Мутациялық өзгергіштік – дегеніміз организмнің генотипінің өзгеруіне байланысты

тұқым қуалайтын өзгергіштік.
Мутация» деген терминді ең алғаш 1901 жылы Голландия

ғалымы Г де Фриз өзінің «Мутациялық теория » деп аталатын еңбегінде қолданды.
Ол есек шөптің белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитындығын және бұл ауытқуардың тұқым қуалайтындығын байқады.

Г де Фриздің теориясының кейбір мәселелері осы күнге дейін өз мәнін жойған жоқ
1. Мутацияның кенеттен пайда болатындығы
2. Жаңадан пайда болған формалардың тұрақты келетіндігі
3. Мутациялардың сапалық өзгеріс болып саналатындығы
4. Мутацияның өзі әр түрлі бағытта – пайдалы да, зиянды да болатындығы
5. Мутацияның жиілігі организм санына байланысты
6.Бір рет болған мутацияның қайтадан қайталана алатындығы.

көрінбейді. Гендік мутацияның көрінуі бұл өзгерістер бірден немесе біраз уақыттан кейін

біртіндеп байқала бастайды. Мутация нәтижесінде Ағза биохимиялық, физиологиялық, морфологиялық өзгерістерге ұшырайды; Генетикалық код өзгереді, тиісті белок синтезделмей қалады немесе синтезделген белоктың қасиеті өзгереді; Полиплоидты мутанттардың клеткалары мен органдарының көлемі ұлғайып, хромосома жиынтығы жұп болса, оның ұрпақ беру қабілеті сақталады, ал тақ болса бұл қабілеті сақталмайды; .

Гендік немесе нүктелік мутация деп
ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінде
нуклеотидтердің қатар тізбегінің
өзгеруін айтады.

Гендік мутацияның ағзада болуы

доминантты (басыңқы), жартылай

доминантты
рецессивті (басылыңқы)

Хромосомалық және гендік мутациялардың себебі көпке дейін белгісіз болып келді.
Бұл өзгерістер ағзаға әр түрлі физикалық, химиялық факторлар – мутагендердің әсер етуінен пайда болады.

және бір азотты негіздердің ДНҚ құрамынан түсіп қалуына немесе үстеме

келіп қосылуына байланысты болатын мутациялар.
Мұндай өзгерстердің нүктелік мутация деп те атайды.Олар мынадай жолдармен жүреді:

Бір Пуриннің екіншісіне немесе пиримидиннің басқа біреуінен ауыстырылуы. Мұны транзиция деп атайды.
А Г , Т Ц
2. Пуринді пиримиддинге немесе керісінше алмастыру.Оны трансверсия деп атайды. А Т, А Ц, Г Ц, Г Т.

Гиперморфты – жабайы типтің аллелі арқылы бақыланатын биохимиялық өнімдер мөлшерінің

азаюы есебінен ген қызметінің әлсіреуі.
2. Неоморфты – жабайы типтің генінің бақылауымен синтезделетін өнімнен өзгеше заттардың түзілуін кодтайтын мутантты аллельдің пайда болуы.
3. Антиморфты – Жабайы типті аллельдің қызметіне қарама- қарсы.