№9 ДӘРІС. Акарицидтер. Тетразиндер. Бензи-латтар. Сульфоқышқыл туындылары

Пиридазипондар.
1.Акарицидтер.
2. Тетразиндер. Бензилаттар. Сульфоқышқыл туындылары. Хиназолиндер . Пирозолдар.

Пиридазипондар.

1. Кенелерді зақымдайтын қосылыстарды екі топқа бөлуге болады: инсектоакарицидтер және ерекше акарицидтер.
Фосфорорганикалық құрамды акарицидтер: фенитро-тин (сумитион), хлорпирифос (дурсбан), малатион (карбофос), пиримифосфометил (актеллик), диметоат (жана БИ-58 және данадим), фозалон (золон), паратион-метил (парашют);

топырақ саңырауқұла-ғының Streptomyces avermilitilis ағзасынан алын-ған синтез туындысы: абамектин (вертимек),

аверсектин С (фитоверм), авертин N (акарин), жатады. Сонымен қатар инсектоакарицидтерге өте жоғары спектрлі әсер ететін амитрац (митак) кіретін аминдер тобы жатады. Тиомовичиндер туындысынан акарицидті әсер ету қасиетіне ие диафентиурон (пегас) - қияр мен қызанаққа және мәдени емдік шөптерде аққанаттылармен және торлы кенелерге қарсы қолданылады. Күкірт препараты акарицидті де фунгицидті де нәтиже көрсетеді.

дәл осы көрсеткіш ауылшаруашы-лық өнімдерін өндірушілерге пайдалы. Бірақ олар көптеген

тиімді энтомофагтар мен акарифагтар-ды жояды.
Инсектоакарицидтердің жеке топтарында келесі ерекшеліктер бар:
- фосфорорганикалық инсектоакарицидтер – дер-нәсілдерді, нимфаларды, ересек жәндіктерді жояды, бірақ жұмыртқа қабығынан өте алмау себебінен кененің жұмыртқасына әлсіз әсер етеді.1960-1980 жылдары агроценозда, әсіресе көкөніс танаптарында қолданғанда кене-фито-фагтардың төзімділігі тез жоғарылағаны бай-қалған, ескерген жөн болады.

көлемімен ерекшелінеді. Сонымен қатар бір өзін қайта-қайта қолданғанда, оларға фитофагтардың

төзімділігі тез артады.
- авермектиндер – топырақтағы стрептомицеттредің ферментация нәтижесінде түзілетін Streptomyces avermitilis топырақ актиномицеттерінен алынған заттар. Зерттеу нәтижесінде топырақтағы паразит-терге қарсы қолданудағы потенциялы белгіленген. Streptomyces avermitilis авермектиннің өнімін 1978 жылы Берга, Миллер тапқан. Streptomyces avermitilis тобы радикалдарымен ерекшеленетін негізгі А1, А2, В1, В2 бөліп шығарылады және әр форма 2 изомер-ден тұрады.

кеш-ен аверсектин С деп аталады. Streptomycеs avermitilis мицелиясынан алынған 67,8-77,4%

В тобынан тұратын препарат авертин N деп аталады. Авермектиндердің топтары паразит-терге қарсы белсенді, әсіресе В1 тобы. Алғаш Щвейцария компаниясы Сингента абамектин (1,8%) препаратын тіркеген болатын. Препар-ат паразиттерге қарсы белсенді болғанымен жылықанды жануарларға және пайдалы ағза-ларға уыттылығы жоғары болды.

және олардың уыт-тылығын төмендету мақсатында синтетикалық түр-лерін дамытуда. Химиялық синтездеудің

нәтижесінде абамектиннен ивермектин бөлінген. Ивермектин – 22,22-дигидроавермектин B1а және B1b тұратын, жы лы қандыларға уыттылығы төмен, ерігіштігі жоғары, кең спектрлі, көлемінде тұрақты және паразиттерге қарсы белсенді жартылай синтетикалық авермектин бар. Кейін B1а дигидроавермектин дорамектин (R.M. Jones et al., 1993), эприномектин (К. Guerrero et al., 1998) және селамектин (B.F. Bishop et al., 2000) атау-ларымен патенттелген. Аеврмектиннің кейінгі түр-лері моксидектин атуына ие.

және нематодтарға қарсы белсенділігі агрономия мен ветеренарияда пайдалы көптеген жартылай

синтетикалық препараттардың өндірілуіне себеп болды: ивомек, иверсект, ивермек, баймек, цева- мек, иверген, бимектин, пандекс, ивертин, ново-мек, гиподастин т.б.. Өсімдікті қорғауда арзан шикізат негізінде аверсектина-С (фитоверм, ак-тофит), немесе оның аналогы авертина N (акарин, агравертин, искра-био, клещевит) жасалады. Авермектиндер таза күйінде улы, сондықтан 3 класс улылығына жатқызылады.

Олардың шығын көлемі аз және тиiмдiлiгі жоғары, табиғи ортада жыл-дам

ыдырайды. Сонымен қатар жұмыртқалар-ға төмен улағыштыққа ие. Соған қарамастан олар антирезистенттік қасиеттері жақсы байқалады.
Өсімдік кенелеріне қарсы қолданатын күкірт қышқылдарының арасында: күкірт, П(800г/кг), коллоидты күкірт, ПС(700 г/кг), тиовит джет, ВДГ(800 г/кг), күкірт таблеткалар (800 г/кг) және т.б қолданылады.

ие. Оларға келесі химиялық кластар жатады: тетразиндер, бензи-латтар, сульфоқышқыл туындылары,

хинозол-индер, пиразолдар және пиридазинондар.
Тетразиндер. Клофентизин аполло препараты ретінде колданылады. Кенелердің метаморфоз үрдісінің ингибиторы, ұзақ овицидті әсер етеді, дернәсілдерге улы болып келеді. Аполло, с.к.(500 г/л) алмада өсімдік кенелеріне (қызыл же-місті, бурыл жемісті, долана және т.б кенелерге) 0,4-0,6 л/га, жүзімдікте бақшаның торлы өрмек-шісіне, жүзімнің түкті кенесіне 0,24-0,36 л/га және бүлдірген аналығы егістігінде бүлдірген кенесі мен торлы кенеге 0,3-0,4 л/га қолданылады.

күн аралығында өңдеуге болады. Препарат адамға қауптілігі аз класқа жатады.

Ара-ларға улылығы жоқ.
Флуфензин негізінде флумайт препараты қолданы-лады. Кенелердің жұмыртқа, дернәсіл мен нимфа кезеңінде түлеуін тежеп, зақым келтіреді. Препаратпен өңделген аналықтар өміршеңдігі жоқ жұмыртқалар салады. Флуфензин әсіресе жыртқыш кенелерді сақтайтын интегралдық күресу жүйесіне өте қажет. Препарат тек алмада және жүзімдікте 0,3-0,48 л/га шығын мөлшерінде қолданылады. Күту мерзімі – 30 күн. Қауіптілігі аз акрицидке жатады,

препараты қолданылады. Кенелердің барлық стадиясына зақым келтіретін түйісті акарицид. Неорон,

к.э.(500 г/л) көкөніс пен жеміс мәдени дақылдарында 0,9-3 л/га, цитрусты жемістерде 4,5 л/га шығын мөлшерінде қолданылады. Көп-теген пестицидтермен қатар қолданылады.Адам-ға қаупі аз, дегенмен оны қолданғанда теріге тисе тез арада сумен шайып тастау керек, себебі теріге сіңетін улағыштығы бар. Табиғи жағдайда белгілі шығын мөлшерінде 1,5 айда микроорганизмдер-дің әсеріне байланысты жай заттар түзіледі, ал бейтарап ортада 3 жылда таралады.

күн. Күту мерзімінен ерте жиналып алынған жемісті жуып тазалағанмен, оның

ластану деңгейі төмендемейді.
Сульфоқышқыл туындылары. Бұл туындыға гекситиазокс пен пропаргит жатады. Гекситиазокс - негізіне ниссоран препараты қол-данылады. Кене фитофагын имагосынан басқа барлық стадиясында зақымдайтын транслами-нарлы белсенділігі жоғары түйісті-ішек әсері бар акарицид. Осы препаратпен өңделген өсімдік кен-елері аналығы өміршеңдігі жоқ жұмыртқа сала-ды. Сонымен қатар ол жыртқыш кенелер мен жән діктерге зиян келтірмейді.

бағында, қара қарамық аналығында вегетация кезінде цитрустарда - 60, ал

басқа дақылдарда - 30 күн ішінде 1 рет қолданыла-ды.
Препарат күн әсеріне тұрақты, жартылай ыдырау кезеңі (ДТ50) ашық ауада 17 күн, топырақта 15°С температурада 8 күн. Араға улылығы жоқ. Көптеген пестицидтер қоспа-сымен бірге қолдануға болады.

ы.ұ.(с.п.) (300 г/кг) және э.к. (570 г/л) - қытай бұршақ,

хмель, қант қызылшасы, көкөніс, цитрус, жүзім, фундук, қарақат пен таңқурай аналықтары дақылдарында қолданылады. Кенені бүкіл кезеңінде зақымдай-ды. Өңделетін дақылдың жоғарғы қабатын түгел жапқанда ғана жоғары тиімділікті көрсетеді. Мысалы, к.э. түрінде алмада - 1,5-3 л/га, қарақатта - 1,2-1,6 л/га шығын мөлшерінде қолданылады. Шөп түріндегі өсім-діктерде вегетация кезінде 1 рет, ал қалған ағаш пен бұталарда 2 реттен өңдеу жұмыстары жүр-гізіледі.

күнді, қытай бұршақ пен алмада 45, цитрус пен жүзімде 60

күнді құрайды. Препараттың адамға және пайдалы жәндіктерге, құстарға улылығы аз.
Хиназолиндер. Феназахин ретінде түйісті-ішек акарицидті әсері бар демитан препараты с.к.(200 г/л) қолданылады. Алма мен алмұртта 0,3-0,45 л/га, жүзімдікте 0,24-0,36 л/га шығын мөлшерінде қолдануға рұхсат етілген. Өсімдік кенесін барлық кезеңінде жояды. Көкніс дақылдарында вегетаци-яда 2 рет, жүзімде 1 рет өңдеуге болады. Күту мерзімі 30 күн. Көптеген пайдалы жәндіктерге зиян келтірмейді, жыртқыш кенелерге улылығы төмен, бірақ балықтарға улы. Адамға қаупі төмен.

0,5-0,75 л/га және жүзім жемісі мен сабағында 0,6-0,9 л/га жұмсалу

мөлшері қолданылады. Күту мерзімі 30 күнді құрайды. Өсімдік кенелерінің тез қоз-ғалғыштығын бәсеңдетіп, дәрнәсілдерін жан-сыздандырады. Ал фитосеийд кенелері мен қамба кенелеріне және топырақ кенелеріне әсері төмен болады. Адамзатқа шамалы қаупі бар немесе көз ауруына шалдықтырады.

түрінде қолданылады. Алмада 0,5-0,9 л/га мөлшерінде зиянкестерге қарсы пайдаланылады. Ол

тез арарда әсер етіп, денесін жансыздандырады, препараттың қалдығы ұзақ уақытқа сақтала-ды. Вегетацияда 1 рет қана бүркіледі. Адамға шамалы қауіпті, денеге сіңуі көрсетілмеген.