тісті тетанус;
б) тегіс (жайпақ) тетанус.
Слайд 13Еттің дара жиырылуы (ЕДЖ)
ЕДЖ – жеке импульс әсері нәтижесінде пайда
болады.
1. Латенттік (жасырын) кезеңі – 0,01 сек;
2. Жиырылу кезеңі –
0,05 сек;
3. Босаңсу кезеңі – 0,05-0,06 сек.
Слайд 14Тетанус – бұл жиі тітіркендіргішке бұлшықеттің ұзақ және күштірек
жиырылып жауап беруі.
I. Тісті тетанус төменгі жиілікті тітіркендіргіш әсер
еткенде пайда болады
(10 – 20 Гц).
II. Тегіс тетанус жоғары жиілікті тітіркендіргіш әсер еткенде пайда болады (↑ 20 Гц).
Слайд 15Тітіркендіргіш жиілігінің оптимумы мен пессимумы (Н.В. Введенский)
Слайд 16Оптимум – бұл ең жоғары тетанусты тудыратын тітіркендіргіш жиілігін (оптималды)
айтамыз.
Пессимум – бұл төмен тетанус тудыратын ең жиі тітіркендіргішті айтамыз.
Слайд 18Миозин жіпшелерімен оның көлденең көпіршелері
Слайд 20Электромеханикалық ұласу кескіні
Слайд 23Бұлшықеттің жиырылу механизмі
Тітіркендіру→ Әрекет потенциалының пайда болуы→ Оның жасуша мембранасы
мен талшықтардың көлденең түтікшелері бойымен өтуі→ Саркоплазма ретикулум цистерналарынан Са2+
иондарының босап шығуы және олардың миофибриллдерге енуі→ Са2+ ионының тропонинмен байланысы→ Тропомиозиннің деформациясы→ Көлденең көпіршелердің белсенді актин орталықтарымен байланысы→ Актин жіпшелерінің жылжыуы, яғни миофибриллдер қысқарады→ Кальций насосының белсенуі→ Саркоплазмадағы бос Са2+ иондарының концентрациясының төмендеуі→ Көлденең көпіршелердің босауы→ Миофибриллдердің босаңсуы.
Слайд 24Қажу – бұл жасушалар мен мүшелердің немесе тұтас организмнің уақытша
қызметінің төмендеуі. Демалыстан кейін қызметі қалыпына келеді.
,,Белсенді демалыс,, туралы
түсінікті И.М. Сеченов енгізген.
