Тақырыбы Қазақстанның оңтүстігі жағдайында жаздық бидайдың өсуі мен дамуын

бойынша биология ғылымының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Қазақстан

Республикасы Білім және Ғылым министрлігі SILKWAY халықаралық университеті

Магистрант: Эргашов Улугмурод Ғылыми жетекші: Шапалов Шермахан, PhD Шымкент 2020 ж

лигногуматтың
қолайлы концентрациясын анықтау;
2. Танаптық тәжірибелерде жаздық бидайдың өсуі мен дамуына

лигногумат әсерін анықтау
3. Лигногумат әсерінен жаздық бидайда қалыптасқан анатомиялық ерекшеліктерді анықтау
4. Лигногуматтың жаздық бидай дәнінің өнімділігі мен сапасына әсерін анықтау.
5. Лигногумат қолданудың экономикалық және биоэнергетикалық тиімділігін анықтау.

Жұмыстың міндеттері:

Лигногуматтың жаздық бидай Памят-47 сортының өсуі мен дамуына, өнім мөлшері мен сапасына әсерін зерттеу

сорты өнімі мен морфо-құрылымына әсеріне зерттеу.

нәтижелері лигногуматты қолдану арқылы жаздық бидай дәнінің өнімділігі мен морфо-құрылымын

жақсартуға болатындығын көрсетеді.
Сабақтың ішкі құрылымында арқаулық ұлпаның қалыңдауына байланысты бидайдың жапырылуға төзімділігі артады.
Өнімнің технологиялық сапасының жақсаруына байланысты товарлық сұраныс жақсарады

орналасқан. Мөлдек мөлшері –16х6,3 м. Жалпы аудан –100,8 кв.м. Есепті

аудан-64м2.
Лигногумат тиімділігін зерттеу далалық тәжірибесі схемасы 7- кестеде келтірілген.
Фенологиялық байқаулар, биометриялық өлшемдер және өнімді құрылымдық талдау ауылшаруашылығы дақылдарын мемлекеттік сорттық сынау әдістемесі бойынша жүргізілді.
Жапырақтар тақтасы ауданы ұзындығын еніне көбейту арқылы түптену, түтіктену, масақтану кезеңдерінде егістіктің фотосинтездік әрекеті мен жапырақтардың ылғал ұстау қабілеті А.А.Ничипорович бойынша (1961) есептелді.
Анатомиялық құрылысын зерттеуде және сипаттауда мынандай еңбектер қолданылды. Эксперименттік жұмыс нәтижелерін өңдеуде Р.Н.Зайцев және Р.Ф.Лакин еңбектері пайдаланылды.
Бидай дәнінің технологиялық сапасы көрсеткіштерін анықтау Көкшетау қаласында орналасқан «Палата» ЖШС сынақ орталығында (аккредиттеу аттестаты № КZ.И.03.0767) жүргізілді
Құлау саны МемСТ 30498-97, дән маңызы ГОСТ 13586.1-68, жылтырлығы ГОСТ 10987-76 талаптарына сәйкес анықталды.
Экономикалық есептеулер ВИУА, ВНИЭСХ әдістемелерімен жүргізілді [60].
Өнім Сампо-300 комбайнымен мөлтекті түгел ору арқылы есепке алынып базистік кондицияларға келтірілді.
Дисперциялық және корреляциялық талдаулар Б.А.Доспехов (1982) бойынша жүргізілді

схемасы

мен өсу көрсеткіштеріне әсері

жаздық бидай тұқымының өнуіндегі өзгерістер
1. Бақылау, лигногуматсыз; 2. 0,05%

концентрациядағы лигногумат; 3. 1,0% концентрациядағы лигногумат.

оның лигногумат қолдануға байланысты өзгеруі

динамикасы (лигногумат қолданғанда), ц/га

бақылау вариантымен салыстырғанда өсу

энергиясы – 6,7-18,6%-ке, тұқымның өнгіштігі – 1,0-2,5%, сабақша ұзындығы – 6,7-33,9%-ке, тамыр ұзындығы – 16,5-34,8%-ке, өскін массасы – 3,9-8,5%-ке жоғарылады. Ең жоғары нәтиже лигногуматты 0,05% концентрацияда қолданған вариантта алынды, лигногумат концентрациясын одан әрі жоғарылатудың жаздық бидай дәнінің өну динамикасы мен бастапқы өсу көрсеткіштеріне кері әсері болатындығы анықталды.
2 Лигногуматты қолданғанда өсімдіктер биіктігі, аудан бірлігіндегі өнімді сабақтардың қосынды ұзындығы жоғарылайды және олар дән өнімділігімен тығыз байланыста болады. Топырақ бетіндегі өсімдіктер қалдықтары саны және олардың салмағы жоғарылайды, осыған байланысты топырақтың жел эрозиясына төзімділігі күшейеді.
3 Лигногуматты қолданғанда өнім құрылымы өзгереді. Өнімді сабақтар саны артады,масақтағы масақшалар саны және дәндер саны, 1000 дәннің массасы ұлғаяды. Осыған байланысты жоғары өнімділік қалыптасады. Қосымша түсім мөлшері 1,2 және 5,4 ц/га. Лигногуматты қолданғанда қосымша мөлшері ұлғаяды.
4 Жаздық бидай өнімінің технологиялық сапасына (құлау саны, дән маңызы, шынылығы, маңыз сапасы ) теріс ықпалы байқалмайды, өнімділіктің жоғарлауына байланысты аудан бірлігінен жиналған дән уызы мен протеин мөлшері жоғарылайды.
5 Лигногумат әсеріне байланысты бидай сабағының ішкі құрылымдық элементтері өзгереді. Механикалық ұлпаның қалыңдығы, өткізгіш шоқтар саны мен ауданы, паренхималық клеткалар көлемі мен қатар саны артады. Сабақта механикалық ұлпаның қалыңдауына байланысты, жапырылуға төзімділігі артады.
6 Экономикалық талдау нәтижелері бойынша лигногуматты қолдану тиімділігі жоғары болды. 0,05% лигногуматпен түптену және гүлдену фазасында өңдеу варианты ең тиімді деп танылды, бұл вариантта әр гектардан алынған таза пайда 14244 теңге, рентабельдік деңгейі 302,4 % құрады. Энергетикалық тұрғыдан лигногуматты қолдану тиімділігі жоғары болды.