Л ЕКЦИЯ №15. МЕРАПРЫЕМСТВЫ ПА АХОВЕ ПРАЦЫ, ЗАБЕСПЯЧЭННI РАДЫЯЦЫЙНАЙ БЯСПЕКI I

КАНТРОЛЮ НА ПРАДПРЫЕМСТВАХ ЛЯСНОЙ ГАСПАДАРКI

1. Нормы радыяцыйнай бяспекi

2. Патрабаваннi

да арганiзацыi работ на забруджаных радыенуклiдамi тэрыторыях

3.Санiтарна-гiгiенiчныя патрабаваннi да машын, механiзмаў i транспартных сродкаў

4.Арганiзацыя радыяцыйнага кантролю ў лясах Мінлясгаса

5.Радыяцыйны манiторынг

6.ВЫКАРЫСТАННЕ IАНIЗУЮЧАГА ВЫПРАМЕНЬВАННЯ I IЗАТОПНЫХ IНДЫКАТАРАЎ У СЕЛЬСКАЙ I ЛЯСНОЙ ГАСПАДАРЦЫ

радыенуклiдаў абумоўлiваюць дадатковае, у параўнаннi з прыродным фонам, апраменьванне любога

жывога арганiзма бiясферы. Гэта ставiць задачу нармiравання радыяцыйных уздзеянняў на прыродныя згуртаваннi мiкраарганiзмаў, раслiн, жывёл i чалавека.

асоб незалежна ад формы ўласнасці, а таксама мясцовых распарадчых і

выканаўчых органаў, грамадзян Рэспублікі Беларусь, іншаземных дзяржаў і асоб без грамадзянства, што пражываюць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, у выніку дзейнасці якіх магчыма апраменьванне людзей.

ва умовах нармальнай эксплуатацыі тэхнагенных крыніц выпраменьвання;
2) у выніку радыяцыйнай

аварыі;
3) ад прыродных крыніц выпраменьвання;
4) пры медыцынскім апраменьванні.

кіравацца наступнымі прынцыпамі:
1) неперавышэнне дапушчальных граніц індывідуальных доз апраменьвання чалавека

ад усіх крыніц апраменьвання (прынцып нарміравання);
2) забароны ўсіх відаў дзейнасці па выкарыстанні крыніц выпраменьвання, пры якіх атрымліваемая для чалавека і грамадства карысць перавышае рызыку магчымай шкоды, якая прычыняецца дадатковым апраменьваннем (прынцып абгрунтавання);
3) падтрымка на магчыма нізкім і дасягальным узроўні з улікам эканамічных і сацыяльных фактараў індывідуальных доз апраменьвання і колькасці апраменьваемых асоб пры выкарыстанні любой крыніцы апраменьвання (прынцып аптымізацыі).

Беларусь «Аб санітарна-гігіенічным добрабыце насельніцтва», «Аб радыяцыйнай бяспецы насельніцтва».

доз (ГД);
2) дапушчальныя ўзроўнi манафактарнага ўздзеяння (для аднаго радыенукліда, або

аднаго віду знешняга апраменьвання, якія з’яўляюцца вытворнымі ад асноўных граніц доз); граніцы гадавога паступлення (ГГП), дапушчальныя сярэднегадавыя аб’ёмныя актыўнасці (ДАА), сярэднегадавыя ўдзельныя актыўнасці (ДУА) і інш.;
3) кантрольныя ўзроўні (доз, актыўнасці, шчыльнасці патокаў і інш.).

ад прыроднага і медыцынскага апраменьвання, а таксама дозы ў выніку

радыяцыйнай аварыі. На іх устанаўліваюцца спецыяльныя абмежаванні.
Эфектыўная доза для персаналу не павінна перавышаць за перыяд працоўнай дзейнасці (50 гадоў) – 100 мЗв,
а для насельніцтва за перыяд жыцця (70 гадоў) – 70 мЗв.

вынiкi радыяцыйнага абследавання заносяцца ў тэхналагiчную карту (пры шчыльнасцi забруджвання

да 15 Кi/км2) або санiтарны пашпарт (пры шчыльнасцi забруджвання 137Cs звыш за 15 Кi/км2), у якiх указваюцца:

1) радыяцыйная абстаноўка (магутнасць экспазiцыйнай дозы -выпраменьвання i шчыльнасць радыеактыўнага забруджвання глебы);
2) патрабуемыя ўмовы i сродкi забеспячэння радыяцыйнай бяспекi для персаналу;
3) гранiчна-дапушчальная працягласць работы на канкрэтнай тэрыторыi або ўчастку.

абавязана:
1) вызначыць спiс выканаўцаў, якiя будуць занятыя на работах на

тэрыторыi, забруджанай радыенуклiдамi, i забяспечыць адпаведнае навучанне i iнструктаж гэтых асоб;
2) назначыць загадам па прадпрыемстве адказных за забеспячэнне радыяцыйнай бяспекi i арганiзаваць iх падрыхтоўку;
3) распрацаваць, узгаднiць з органамi санiтарна-эпiдэмiялагiчнага нагляду i зацвердзiць iнструкцыi, у якiх апiсваецца парадак бяспечнага правядзення работ, прафiлактычныя мерапрыемствы, арганiзацыя радыяцыйнага кантролю.

тэрыторыi, забруджанай радыеактыўнымi рэчывамi, павiнны прайсцi навучанне i праверку ведання

правiл бяспечнага вядзення работ i дзеючых на прадпрыемстве iнструкцый. Iнструктаж i праверка ведаў па ахове працы праводзiцца да пачатку работ згодна з дзеючымі нарматыўна-прававымі актамі Рэспублікі Беларусь. Асобы, якiя працуюць на забруджанай радыенуклiдамi тэрыторыi, абавязаны строга выконваць правiлы па ахове працы, пажарнай i радыяцыйнай бяспецы, вытворчай санiтарыi, дзеючай на прадпрыемстве. Дастаўка працуючых да месца павiнна праводзiцца аўтобусамi або спецыяльна абсталяваным крытым аўтатранспартам. Перад падачай на пасадку ў салонах і крытых кузавах павінна праводзіцца вільготная ўборка. Усе работы на забруджаных тэрыторыях павiнны быць максiмальна механiзаваны

правіл. Пры выкананні работ з выкарыстаннем лесагаспадарчай тэхнікі неабходна па

магчымасці не карыстацца рабочымі месцамі па-за кабінай. Перавага павінна аддавацца навясным прыладам.
Праходы лесагаспадарчай тэхнікі, трактароў і машын на апрацоўваемай тэрыторыі неабходна планаваць такім чынам, каб вецер быў сустрэчны або бакавы. На сухіх глебах адначасовая работа некалькіх машын дапускаецца толькі на вялікіх плошчах з розных бакоў, каб выключыць узаемнае пылавое ўздзеянне.

выкарыстоўвацца тэхнiка з герметычнымi кабiнамi. Пасадка культур можа праводзiцца ў

вiльготны перыяд спецыяльнымi машынамi, абсталяванымi лесапасадачнымi аўтаматамi.
Ручная праца не рэкамендуецца.
Пры шчыльнасцi забруджвання глебы больш за 15 Кi/км2 догляд за культурамi рыхленнем глебы таксама не рэкамендуецца.
Хімічны догляд за культурамі павінен выконвацца толькі з дапамогай трактарных агрэгатаў. Да работы з гербіцыдамі дапускаюцца толькі асобы, якія прайшлі медагляд і абучэнне ў адпаведнасці з дзеючымі правіламі.

санпрапускнікі з душавымі ўстаноўкамі і шафамі для захоўвання спецадзення. Для

дэзактывацыі спецадзення выкарыстоўваць пляцоўкі для дэзактывацыі тэхнічных сродкаў. У санітарна-бытавых памяшканнях неабходна штодзённа праводзіць вільготную ўборку. Дастаўку і захоўванне пітной вады ажыццяўляць у закрытых ёмістасцях тымі транспартнымі сродкамі, што і харчовых прадуктаў.

рэчывамi, ўключае:
1) кантроль за магутнасцю экспазiцыйнай дозы знешняга -выпраменьвання на

рабочых месцах, участках i ў кабiнах машын i транспартных сродкаў;
2) кантроль за ўзроўнем забруджвання радыенуклiдамi i эфектыўнасцю дэзактывацыi рабочых паверхняў машын, транспартных сродкаў, абсталявання, рабочага iнвентару, спецадзення.

са шчыльнасцю забруджвання звыш за 10 Кi/км2 i ўключае:
1) iндывiдуальны

ўлiк фактычнага часу, затрачанага на выкананне работ, i адпаведнасць яго значэнням гранiчна-дапушчальнай працягласцi работы па кожнай зоне асобна;
2) iндывiдуальны кантроль за дозай знешняга -выпраменьвання з выкарыстаннем iндывiдуальных дазiметраў (пры рабоце на тэрыторыях са шчыльнасцю забруджвання вышэй за 40 Кi/км2);
3) iндывiдуальны кантроль за паступленнем i ўтрыманнем радыеактыўных рэчываў у арганiзме з дапамогай лiчыльнiкаў выпраменьвання (раз у год);
4) iндывiдуальны кантроль за забруджваннем радыенуклiдамi скурнага покрыва (пастаянна).

тэрыторыях уводзяцца абмежаваннi часу работы на ёй, якiя забяспечваюцца захаваннем

гранiчна-дапушчальнай працягласцi работы (ГДПР) – такой працягласці (у газiнах за год), на працягу якой доза апраменьвання пры рабоце на тэрыторыi, забруджанай радыенуклiдамi, не перавысiць устаноўленых узроўняў

на тэрыторыi, якая забруджана радыенуклiдамi, павiнны выкарыстоўвацца наступныя мерапрыемствы i

сродкi:
1) абмежаванне працягласцi работы з перавагай тэхналагiчных аперацый, якiя патрабуюць мiнiмум затрат часу (кантрольная працягласць часу не павiнна перавышаць значэннi ГДПР для адпаведнай зоны);
2) знiжэнне дозы знешняга -апраменьвання машын i сродкаў транспарту, якiя маюць найбольш вялiкi экранiруючы эфект;
3) абмежаванне паступлення радыенуклiдаў унутр арганiзма iнгаляцыйным шляхам (выкарыстанне сродкаў iндывiдуальнай аховы органаў дыхання, тэхналагiчных аперацый з мiнiмальна магчымым пылаўтварэннем, герметызацыя кабiн машын i транспартных сродкаў);
4) змяншэнне забруджвання радыенуклiдамi скурнага покрыва (камплект спецадзення).

гаспадаркi, што працуюць у зонах забруджвання, павiнны забяспечвацца спецвопраткай (два

камплекты) i сродкамi iндывiдуальнай аховы (СIА), у час работы, якімі яны абавязаны карыстацца. Адмiнiстрацыя прадпрыемства ажыццяўляе за гэтым кантроль. Рабочыя, якiя працуюць на тэрыторыi са шчыльнасцю забруджвання глебы радыецэзiем звыш за 40 Кi/км2, павiнны быць забяспечаны фiльтруючымi iндывiдуальнымi сродкамi аховы органаў дыхання i камплектам спецадзення згодна з метадычнымi рэкамендацыямi.

не радзей аднаго разу ў тыдзень, падвяргаюцца ў цэнтралiзаваным парадку

адпаведнай апрацоўцы. Спецадзенне, забруджанае радыенуклiдамi вышэй за дапушчальны ўзровень, накiроўваецца на дэзактывацыю.
У час выканнання любых вiдаў работ на тэрыторыi, якая забруджана радыенуклiдамi, забараняецца знаходзiцца на рабочым месцы без сродкаў iндывiдуальнай аховы, захоўваць харчовыя прадукты, адзенне i iншыя рэчы.
СIА павiнны знаходзіцца ў асобных шафах бытавых памяшканняў iзалявана ад хатняга адзення.

i транспартныя сродкi, якiя выкарыстоўваюцца для выканання работ на тэрыторыi,

забруджанай радыенуклiдамi, павiнны знаходзiцца ў спраўным стане i быць укамплектаванымі iнструментамі i прыстасаваннямi ў адпаведнасцi з заводскiм тэхнiчным пашпартам. Механiзаваныя работы неабходна выконваць з прымяннем тэхнiкi, якая адпавядае патрабаванням Правіл (2002).
Выкарыстанне на гэтых тэрыторыях машын i транспартных сродкаў без кабiн забараняецца. Кабiны трактароў, сельска- i лесагаспадарчых машын, аўтатранспарту i iншай тэхнiкi павiнны быць герметызаваны шляхам ушчыльнення аконных i дзвярных праёмаў. Машыны, механiзмы i транспартныя сродкi, выдзеленыя для работы на тэрыторыях, забруджаных радыеактыўнымi рэчывамi, павiнны мець знак радыяцыйнай бяспекi з абазначэннем зоны.

iнвентару па-за тэрыторыяй, забруджанай радыеактыўнымi рэчывамi, дапускаецца толькi з дазволу

службы радыяцыйнай бяспекi.
Дэзактывацыя машын i механiзмаў праводзiцца на ўчастках, якiя аднесены да зоны са шчыльнасцю забруджвання 137Cs 40 Кi/км2 i больш або ў спецыяльна адведзеных для гэтай мэты месцах.
Пасля дэзактывацыi праводзiцца дазiметрычны кантроль.

выкарыстоўвалiся на выкананнi работ у забруджаных радыеактыўнымi рэчывамi зонах, дапускаецца

толькi пасля поўнай дэзактывацыi i з дазволу службы радыяцыйнай бяспекi.
Штодзённа пасля заканчэння работ у зоне са шчыльнасцю забруджвання 40 Кi/км2 i больш тэхнiка павiнна быць адведзена на спецпляцоўкi для дэзактывацыi.
Для транспартных сродкаў, якiя выкарыстоўваюцца для перавозкi людзей i харчовых прадуктаў, радыеактыўнае забруджванне не дапускаецца.

часткай сістэмы ахоўных мерапрыемстваў у лясной гаспадарцы. Яна ўключае дзве

падсістэмы:
радыяцыйны кантроль і радыяцыйна-экалагічны маніторынг.
Пад сістэмай радыяцыйнага кантролю разумеюць комплекс мерапрыемстваў, накіраваных на абмежаванне апраменьвання работнікаў, насельніцтва і спажыўцоў прадукцыі ад радыяцыйных рэчываў і іншых крыніц выпраменьвання.

гаспадаркі ажыццяўляецца ў адпаведнасці са схемай, за-цверджанай Міністэрствам . Схема

радыяцыйнага кантролю распаўсюджваецца на службы радыяцыйнага кантролю ВЛГА і лясгасаў (Правілы, 2002). Вымернымі параметрамі аб’ектаў радыяцыйнага кантролю з’яўляюцца асноўныя характарыстыкі фактараў радыяцыйнага ўздзеяння на чалавека:

часцінак;
2) для унутранага апраменьвання – канцэнтрацыя радыенуклідаў у аб’ектах кантролю (вада, паветра,

глеба, арганізм чалавека і інш.). Радыенукліды, якія падлягаюць нарміраванню і кантролю, вызначаюцца санітарнымі нормамі, правіламі і гігіенічнымі нарматывамі.

створана служба радыяцыйнага маніторынгу. Яна ажыццяўляе ў забруджаных радыенуклідамі лясах

радыяцыйны кантроль наступных аб’ектаў:
1) зямель дзяржаўнага ляснога фонду;
2) участкаў дзяржаўнага ляснога фонду і лясных рэсурсаў, якія прызначаны для нарыхтоўкі на іх;
3) прадукцыі, нарыхтаванай у лясной гаспадарцы;
4) будынкаў і іншых аб’ектаў, якія знаходзяцца ў распараджэнні лясной гаспадаркі, адходаў вытворчасці, транспартных сродкаў, тэры-торый устаноў і прадпрыемстваў лясной гаспадаркі, рабочых месцаў.

лясной гаспадаркі, насельніцтва пры наведванні лясоў і карыстанні лясной прадукцыей;
2)

правядзенне радыяцыйнага кантролю і маніторынгу ў лясах, радыяцыйнага кантролю лясной прадукцыі на ўсіх этапах нарыхтоўкі і рэалізацыіі.

маштабамi забруджвання тэрыторыi. Пры буйнамаштабным у межах вобласцi пастаянныя пасты

радыяцыйнага кантролю, якім прысвойваюцца парадкавыя нумары, наносімыя на карту лясоў, размяшчаюць з улiкам ахопу ўсяго ляснога фонду вытворчага лесагаспадарчага аб'яднання. Пры гэтым у кожным ляснiцтве павiнен быць хаця б адзiн пост.

розных катэгорый (паляны, высечкi, маладнякi, сярэднеўзроставыя i спелыя лясы рознага

саставу, насенныя плантацыі і іншыя участкі), на якіх вядуцца замеры магутнасці экспазiцыйнай дозы. З улiкам кожнай катэгорыi закладваюць пробныя плошчы (1 га) i даюць iх дэталёвую таксацыйную i тыпалагiчную характарыстыку. У межах гэтай плошчы робяць замеры забруджвання:
у паветры (1 м ад паверхнi глебы),
на паверхнi жывога наглебавага покрыва (3–5 см ад паверхнi травы),
на паверхнi ляснога подсцiлу,
у глебе (на паверхнi i на глыбiнi 10 см),
на паверхнi ствалоў дрэў на вышынi 1,5–2 м,
у кронах дрэў (калi гэта магчыма).

апраменьвання працуючых на прадпрыемствах, праводзяць бягучы радыяцыйны кантроль прадукцыi лясной

гаспадаркi:
драўнiны i прадуктаў яе перапрацоўкi,
грыбоў, ягад, дзiкарослых пладоў, бярозавага соку, тэхнiчнай сыравiны,
прадукцыi паляўнiчай i падсобнай сельскай гаспадаркi.

i асобных iх кампанентаў, вызначэння тэндэнцый у змяненнях пад уплывам

антрапагенных фактараў, а таксама прагназавання магчымых негатыўных вынiкаў уздзеяння служыць сiстэма манiторынгу, адным з вiдаў якога з'яўляецца радыяцыйны манiторынг навакольнага асяроддзя. Ён прадугледжвае змяненне ўзроўню радыяцыйнага забруджвання i доз апраменьвання кампанентаў бiягеацэнозу ад усiх iснуючых крынiц i праводзiцца ў мэтах кантролю за ўздзеяннем на iх стан.

кiраваннi i рэгуляваннi радыяцыйнага забруджвання прадукцыi шляхам распрацоўкi i ўкаранення

сiстэмы агратэхнiчных, аграхiмiчных, зоатэхнiчных i арганiзацыйных мерапрыемстваў, а таксама захавання i павышэння прадукцыйнасцi бiягеацэнозаў.

-выпраменьвання на мясцовасцi;
2) перыядычны адбор узораў у спецыяльна выбраных месцах

назiрання i кантрольных пунктах, а таксама вызначэнне канцэнтрацыi радыенуклiдаў у гэтых узорах, радыенуклiднага саставу забруджвання i фiзiка-хiмiчных формаў радыенуклiдаў;
3) разлiк дозавых нагрузак на кампаненты бiягеацэнозу на падставе першасных даных радыеманiторынгу;
4) ацэнку бягучага стану радыяцыйнага становiшча;
5) прагноз магчымых змяненняў радыяцыйнага становiшча;
6) падрыхтоўку iнфармацыi, неабходнай для ажыццяўлення кантролю радыяцыйнага становiшча.

стану лясной раслiннасцi. Работы па рэалiзацыi гэтага ўзроўню пачаты ў

1989 г. На картаграфiчныя матэрыялы маштаба I : 500 000, якiя маюць контуры лясоў, нанесена бiяiндыкатарная сетка з крокам 16 км. У яе вузлах, што пападаюць на лясныя масiвы, закладзены пастаянныя пункты ўлiку (ППУ). Сетка мае згушчэнне ў раёне Гомеля, Мiнска, Наваполацка, Вiцебска i Белавежскай пушчы. Тут яна закладзена з крокам 4 км. Агульная колькасць ППУ перавышае 600 ;
другі – стацыянарны эколага-бiялагiчны. Ён уключае стацыянарныя аб'екты, закладзеныя ў паўночнай, сярэдняй i паўднёвай геабатанiчных падзонах.

ГАСПАДАРЦЫ
Праблема стымуляцыi бiялагiчных працэсаў малымi дозамi iанiзуючага выпраменьвання налiчвае больш

чым паўвекавую гiсторыю. Першыя работы належаць Мальдынею i Тувену, Кернеке, Эльверу (Кудзiнаў М. А.). Да гэтага часу выканана больш за тры тысячы работ у асноўным з сельскагаспадарчымi раслiнамi, але ў даследчыкаў няма адзiнага меркавання аб магчымасцi выкарыстання iанiзуючага выпраменьвання ў якасцi стымуляцыi бiялагiчных працэсаў. Гэта звязана з iндывiдуальнай зменлiвасцю i радыеадчувальнасцю вiдаў, магутнасцю дозы апраменьвання, недакладнасцю дазiроўкi і з iнш.

заканамерная i для кожнага вiду iснуюць свае стымулюючыя дозы, апраменьванне

якiмi сельскагаспадарчых раслiн выклiкае гаспадарча карысны эфект. Вызначылася, што найбольш мэтазгодна -апраменьванне выкарыстоўваць для:
1) перадпасяўной апрацоўкi насення з мэтай павышэння грунтовай усходжасцi, колькасцi i якасцi ўраджаю;
2) змянення спадчыннасцi;
3) павышэння выхаду з сельскагаспадарчай сыравiны прадуктаў другаснага сiнтэзу i iнш.;
4) стымулявання жыццёвых працэсаў;
5) стэрылiзацыi;
6) паляпшэння росту i развiцця сеянцаў хваёвых i лiставых парод.

насення малымi дозамi выклiкае павелiчэнне iнтэнсiўнасцi фотасiнтэзу, фотахiмiчнай актыўнасцi хларапластаў,

паскарэнне дзялення клетак, паглынанне фосфару i iншых элементаў, павышэнне ўраджаю, скарачэнне тэрмiнаў паспявання i паляпшэнне якасцi прадукцыi.

выкарыстаны ў якасцi стымулятараў прарастання насення i далейшага росту i

развiцця раслiн.
Ён лiчыць, што паскарэнне прарастання звязана з назапашваннем свабодных амiнакiслот i актывiзацыяй гiдралiтычных ферментаў. Пры дозе -апраменьвання да 10 кР грунтовая ўсходжасць насення клёна гiнала, ясеня (арэгонскага i зялёнага), бружмелi (пiрэнейскай, прыгожай, канадскай), абляпiхi i iншых вiдаў можа быць павышана на 15% i больш.

ўплывае на рэпрадуктыўную здольнасць кустовых i дрэвавых раслiн.
З

павышэннем дозы паражальны эфект хутка ўзрастае, павялiчваецца колькасць пустога насення, знiжаецца якасць. Раслiны, вырашчаныя з насення, апрамененага дозай 150 кР, не ўступаюць у рэпрадуктыўную фазу, бо развiваецца стэрыльнасць раслiн.

атрымалi мутанты з шэрагам каштоўных якасцей. У далейшым работы ў

гэтым напрамку праводзiлiся вучонымi Швецыi, Германii, ЗША, Японii i iнш. Да цяперашняга часу з дапамогай iанiзуючага выпраменьвання ўжо атрымана больш за 150 каштоўных сартоў сельскагаспадарчых раслiн, якiя адрознiваюцца павышанай ураджайнасцю i якасцю насення, устойлiвасцю да палягання i грыбковых захворванняў.
Адносна высокiя дозы iанiзуючых выпраменьванняў нярэдка выклiкаюць у патомстве апрамененых раслiн розныя спадчынныя змяненнi – мутацыi, большасць з якiх з'яўляюцца шкоднымi.

частак, скараспеласцi, зiмаўстойлiвасцi, устойлiвасцi да захворванняў i iнш. Неабходна адзначыць,

што з'яўленне мутантаў з якiмi-небудзь каштоўнымi прызнакамi яшчэ не забяспечвае вывядзенне сорту. Радыяцыйная селекцыя ўключае два этапы:
1) атрыманне зыходнага матэрыялу для далейшай работы;
2) селекцыйная работа па вывядзеннi сорту, выпрабаванне, размнажэнне i ўкараненне яго ў практыку.
Метад радыяцыйнага мутагенезу дазваляе значна скарацiць час вывядзення сорту, змянiць толькi адну якую-небудзь прымету, у той час як увесь комплекс дадатных уласцiвасцей застаецца нязменным.

якiх у якасцi меткi ўключаны актыўныя элементы. Каштоўнасць яго заключаецца

ў тым, што замена аднаго або нават многiх атамаў малекулы рэчыва iх радыеактыўнымi iзатопамi практычна не змяняе фiзiка-хiмiчных i бiялагiчных уласцiвасцей гэтых малекул. Радыенуклiды, што ўведзены ў арганiзм, да распаду вядуць сябе так, як i стабiльныя iзатопы. Гэта дазваляе сачыць за лёсам мечаных радыеактыўнымi элементамi рэчываў, кантраляваць iх перамяшчэнне ў працэсе абмену. У якасцi iзатопных iндыкатараў найбольш часта выкарыстоўваюцца 14С, 32Р, 15N, 45Са i iнш.

розных элементаў у жыццi раслiн, асноўныя пытаннi iх мiнеральнага жыўлення,

даследаваць ступень засваяльнасцi розных угнаенняў, якiя ўносяцца ў форме таго цi iншага хiмiчнага злучэння, вызначыць неабходныя месца i час унясення падкормкi, устанавiць уплыў светлавога i воднага рэжымаў на iнтэнсiўнасць працэсу абмену ў раслiнах i г.

перамяшчэнне i абмен у раслiнах элементаў зольнага сiлкавання i азоту;

паступленне элементаў сiлкавання з угнаенняў у залежнасцi ад тэрмiну i спосабу ўнясення: дозы i формы злучэнняў i iншых умоў, а таксама працэсаў, якiя адбываюцца пры гнiеннi арганiчных рэчываў у глебе i г. д.