Мемлекеттік реттеу : маңызы, мақсаттары, құралдары

реттеудің негізгі үлгілері

экономика механизіміндегі мемлекеттің ролі - бүгінгі таңдағы экономикалық теорияның басты

мәселесі болып табылады.
Мелекеттің нарыққа араласуының негізгі механизімі – салықтар, төлемдер, сатып алу.

қызмет көрсетулермен қамтамасыз ету;
Нарықтық емес құбылыстарды есепке алу;
Мұқтаждарға және халықтың

жеке топтарына көмек көрсету;
Экономиканы тұрақтандыру.

ақпараттар беру
Дауларды жөнге салуға көмектесу
Қоғам пайдаланатын тауарлар мен қызмет көрсетулермен

қамтамасыз ету

Қоғамдық мектептер, жолдар, полиция, өрттен сақтау және ұлттық қорғаныс

мүшелеріне зиян келтірмеуін бақылау (әртүрлі жарнамалар беру “темекі шекпеу, тазалық

сақтау”)

Салық салу – қоршаған ортаны қалдықтардан қорғау : салық салу мөлшері өндірістің тигізетін зияндығына байланысты салынады.

Субсидия бөлу – жер құнарлылығын сақтау үшін, топырақ қорғайтын технологияларды пайдаланатын ферма иелеріне үкімет субсидия бөледі.

оның қызметтері арқылы байқалады.

кәсіпорын, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым.
Кәсіпкер мүддесін қорғау, стандарт қызметін құру,

өнім сапасы мен салмағын өлшеу.
Мемлекет тұрғындарды әлеуметтік қорғау жұмыстарын өзіне алады.

ұдайы өндіріс процесінде мақсатты бағыт беру.

құқықтық, техникалық, әлеуметтік, демографиялық болжау мен жоспарлауды.

Мемлекеттік

кәсіпкерлік қызметі. Қоғамға қажетті мемлекеттік кәсіпорын мен өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымды жасайды. (темір жол, жалпы шосе жолдары, көпір, газ, мұнай құбырлары, байланыс, аурухана, мектеп т.б. объектілер).

мен кәсіпкер мүдделерін қорғау, өнім сапасы мен салмағын өлшеу, бәсекені

қолдай отырып, нарықтық экономикада монополизмнің болуына барынша күрес жүргізу.
Ұлттық табысты үлестіру. Мемлекет дағдарысқа қарсы саясатты жасау мен өткеру қызметін атқаруды бюджет саясаты арқылы жүргізіледі. Тұрғындарды толық жұмыс пен қамтамасыз етілуін қолдап, экономиканы тұрақтандыру қызметін жүзеге асырады.

Оларға – оқушылар, студенттер, зейнеткерлер, мүгедектер мен көп балалы отбасын

жатқызамыз.

мыналар жатады:
Фискальдақ саясат
Несие – ақша саясаты
Баға мен табысты реттеу саясаты
Әлеуметтік

саясат
Сыртқы экономикалық саясат
әкімшілік реттеу
Қысқы мерзімді реттеу
Ұзақ мерзімді реттеу
Аймақтық реттеу

реттеуді қамтиды. Оған:
мемлекеттік сатып алуды ұлғайту мен қысқарту,

күрделі қаржы бағдарламасы, әлеуметтік төлемдер, бюджеттен жекелеген сала мен кәсіпорындар үшін дотация мен субсидиялар және салық шаралары жатады.

салықты реттеу болып табылады. Салықтың жоғары болуы Жалпы Ұлттық өнімнің

көлемін азайтады, Сондай- ақ салықтың төмен болуы мемлекеттің табысын азайтады. Сондықтан нақты жағдайды ескере отырып, салық ставкасының жүріс шекарасын анықтау мәселесі көлденең тартылады.

экономикалық процестерді ынталандыру мақсатында салық ставкасын өзгерту.
Ставканы өзгертуді сақтай отырып,

салық төлем ережесін өзгерту.
Салық жеңілдіктерін алып тастау немесе өндіру.

мәселелерін шешуде ынталандырушы роль атқарады, ақша массасын реттеу:

несиенің ұтымды үйлестірілуі;
қаржы нарығы құрылымдарының
қалыптасуы мен дамуы.

* экономикалық банктік есептеу ставкасының өзгеруі.

Несиенің қымбаттауы (есеп ставкасының көтерілуі) несиелік және инвестициялық белсенділікті шектеу үшін қолданылады, ал несиенің арзандауы – іскерлік белсенділікті ынталандыру үшін қажет.

саясат: халықтың қамсыздандырылмаған топтарын қорғау, жұмыссыздықты әлеуметтік қорғау, жұмысбастылық саясаты,

қоршаған ортаны қорғау. (білім, медицина, мәдениет).

валюталық курсты басқару, шетел инвестицияларын тарту, сыртқы қарыздарды қолдану, кеден

саясаты.
Әкімшілік реттеу- әртүрлі бақылау шараларын жүзеге асыру. Қоғамдық қолдану салаларын реттеу (электроэнергетика, көлік, байланыс), қор биржасы мен несие банк мекемелеріне әкімшілік бақылау.

алу. Алдына қойған мақсатты экономикалық циклдық ағымдағы фазасының іс- әрекетін

өзгертуге әрекет жасау.
Нарыққа өту кезеңінде қысқа мерзімді реттеудің басты мақсаты – бағаның тым қарқынды өсуімен күресу, инфляцияны тоқтатуға күш салу болып табылады.

алуға есептелінген. Ұзақ мерзімді реттеу аморизациялық саясат түрінде технологиялық қайта

құру мен халық шаруышылығының жеке салалаларында ҒТП- ті жетілдіру мақсатында қолданылыды.
Болжау және жоспарлау саясаты- әлеуметтік – экономикалық дамудың стратегиялық жоспарлары.

маңызды факторы- сыртқы экономикалық байланыстар.
Сыртқы

қызметін реттеуде мемлекеттің негізгі мақсаттары:
экономикалық мәртебені қорғау.
экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

тауарларды әлемдік нарыққа шығару.
Экономиканың әлемдік экономикаға интеграциялануына қажетті жағдай

жасау.

ұдайы өндіріс процесіндегі мақсатты бағыт беру әдісі.

Реттеуші субъектілеріне байлнысты реттеу тәсілін шартты түрде классификациялау:

мемлекеттік емес (жанама)

мемлекеттік (тікелей)

шаруашылығының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін орталықтан қолданылатын әдістер).
Реттеудің жанама

тәсілі барлық шаруашылық субъектілеріне міндетті болады.

өндірушілер тең құқықты партнер ретінде іс атқарады.

Нарықтық қатынастар жағдайында мемлекеттің маңызды қызметі экономиканы реттеу болып табылады. Оның мақсаты – қоғамдық өндірісті тиімді дамыту, айқын дұрыс бәсекелестікке жағдай жасау.
Жекелеген дамыған мемлекеттер реттеуші нарықтық қатынастар жүйесіне ХХ- ғасырдың 30- шы жылдардың басында көше бастады.

мемлекетке бірден көп проблемаларды шешуге тура келді.

Бұндай проблемалардын маңыздылары: өндіргіш күштерді дамыту, өндірісті техникалық қамтамасыздандырудың артта қалуы, халық шаруашылығындағы қол еңбектің деңгейі, материалды- техникалық, әлеуметтік салалардың дамуының төмендеуі; бюджеттік ұйымдардың төмен еңбекақы төлеуі, тұрғын үй мәселесі; еңбекке қабілетсіз азаматтардың әлеуметтік қорғауының төменгі деңгейі; тұрғындардың өмір деңгейінің нашарлауы.

мәселелердің бірі. Себебі бұл экономикалық жүйеде мемлекет ерекше қызметтерді атқарады.

Кез – келген елдің экономикалық жүйесіндегі мемлекеттің ролі оның қызметтері арқылы байқалады.

бағдарлама, үкімет қаулысы, президент жарлығы) және ыңғайлы нарықтық ортаны қамтамасыз

ету.
Сауықтыру мен макроэкономикалық тұрақтылық. Демек, жұмыстылық деңгейі мен бәсекеге бақылау және экономикалық өсуді ынталандыру.

байлықты үлестіру (қайта бөлу).
Ресурстарды бөлуді реттеу.
Экономикалық тиімділікті арттыру үшін ресурстарды

орналастыруға әсер ету.

жанама араласқан тәсілге негізделіп, белгілі мақсатқа жету үшін жасалады.

ҚР алдында аймақтық реттеу мәселесі өте өткір болып тұр.