Күйістілер хабертиозы мен буностомозын балау, емі және профилактикасы

Тексерген: Турганбаева Г.

(қодас, бұғы т.б.) күйiстiлердiң бүйенi мен тоқ iшегiн мекеңдейтін iрi

құрттар. Олардың тұрқы 1,3-2,6 см, ақсары түстi, денесiнiң жуандығы басынан құйрығына дейiн бiркелкi. Басы төмен қарай сәл қисайған, дамыған ауыз қуысы шар сияқты, көптеген ұсақ тiстерi бар. Ауыз тесiгi екi қатар орналасқан ұшы үшкiр жапырақшалармен көмкерiлген. Құйрық бұлтығы қысқа, қоңыр түстi, жолақ сызықты, спикулалары жiптей жiңiшке, рулегі бар.

өркеңдеген өлкелерде жиi тiркеледi. Хабертиоз көбнесе Қазақстанның оңтүстiк және солтүстiк-шығыс

өңiрлерiнде жиi кездеседi. Гельминтоз қойдың жасына қарамай, барлығын зақымдайды, бiрақ клиникалық түрi көбiнесе жас малда байқалады. Қой, ешкi, әсiресе олардың төлi бұл ауруға жаппай шалдығып, шығынға ұшырауы ықтимал. Хабертиоз ауруының белгiлерi көбiнесе қыс айларында байқалады, ал оның таралуы көктем шығысымен басталады. Осы кезде төл шығыны көп болуы ықтимал. Мамырдан бастап паразиттің интенсивтілігі төмендеп, оның жұғу деңгейi де төмендей бередi. Малға ауру өрiсте жұғады. Жаңбырлы жылдар, сулы, ойпатты және сазды жайылымдар парзиттің белсенділігін арттырып, оның малға жұғуын үдетеді. Балаңқұрттар суыққа өте төзiмдi, клиникалыққы ортада бiр жылдай тiршілігін сақтауы мүмкiн. Қой құмалағымен клиникалыққы ортаға таралған жұмыртқалардан бір тәулікте балаңқұрт пайда болады және олар инвазиялық сатыға 5 күн ішінде дамиды. Ақтық иесі организмінде балаңқұрттар 32 – 60 күн аралығында ересек құрттарға айналады.

iшектiң кiлегей қабығын жарақаттайды. Жарадан аққан қанмен паразит қоректенедi, iшек

қуысына қан құйылады. Ағзаның зақымданған бөлiктерiне зиянды бактериялар жиналып, көбейе бастайды. Микроб және нематодалардың тiршiлiгiнен пайда болған улы заттар iшекке сiңiп, қан тамырларына енiп, бүкiл денеге жайылады, малды уландырып, шығынға ұшыратуы мүмкiн.

соғуы мен демалуы жиiлейдi, мал күйсiзденедi, кiлегейлi қабықтары бозарады, алқым

тұсынан жалқаяқ байқалады, iшi өтедi, құйрығы мен артқы аяқтары сұйық нәжiспен былғанады, дерт өршiген сайын түлiк етiнен 112 22 сурет. O.columbianum:1 – бас жағы, 2 - еркегiнiң құйрық жағы, 3- ұрғашысының құйрық жағы айырылып, көтерем халге жетеді, өлiмге де ұшырауы ықтимал. Созылмалы түрiнде ауырған малдың азыққа зауқы болмайды, жүнi ұйысып, түскiш келедi, жағының асты iсiнiп кетедi, тышқақтайды, азып-тозып, өлiмге ұшырайды.

қуыстарында 2-3 л. сары сұйық жиналған. Тоқ iшек пен тiк

iшек қатпарлары жуандаған, iшi қоңыр түсті сұйыққа толған, ал оның арасынан хабертиялар табылады. Тоқ ішектiң кiлегей қабығы iсiнген, қызарған, қалыңдаған. Кейбiр ішек тұстарының бүрлерi жойылып, қанталаған және жарақаттар басқан.

ішекке тереңдете формалин ерітіндісін клизма түрінде шайып, диагностикалық дегельминтизация жүргізе

растайды. Өлген мал өлексесінде тоқ ішекте хабертиилер мен тән өзгерістер табылуы диагноздың түпкіліктілігіне нұсқайды.

арақатынасында қосып немесе ұннан дайындалған болюс түрінде 2 рет (24

сағаттан кейін) беріледі. Керек болған жағдайда 12-16 күннен соң үшінші рет дегельминтизация жүргізіледі. Дәрілеу таңертеңгілікте - аш қарынға атқарылады. Жаппай дегельминтизацияны фенотиазинді жарылған жеммен 1:20 арақатынаста қосып, әр малға 15-20г есебінен, топтан бере өткізеді. Нафтамон 0,5г/кг дозада фенотиазинді қолданғандай, 2 рет өткізіп, 12-16 күндері үшінші рет жүргізіледі. Суспензияны сырлы я болмаса ағаш, шыны ыдыста қолданар алдында (ex tempore) дайындалады. 113 Нилверм 10%-тік ерітінді түрінде тері астына немесе азықпен 15мг/кг дозада қолданылады. Дитразиннің ылғалдаған жеммен қоспасына 0,5г/кг дозада азықтандырады. Жоғарыда көрсетілген препараттарды жаппай қолданар алдында біршама мал басында зияндылығын тексереді.

өткізу керек. Жайлау мерзімінде малды күн сайын жеткілікті фенотиазинның 1

бөлімінен және азық тұздың 9 бөлімінен тұратын қосымшамен азықтандырады. Осы шаралармен бірге қозыларды ересек қойлардан бөлек бағады. ҚазҒЗВИ ұсынысы бойынша Қазақстанның оңтүстігінде ересек құрттардан жануарларды арылту үшін қаңтарда, наурызда және қазанда, оңтүстік-шығыста - қаңтарда, сәуірде және қазанда, оңтүстік- батыста - наурызда, маусымда және қыркүйекте дегельминтизация жүргізілуі

төмендеуі және асқорыту жүйесі функциясының бұзылуы белгілерімен сипатталатын күйістілердің нематодозы.

Қоздырғышы үй және кейбiр тағы күйiс қайыратындардың ащы iшегiн мекеңдейтін - Bunostomum phlebotomum (Railliet,1900) және B. trigonocephalum (Rud.,1808) деген жұмыр құрттар. Бұлардың бiрiншi түрi көбiнесе қойда, екiншiсi - iрi қарада ұшырасады. Бұлар iрi гельминттер, басы кiшкене, жоғары қарай бір жағына қисайған. Тұрқы 1,2-2,5 см-ге дейiн жетедi. Шар секiлдi ауыз қуысы (капсуласы) түбiнде, екi жақ шетiне таман, жарты айға ұқсас екi тiсi бар. Жоталы өзекшесi бар. Құйрық буылтығының үшiншi бөлiгi, қалған екеуiне ассиметриялы болып қалыптасқан, екi тең спикуласы (гельминттiң бiрiншi түрiнде - жiңiшке де ұзын, ал екiншiсiнiкi – сәл жуандау, қысқа) бар, рулегі жоқ.

буностомоздан бұзаудың 30 пайызы, қозының 60-80 пайызы өлiмге ұшырағаны мәлiм.

Бұл дертке негiзiнен ұсақ тұяқтылардың төлдері және бұзау мен 1-2 жастағы торпақ-тайыншалар шалдығады. Мал құртты көбiнесе ылғалды өрiсте жұқтырады, өйткеңі мұндай жерлерде балаңқұрттар өз тiршiлiгiн 1,5-2 ай уақыт сақтайды. Малдың буностомозбен зарарлану деңгейi күзге қарай үдейе түседi. Ішектің кiлегей қабығына бекiнiп, тiстерiмен жарақаттайды, қылтамыр-лардан (капиллярдан) қан ағады, олардың орны жазылмайтын уытты жараларға айналады. Зақымдалған жарадан зардапты микробтар енедi, организм жаппай уланады. Ересек құрттар – гематофагтар қан аздықты (анемия) тудырады.

ғана айқын. Олардың денелерi қызып, күйi төмендейдi, көзге iлiнетiн кілегей

қабықтары бозарады, мал әлсiрейдi, азыққа тәбетi төмендейді. Жүрiсi ауырлайды, көп жатады, алқымы мен төсi домбығады, iшi үздiксiз өтедi, нәжiс түсi шырыш пен қан араласып, қоңыр боп көрінеді, соңынан мал өлiмге 110 ұшырайды. Ересек сақа малдарда қаназдық, көтеремдiк, дамылсыз iштiң өтуi (диарея) байқалады.

қанталаулар байқалады, кейбiр жерлерiн күлдiреген жаралар басқан. Ағза қуысы сұйық

қан мен құрттарға толған. Балау зардапты балаңқұрттарға қарай нәтижеленді. Өлген малда ағзаларды жарып сойғанда табылған буностомдар ауруды растайды.

сойғанда табылған буностомдар ауруды растайды.
Қойларды дегельминтизациялауға фенотиазин 1г/кг дозада,

нафтамон, нилверм гемонхоздағы дозада, альбендазол, альбен, альвет, панакур және т.б. тағайындалады. И.Таразинаның (1963) деректері бойынша тиабендазолдың азықпен 50мг/кг дозада берілген мөлшері өте жоғары тиімді.

буностомозды алдын алуға мүмкіндік береді. Жайылымдағы малға фенотиазин- тұз қоспасын

беру химиопрофилактикалау болып табылады. Қоздырушының тері арқылы енуін ескере, қойды ылғалды мезгілдерде (жаңбырлы жазда) тұрған орындарын құрғақ биік жерлерге ауыстыру жағдайларына көңіл аудару. Қой қораларындағы температура деңгейін қалыпты деңгейде ұстау.