Пестицидтер. Фосфорорганикалык коспалармен улану

м.ғ.к. Сатыбалдиева У.А.
М. Оспанов атындагы БкММУ

экспертизасы
корытынды
Пайдаланылган эдебиеттер

емес. Егінді коргау ушін егіншілер эр турлі амалдарга барады. Ен

коп таралганы – п е с т и ц и д т е р.
Пестицидтер (латын создерінен pestis – жұкпалы ауру, caedo - олтіремін) – мэдени осімдіктерді зиянкестерден, паразиттерден, арамшоптерден, аурулардан жэне микроорганизмдерден коргау ушін колданатын барлык химиялык косылыстар. Пестицидтерді пайдалану ауылшаруашылык онімдерін 18-20% сактайды.

адамдар саны кобейіп отырады. Бұндай катынастар пестицидтерді тасымалдау, сактау, осімдіктерді

улау кезінде болады. Осы жұмыстарды орындау барысында, жұмысшылар пестицидтермен улануы мумкін. казіргі кезде оларды коп колданатын болгандыктан биосфера мен адамдарга зияны тиіп жатыр.

материалдардын микроорганизмдермен закымдалуына карсы;
Бактерицидтер – бактерияларга карсы;
Гербицидтер – арам шоптерге

карсы;
Дефолианттар – жапырактардан арылу ушін;
Зооцидтер – кемірушілерге карсы;
Инсектицидтер – жэндіктерге карсы;
Овицидтер – жэндіктердін жұмырткаларына карсы;
Репелленттер – жэндіктерді уркіту ушін;

Химиялык табигатына байланысты

кұрамында сынап бар;
Хлорорганикалык косылыстар;
Фосфорорганикалык косылыстар;
Мышьяк кұрамдас;
Карбамин кышкылы туындылары;
Нитрофенолдар;
(Бұлар организмге жалпы токсикалык эсер етеді жэне интоксикация шакыруы мумкін)

мен шоптер зиянкестеріне карсы кенінен колданылатын пестицидтін турі. Ол жалпы

баска пестицидтермен салыстырганда кенінен колданылады, себебі онын инсекттік белсенділігі жогары жэне салыстырмалы турде улылыгы аз.
ФОК тобына фосфор, тио- жэне дитиофосфор, сондай ак фосфон кышкылдарынын эфирлеріне жататын октометил, метафос, метилмеркаптофос, фосфамид, карбофос, хлорофос, ушхлорметафос жэне т.б.
ФОК адам агзасына тыныс жолдары, асказан-ішек жолдары жэне тері жабындысы аркылы енеді. Фосфорорганикалык пестицидтердін коп болігі топыракта тез ыдырап кетеді, ал суда 1 ай ішінде ыдырайды. Олар тагамдарды ХОк салыстырганда аз ластайды, жэне ол термиялык ондегеннен кейін тез бұзылады.

эсіресе организмде ацетилхолинді ыдырататын ацетилхолинэстеразаны тежеу. Ацетилхолинэстеразанын тежелуінін нэтижесінде организмде

ацетилхолин жинакталады да, адамда интоксикация шакырылады.


ФОК-н одан баска зат алмасу урдістеріне де эсері бар. Мысалы, кан плазмасында кант денгейінін, сут кышкылынын, фосфордын котерілуі, кан рН томендеуі, коміркышкыл газынын денгейінін жогарылауы, гематоэнцефалды барьердін откізгіштігінін бұзылыстары. Осынын бэрі метаболикалык озгерістерді дэлелдейді.

кабылеті мен аккомодация бұзылысы болады. ФОК-н жалпы резорбтивті эсерінін нэтижесінде

ОЖЖ-нін жогаргы болімдері мен онын вегетативті орталыктары закымдалады (эсіресе гипоталамус). Бронхоспастикалык эсері де байкалган.
ФОК-н эсерінен журек кан-тамыр жуйесі жагынан да озгерістер болады: Акк жогарылауы немесе томендеуі.

ауырсынуы
іштін отуі
корудін нашарлауы
Обьективті зерттегенде наукаста:
козу
Шошыну
Адинамия
Гиперсаливация
Гипергидроз
Сойлеуі киындаган
Коз карашыгы тарылган
Тіл мен кабак

бұлшык еттерінін фибрилляциясы
Тахикардия, артериальды гипертензия
Бұлшык ет элсіздігі
Коматозды жагдай
Токтаусыз кұсык (кұсыгы сұйык жэне иісті)

ФОК-мен уланудын клиникалык коріністері удын агзага тусу жолдарына байланысты. Егер ФОК асказан ішек трактісі аркылы туссе, онда журек айну, кұсу, диспепсия коріністері болады. Тері аркылы енген жагдайда – жергілікті фибрилляциялар жэне т.б. Ингаляционды тускен жагдайда, удын резорбтивті эсеріне коса (ОЖЖ закымдануы) уакыт оте журек кан-тамыр жуйесі жагынан озгерістер косылуы мумкін.
Барлык клиникалык симптомдарды шартты турде жіктеуге болады:
Мускарин тэріздес (журек айну, кұсу, іштегі спазмдар, сілекей аккыштык, іштін отуі, кеуденін кысуы, тыныс бұзылысы, брадикардия, карашыктын тарылуы, тершендік)
Никотин тэріздес (коз, тіл жэне т.б. бет бұлшык еттерінін тартылуы, нистагмдар, дене бұлшык еттерінін фибрилляциялык тартылулары)
Орталык (психикалык бұзылыстар, сойлеу бұзылыстары, атаксия, дезориентация, діріл, клоникалык жэне тоникалык тырыспалар, сопакша мидын салдануы)

уланудын клиникалык корінісінін жедел ауыр формасында 3 сатысын ажыратады: козу,

тырыспалы жэне салдану сатылары.
козу сатысында айкын сілекей аккыштык, тершендік, мазасыздык, журек айну, кұсу, іштін ауырсынуы, корудін бұзылысы байкалады. Оган тагы бас айналу, коркыныш, уайым косылуы мумкін.
Тырыспалы сатыда наукастын жагдайы ауырлай туседі, ОЖЖ-дегі, журек кан-тамыр жуйесіндегі бұзылыстармен, бауыр мен буйректегі озгерістермен корінеді.
Салдану сатысында наукас жагдайы тез нашарлайды, кома жагдайында болады, тыныс Чейн-Стокс типте, Акк томен, коз карашыгы катты тарылган. Барлык колденен жолакты бұлшык еттердін салдануы дамиды, рефлекстер жогалады. Барлык дерлік жагдайда окпенін ісінуі дамиды.

дамиды (организмде холинэстераза ферментінін белсенділігінін біртіндеп томендеуі себепті). Бастапкы сатыларында

бастын ауыруы, айналуы, бастагы ауырлык сезімі, самайлардагы кысып тұргандай сезім, есте сактау кабілетінін томендеуі, ұйкы бұзылысы, тэбеттін томендеуі байкалады. Ары карай ауру дамыган жагдайда дезориентация мен естін бұзылысы орын алуы мумкін. Тамырлык бұзылыстар, эмоция бұзылыстары да байкалады. Сирек жагдайларда – жуйке жуйесінін ошактык симптоматикалары: корнеальді рефлекстін томендеуі, нистагм, ерін мұрын ушбұрышы кыртыстарынын тегістелуі, саусактардын дірілі.
ФОК-мен созылмалы уланудын ерте сатыларында пайда болатын астеновегетативті синдром, удын жуйке жуйесінін парасимпатикалык боліміне эсеріне жэне холинэстераза белсенділігін озгертуіне байланысты.
Бұл кезенде тұракты кызыл дермографизм, брадикардия, артериальді гипотония байкалады; ЭКГ-да – миокардтын диффузды озгерістерінін белгілері. Бауыр ұлгаюы мумкін. Перифериялык канда: эритроцитоз, лейкоцитоз, ЭТЖ баяулауы. Ауыр жагдайларда токсикалык энцефалопатия аныкталуы мумкін. Наукастарды тұракты бас ауырулары, айналулары, есте сактау кабілетінін томендеуі, ұйкынын бұзылысы мазалайды. Галлюцинациялар пайда бола бастайды, коркыныш урей басады. эрдэйім бұлшык еттердін тартылулары, саусактардын дірілі, парестезиялар, коз карашыгынын тарылуы байкалады. Интеллект томендейді. Сирек жагдайларда бұлшык тонусынын бұзылыстары (спастикалык салданулар) байкалады.

(эсіресе асказан жуындысынын иісі) койылады.
Ен ұзак сакталатын белгілер бұл –

тіл мен балтыр бұлшык еттерінін тартылулары.
Кішірейген карашыктын атропин эсерінен ұлгаймауы жэне накты клиникалык коріністердін болуы ФОК-пен улануды дэлелі болуы мумкін.
Биологиялык сұйыктыктардардагы ФОК бар жоктыгын жэне холинэстераза белсенділігін аныктау кажет. Егер холинэстераза белсенділігі 25-30% томендесе клиникалык коріністер енді басталады, 50% томендесе ФОК уланудын накты белгісі, 80% жогары томендесе ауыр интоксикация белгісі.

умен

ластанган жерден алыстатады. Тері жабынды- ларын сабынмен жуады, 2% NAHCO3 немесе 5-10% аммиак ерітіндісімен, 2-5 % хлорамин Б ерітіндісі- мен ондейді. ФОК-н козге тускен жагдайда тез арада агынды сумен жуып тастап, 30% сульфацил натрий (альбуцид) тамызу кажет.
Антидоттык терапияга холинолитиктер тобына жата- тын атропинді колданады. Женіл улану жагдайла- рында тері астына немесе бұлшык етке 1-2 мл 0,1% атропин сульфат ерітіндісін енгізу, орташа немесе ауыр дэрежелі улануларда – 3 - 5 мл 0,1% ерітінді бұлшык етке немесе коктамырга. Терапевтикалык эсердін болмауы жагдайында немесе интоксикация белгілерінін ары карай осуі жагдайында атропиннін иньекцияларын 1-1,5 саг сайын интоксикация белгі- лері азайганша немесе атропинмен улану белгілері пайда болганша жасайды. Ауыр улану кездерінде атропиннін тэуліктік молшері 24 мг дейін жетуі мумкін.

15% 1мл-ді 2-3 мл 0,1% атропин сульфатпен косып ерітінді турінде

тері астына енгізеді. Улану белгілері 30-50мин кейін кетпесе кайталайды.
Одан баска холинэстеразанын реактиваторларына жататын изонитрозинді колданады. Женіл улануларда 3 мл 40 % ерітіндіні б/е, ал ауыр улануларды –коктамырга 3 мл 40 % ерітіндіні 30 мин сайын енгізіп отырады. Изонитрозиннін жалпы молшері 4 г аспауы кажет.
Сонымен катар ауыр улану кезінде коктамырга 0,5мл 5% эфедринді жэне тері астына – 1 мл 0,05 % прозерин ерітіндісін енгізу корсетілген.
ОЖЖ-н козу жагдайында жэне тырыспа кезінде б/е гексенал (5мл 10% ерітінді), хлоралгидрат клизмамен (2-3 г), ішуге – аминазин (0,025г), магний сульфат (8-10мл 25 %) коктамырга. Тыныс бұзылысы кезінде лобелин немесе цититон, оттегімен дем алу, кажет жагдайда оЖЖ.

ауыргандык жагдайлары 5-10 кунге созылады, сондыктан ол наукас жұмыстан «уакытша

енбекке жарамсыздык парагы» бойынша босатылып емделеді. ФОК-пен ары карай катынасы, тек кана кызметі бұзылган агзалардын кайтадан калпына келгеннен кейін гана рұксат етіледі. Ал, уланудын калдык белгілері калган жагдайда (астения, бауыр, журек, буйрек закымдану белгілері) баска жұмыс орнына ауыстырылуы карастырылады. Бұндай адамдар улы заттардан кашык жұмыстарга ұйымдастырылады жэне оларды кайтадан мамандандыруга жібереді, осы уакытта оларга мугедектік тобы беріледі.
ФОК-пен женіл жэне орташа дэрежелі созылмалы улану жагдайларында, наукас «уакытша енбекке жарамсыздык парагы» бойынша жылына 2 айга дейін тиісінше емделеді. Егер бұл емделу толык сауыгумен аякталатын болса, онда бұрынгы жұмыс орнына кайтарылады.
Егер созылмалы уланудын ауыр дэрежесі болса, онда стационарда емделу корсетілген, ары карай сэйкес мугедектік тобы беріледі.

1988 г – 416 с.
С. кайшыбаев «Неврология» 2-кітап Алматы 2003
эмірбеков

А. А. «Кэсіптік аурулар» Алматы 2005
Электрондык окулык №110Э «Справочник по профессиональным болезням»