Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану факультеті

Н
Тобы: 113-22
Қабылдаған: Исаев Ғ

түсіндіру. Дамытушылық: оқушыларға оқытудың әдістері мен тәсілдерінің жан-жақтылығын дамыта отырып, үйрету. Тәрбиелік:

оқушыларды тез ойланып, жауаптарын тиянақты, жүйелі айта алуға, топ алдында еркін сөйлеуге, өзін-өзі басқаруға тәрбиелеу.

оларды жіктеу проблемасы.
Оқушыларға білім беретін декре көздеріне сәйкес топтастырылған әдістер.
Оқушылардың

танымдық белсенділіктерін арттыру туралы көзқарасқа сүйеніп жіктелген әдістер.
Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру әдістері. Импрессия және экспрессия.
Ынталандыру әдістері. Ойын-оқыту әдісі.
Оқыту әдістерін жетілдіру және мұғалімнің сабақтар жүйесінде оларды таңдай білуі.

оқушылардың бірлесіп жұмыс істеуі үшін қолданылатын тәсілдері.
Әдіс арқылы мақсатқа жету

үшіністелетін жұмыстарретке келтіріледі.

Әдіс-(методос деген грек сөзінен туады-зерттеу немесе таным жолы) тәсілдер жиынтығы.

әдісі;
Өнер құралдарын пайдалану әдісі;

оқу материалын түсінуге үлес қосады.
Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

әсер ететін тәсілдер.
Жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару тәсілдері.

жету үшін екі жақты іс-әрекеттері деп айтуға болады. Сондықтанда осындай

іс-әрекетті дидактикалық принцип тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады. Сонымен, оқыту әдісі дегеніміз – ұстаздың білім беру әдістері деп қарасақ, екінші жағынан оқушының білімді игеру, қабылдау кабілеттілігі немесе әдісі.
Оқыту әдістерінің құрылымы сабақ өткізу тәсілдерінен тұрады.
Тәсіл дегеніміз – оқыту әдісінің бір ғана элементі, оның жеке бір бөлігі. Биологиядан сабақ беру практикасында оның көптеген әдістері бар екендігін байқауға болады. Оларды кейбір белгілеріне қарай отырып, былай топтастыруға болады.

топтастырады. Олар:білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастару. Білімді қолдану, шығармашылық

іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі-дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері.

кезде жүреді. Ол дидактикалық мақсатқа, оқушылардың білім деңгейін мұғалімнің өзінің

дайындық деңгейіне байланысты.

-Түсіндіру;

өзгереді. Әңгіме арқылы жаңа білімді хабарлау үшін оған кейбір талаптар

қойылады:

-әңгіменің оқушылардың оқушылардың адамгершілігіне әсет етуі;

-әңгімеде дәлелді және ғылыми фактілердің болуы;

-ой-пікірдің дұрыстығын дәлелдейтін жарқын және нанымды мысалдардың, фактілердің жеткіліктігі;

-әңгіменің жүйелегі болуы керек;

-әңгіменің әсерлігі, тілінің қарапайымдылығы және түсініктілігі;

-мұғалімнің фактілері, оқиғаларға берген бағасының болуы.

немесе мұғалімнің ауызша баяндау әдісі. Бұл әдіс оқыту процесінде басқа

әдістерге қарағанда жетекші роль атқарады. В. А. Сухомлинский: ''Сөз - ең маңызды педагогикалық құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың..."- деп оның маңызына ерекше назар аударады
   Мұғалімнің  сөзі әсерлі, тартымды, сенімді, сондай-ақ дауыс ырғағы мен мимикасы мәнерлі  және бай болғаны қажет. Бұл ойымыз дәлелді болу үшін
Ы. Алтынсаринның  пікірін келтірейік:''Мұғалім балалармен істес болады: егер олар бір нәрсені түсінбесе, онда мұғалім шәкірттерді кіналамай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кіналауы керек. Мұғалім балалармен сөйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылықпен сөйлеп, шұбалаңқы сөздер мен керексіз терминдерді қолданбастан әрбір затты ықыласпен, қарапайым тілмен түсіндіру керек''.
   Бұл әдісті қолданғанда мұғалім оқушыларға білім берумен қатар олардың  таным белсенділігін арттыруға (зейін, қабылдау, ойлау т.б. процестерін) байланысты да әрекет жасайды.

зертханалық әдістерін жетілдірді. Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім алады.

Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар. М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген. И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын көрсетеді.

ауызша баяндау.
сұрақтарды дәл және анық тұжырымдау;

себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдерді келтіру;
жүйелілік;

салыстыру,

қатар қою, ұқсату,жарқын мысалдар қолдану;

мен құбылыстарды талқылау. Сондықтан мұғалімнің оқу материалын түсіндіруінде әрқашанда пайымдау,

қорыту, дәлелдеу көп болады.
   Түсіндіру әдісінің ең маңызды мәселелері - оқушылардың алдына жаңа мәселені айқын, ашық етіп қойып, оқу материалын тыңғылықты баяндап шығу. Түсіндіру әдісінің табысты болуы мұғалімнің нақтылы деректерді қаншама сәтті қолдана білгендігіне де байланысты.
   Түсіндіру әрқашанда заттар мен фактілердің, құбылыстардың мәнін ашу, қағидаларды түсіндіру, осылардың негізінде оқушыларға жаңа білімді баяндауда оны терең және түсінікті ұғынуларына мүмкіндік туғызады. Бірақ ол оқушылардың жас ерекшеліктеріне, сынып және пән ерекшеліктеріне қарай өзгеріп отырады.

қою арқылы олардың жаңа оқу материалын меңгеруіне жағдай жасап ,

бұрын оқылған материалдарды қалай меңгергенің тексереді.

тәсілі болып табылады. Сөйтіп, оқушыларға жаңа білімді түсіндірудің неғұрлым қарапайым

және түсінікті түрі.
   Әңгіме  барысында мұғалім құбылыстарды бірізділікпен көркем суреттей отыра, өз сөзін әртүрлі көркем шығармалар (картина, фотосурет) мен көрнекі құралдарды қолдану арқылы жалғастырып отырады. Оқытуды бұлай ұйымдастыру оқушылардың фактілер мен құбылыстарды жақсы түсініп, ұғынуына көмектеседі.
   Бұл әдісті қолдану барысында мұғалім  мен оқушылар арасында диалог пайда болады. Әңгіме оқытудың түрлі міндеттерін орындауға бағытталады: жаңа білімді хабарлау, оны бекіту мақсатында қолданылатын әңгіме; өткен материалды жаңамен байланыстыру, өткенді қайталау, оны тексеру және бағалау үшін қолданылатын әңгіме.
   Әңгіме  әдісі көбінесе бастауыш немесе орта буын сыныптарда кеңінен қолданылады.

қызметін белсенді етуі;
-Оқушылардың білімінің белгілі болуы;
-Жақсы диагностикалық құрал;

-Үлкен тәрбиелік күші бар;

Әңгімелесу әдісінің кемшілігі:

-Уақыттың көп кетуі;
-Қауіп элемнті бар( оқушы дұрыс жауап бермеуі мүмкін, оны басқа оқушылар естіп, есінде сақтап қалады;

дұрыс ұйымдастырылған сұрақ-жауап тәсілінде қолданылады. Сондықтан әңгімелесу оқытудың аса күрделі

әдісі болып есептелінеді. Бұл әдісті нәтижелі пайдалану мұғалімдер тарапынан өте мұқият дайындықты талап етеді.
   Әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың жеке басының қабілетін, зейінін (т. б. психикалық процестерін), таным ерекшеліктерін танып біледі, баяндалып отырған немесе өтілген оқу материалын олардың қалай ұғынғанын анықтайды.
   Әңгімелесуде  баяндау, талдау, қорытынды жасау тәсілдері қолданылады. Бұл әдіс, сонымен қатар, сұрақ-жауап тәсілі арқылы да іске асады. Ол үшін мұғалімнің сұрақтары дәл, жинақы, оқушының ойын оятуға, дамытуға бағытталған болуы тиіс.

және сабақтың өн бойында тыңдаушыларының ойлау қабілетін белсенді етуі жағынан

басқа әдістерге қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар.
   Дәрісбаян әдетте жоғары сынып оқушылары арасында көптеп қолданылатын әдістің бірі. Дәрісбаян барысында оқушылар жаңа оқу материалын тыңдайды, қабылдайды, ұғынады, мұғалім сөзіне зейін қоя тыңдайды, мазмұнын қадағалап отырады.
   Дәрісбаянның  басқа ауызша баяндау әдістерінен  тағы бір ерекшелігі, мұғалімнен жаңа білімді баяндамас бұрын оқушыларға оның жоспарымен, қажетті әдебиеттер тізімімен таныстыруын қажет етеді. Оқушылардың лекция жоспарымен алдын-ала танысуы, оның мазмұнын баяндауда мұғалімнің ойын жақсы ұғынуға көмектеседі.

оқушыларға түсінікті болуы мұғалімдер тарапынан үлкен шеберлікті қажет етеді.
   Дәрісбаян барысында баяндалған

оқу материалының мазмұнын оқушылардың қысқаша жазып  отыруы, оны өз беттерінше қайталап оқуы, дағдылануы да қажеттілік болып  табылады.
   Дәрісбаян және әңгіме әдістері оқу материалына  жұмсалатын уақытты үнемдеу жағынан  тиімді болғанымен де, оқушылардың  өз ойын, пікірін айтып, кеңес алуға  қолайлы жағдай туғыза алмайды. Бұл  турасында әңгімелесу әдісінің мүмкіндігі мол.
   Мұғалім дәрісбаянға дайындалу барысында оның мазмұнына, амал-тәсілдеріне және құрылымына назар аударады. Дәрісбаянның мазмұнын ол оқу бағдарламасы, оқулық және оқу құралдарына байланысты анықтайды. Бірақ, бағдарламада көрсетілген барлық мәселелердің ішінен түйінді мәселелерді айырып, ғылымның соңғы жаңалықтары мен табыстарын озат тәжірибемен байланыстырып, материалдың белгілі бір бөлігін оқушыларға оқулықтан, басқа әдебиеттерден өздігінен оқып алуға тапсырмалар беріп отыруды оқытушы мұқият ойластыруы

сыныптарда кітаппен жұмыс сабақта мұғалім басшылығымен жүзеге асады. Одан әрі

оқушылар кітаппен жұмыс істеуге өздері үйренеді. Баспа материалдарымен өз бетімен жұмыстың кейбір тәсілдері бар. Олар: •    конспектілеу - кітаптың мазмұнын қысқа баяндау; •    мәтіннің қарапайым және күрделі жоспарын жасау. Жоспар құру үшін мәтінді оқып болған соң оны бөліктерге бөліп, әр бөлікке атау беру керек; •    тезистеу - кітаптың негізгі ойларын қысқа баяндау; •    цитаталау - мәтінді сөзбе сөз көшіру. Міндетті түрде автор, кітап (жұмыс) аты, баспасы, шьққан жылы, беттері көрсетіледі; •    аннотация — мәнді, елеулі мағынасын жоғалтпай мазмұнды қысқа баяндау; •    рецензиялау - оқу материалы туралы өз ойын қысқа жазу; •    справка жазу - тапқан кітап, т.б. мағлұмат көзі туралы мәлімет. Анықтамалар статистикалық, библиографиялық (өмірбаяндық, терминологиялық, географиялық, т.б) түрде болады; •    формалдық-логикалық модель - мәтіннің сызбасы; •    тақырыптық тезаурус – бөлім, тақырып бойынша негізі ұғымдарды ретке келтіру.

Баяндау ұтымды әдіс ретінде көркем әдебиетте және әдістеме ғылымында қолданылады.

Әдістеме ғылымындағы баяндау - оқу материалының мазмұнын белгілі жүйемен әңгімелеп түсіндіру тәсілі. Баяндау барлық сыныптарда, әр түрлі (көбінесе, гуманитарлық) пәндер бойынша қолданылады. Баяндау әдісін қолдануда оқушыларға оқу материалын неғұрлым толық, ғылыми нанымды әңгімелеу көзделеді. Жаңа сабақты өткен сабақпен байланыстыру, пікірлесу, әңгімелесу, көрнекілік тәсілдерін пайдалануға болады. Ұтымды қолданылған баяндау әдісі оқушылардың сабаққа ынта-ықыласын, белсенділігін арттырады. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, қабылдау, ойлау қабілеттеріне қарай баяндаудың алдын ала логикалық жоспары жасалады. Баяндау төменгі сыныптарда 10 мин-қа дейін, жоғарғы сыныптарда 25 минутқа дейін созылады. Баяндау әдісімен сабақ өткізуде мұғалімнің әңгімелеу шеберлігі, сөзінің әсерлілігі зор маңызға ие болады

жұмыс әдісін меңгеру үшін ең алдымен оның тәсілдері меңгеріледі.
Оқулықтар, оқу

құралдары,ғылыми- көпшілік әдебиеттер мен журналдардан оқушылар түрлі ақпаратты алып, сабақта алған білімдерін бекітуге , кеңейтуге және тереңдетуге, мүмкіндік алады, өз бетімен білім алу әдістерімен қаруланады.
Кітаппен жұмыс істеу тәсілдерін меңгеруде бастауыш мектепте қолданылатын, көп уақыт алатын статикалық оқу үлкен рын атқарады.
Мұндай оқудың мақсаты мен мәтінді түсіндіру, оқушыларға мәтінді толық меңгерту, оған мәтінің негізі идеясын ұқтыру.
Жаңа ақпаратты түсінудің құнды әдісі-мәтінді талдау.

жиі қолданылатын тәсілдері:
Белгілі бір ақпарат алу және оны бекіту мақсаты

мен кітапты оқып шығу. Осы мақсатқа жету үшін, мұғалім оқушыларға қысқа мерзім ішінде мәтінді қалай түсінуге болатындығын айтады.
Түсініксіз сөйлем және сөздердің мағынасын сөздік немесе энциклопедия арқылы ашып, қосымша әдебиеттерден ақпараттар алып, керекті мәліметтерді конспектілеп, оқығанын өз сөзімен айтып көреді.
Қосымша әдебиеттерді қолдану үшін оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілеті болуы керек.

есте қалдыру) ұсынады.
Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжирбиелік әідістерімен өзара

байланыста қолданылады.

Алуан түрлі сурет, көшірме,сызба арқылы құбылыс,процесс, обьектілердің символдық бейнелерін немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды.

Қазіргі мектепте осы мақсат пен экрандық және техникалық құралдар кең қолданылады.

Құбылыстар мен обектілермен оқушыларды таныстырғанда олардың сезім мүшелеріне әсер етеді.

шекарасын анықтау өте қиын. Өйткені әдіс кейде тәсілге, ал әдістемелік

тәсіл оқыту әдісіне айналады.

әдістемелік тәсілге жатады.

Оқушылар зерттеу негізінде суреттермен танысып, тақырып бойынша нақты

білім алса, онда суреттерді демонстрациялау әдіске, ал баяндау тәсілге жатады.

сөйлеу мен тыңдау, көптеген оқушылар( және мұғалімдер) үшін жеңіл, көру

және тыңдау, салыстыру нүктелері.
Ұйымдастыру: сіз қандай шок көрсеткіңіз келетініне байланысты.
Бұл қалай жұмыс істейді: мұғалім жүргізуші оқушылар мен, түрлі кейіпкерлермен сөйлескендей тақырып талқылайды. Аудитория сұрақтар қояды, талқылауға қатысады, құрдастар бағалайды т.б.

Ортаға қойылатын сұрақ:Сабақ барысында әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігі және тиімсіздігі.
Кейіпкерлер: Мұғалім, оқушы, посихолог;

Рефлекция
Тамаша!!
Жақсы
Мен үшін қызықсыз
Мен білмейтін көп
Білгенім аз

Топқа бөлу

“аспан әлеміне” саяхат

Ай

Күн

Жұлдыз