Дәрістің т ақырыбы: СУЛЕЙМАН ДЕМИРЕЛ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ Тіршілік

өндірістік орта.

шаңдардың адам ағзасына түсу жолдары.
Өндірістік шу, діріл, ультра

дыбыс және олардан қорғану.

60 мың түрі түрлі салаларда қолданылады:
тағамға қоспа ретінде –

5500;
дәрілік зат ретінде – 4000;
тұрмыстық химиялық препарат ретінде – 1500.
Осы қосылыстар жылдан-жылға қоршаған ортаны ластап, түрлі ауруларға соқтыруда.

заттарды төмендегідей топтарға бөліп көрсетуге болады:

1) концерогендер (латын тілінен аударғанда cancir — рак, генезис — шығу тегі) қатерлі ісіктер туғызады.
Қазіргі уақытта шамамен 500 осындай заттар белгілі.
Олардың ішіндегі ең күштілеріне бензо(а)пирен және басқа да полициклді ароматтық көмірсулар, ультракүлгін сәулелер, радиоактивті изотоптар, эноксидті смолалар, антриттер, нитрозаминдер, асбест және т.б. жатады;

– хромосомалар саны мен құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оларға: рентген

сәулелері, гамма-сәулелер, нейтрондар, бензо(а)пирен, колхицин, кейбір вирустар және т.б. жатады;
3) тератогендер (грек тілінен аударғанда teras, teralos — құбыжық) — жеке дамуда кемістіктерге әкелетін, кемтарлықтардың пайда болуына әкелетін заттар. Тератогендерге әсер ететін мөлшерінен артып кететін кез келген фактор жатады. Көбінесе тератогендерге мутагендер, сондай-ақ пестицидтер, тыңайтқыштар, шу және т.б. ластаушылар жатады.

даму кезінде зақымдануларға әкелетін заттар. Эмбриогендерге тератогендер, мутагендер

және басқа да заттар (мысалы, алкогольді ішімдіктер, есірткі заттар және т.б.) жатады.
Адам қызметінің нәтижесінде жаңа, бұрын болмаған аурулар пайда болады. Мұндай ауруларды ерекше техногенді аурулар тобына жатқызады. Оларға қорғасын («сатуризм»), кадмий («ита-ита»), сынап қосылыстарымен (“минамата”) және т.б. уланудан пайда болған аурулар жатады.

улы және жоғары дәрежеде тұрақты болып табылады. Олар көбінесе канцероген,

мутаген, тератоген немесе басқа аурулардың пайда болуын күшейтеді.
Органикалық қосылыстардың ішінде, әсіресе, галогенді көмірсулар мен полициклді ароматтық көмірсулар (ПАК) қауіпті.

тобына жатады.
Оларға цинк, мыс, марганец,

темір және т.б. кіреді.
Ауыр металдардың қоршаған орта мен ағзада жинақталуының негізгі көзі — отынды жағу, пестицидтер, кейбір органикалық қосылыстар, өндірістік қалдықтар және т.б.
Белгілі мәліметтер бойынша (Вронский, 1996) антропогенді заттар есебінен қоршаған ортаға
Pb 94-97%-ы, Cd — 84-89%-ы,Cu — 56-87%-ы,
Ni — 66—75%-ы, Hg — 60%-ы шығарылады.

жоғары қауіпті (Sb, As, Ba,Se), 3- жай қауіпті (Cr, Ag, Al), 4-

азғана қауіпті (Cu, Fe, Mn, Zn, Ni, Ge, Sr, Rb, Cs).

немесе радиоактивтілік жатады.
Радиоактивтілік – кейбір химиялық элементтердің (уран, радий,

торий және т.б.) атом ядроларының ыдырауы арқылы атом нөмірінің өзгерісіне алып келуі.
Радиоактивтілікті тоқтату мүмкін емес.
Ол , ,  сәулелену шығарады.

Иондаушы сәулелерді жасанды түрде де алуға болады. Ол рентген сәулелері.

приборларды қолдану, түрлі түсті телевизорлар мен компьютерлерді пайдалану жатады.
Бейбіт жағдайда

радиациядан қорғану тәсілдері: Мысалы, қазіргі таңда компьютерсіз өмірді елестету мүмкін емес. Біздер ұзақ уақыт компьютер алдында отырып жұмыс істейміз немесе теледидар көреміз. Ең бірінші көзіміз зиян шегеді. Ол үшін қарғаныс көзілдіріктері мен қорғаныс экрандары пайда болды. Сонымен қатар радиация мен сәулелерден ағзаны қорғау үшін сүт өнімдерін күнделікті пайдалану да өте маңызды.

Гц – 20 кГц диапазондық жиілікте естілетін дыбысты қабылдай алады.

16 Гц жиіліктен төмен тербелісті инфродыбыстар,
20 кГц-тен жоғары ультрадыбыстар деп атайды.
Шу – адамның естуіне жағымсыз әсер ететін және демалуына, жұмыс істеуіне кедергі жасайтын дыбыстар жиынтығы.
Дыбыс жиілікпен (қарқындылық) және дыбыстық қысыммен (Р) сипатталады.

үздіксіз спектрлі кеңістікті шу;
спектрда лебізді рең беретін

тональді шу.
Уақыттық сипаттамасы бойынша-тұрақсыз шу.
Тұрақсыз шулар уақыт аралығындағы тербеліс және импульсті тербеліс болып бөлінеді.

Ультрадыбыстың гигиеналық классификациясы
Таралу тәсілі бойынша түйіспелі және ауалық болып бөлінеді.
Ультрадыбыс тербеліс көзінің түрі бойынша қолдық және стационарлы болып сипатталады.

– 63 кГц; орташа жиілікті ультрадыбыс – 125 – 250

кГц; жоғарғы жиілікті ультрадыбыс – 1,0 – 31,5 МГц.
Ультрадыбыстық тербелістің өндіру тәртібі бойынша: тұрақты және импульсті ультрадыбыс.

орындалады. Тұрақты шу үшін орташа геометриялық жиіліктегі дыбыстық қысымның деңгейі

нормаланады.
Қорғаныс әдістері:
а) Діріл көзіндегі дірілді азайту;
б) діріл тудыратын және діріл жұтқыш материалдарды қолдану;
в) жеке қорғаныс материалдарын қолдану.