Тақырып: Тыныс алудың организм үшін маңызы. Тыныс алу кезеңдері. Тыныс алудың

алудың реттелуі.
Дәрістің жоспары:
Тыныс алу, оның маңызы. Тыныс алу жүйесі.
Тыныс алудың

кезеңдері.
Тыныс алу қозғалыстарының биомеханикасы.
Өкпе мен ұлпалардағы газдар алмасуы.
Газдардың қанмен тасымалдануы.
Тыныс алудың реттелуі

тотығу үрдістерінде пайдаланылуы, сондай-ақ организмнен көмір қышқыл газын шығару үрдістерінің

жиынтығы.

еттері.
Тыныс жүйкелері.
Тыныс орталықтары (ОЖЖ).
Өкпенің морфо-функциялық бірлігі ацинус болып табылады.
Рис 91

– өкпенің желденуі, атмосфералық ауа газдарының өкпе альвеолаларына және өкпеден

сыртқы ортаға тасымалдануы.
Өкпедегі газдар алмасуы – альвеола ауасы мен қан арасындағы газдар алмасуы.
3. Газдардың қан арқылы тасымалдануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан өкпеге тасылуы.
4. Ұлпалардағы газдар алмасуы –оттегінің капиллярлар қанынан ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан қанға диффузиясы.
5. Ұлпалық тыныс алу –жасушалардағы тотығу-тотықсыздану үрдістері.

жүзеге асады. Өкпе оның соңынан дем алғанда кеңейіп (инспирация) және

дем шығарғанда (экспирация) тарылып пассивті түрде ілесіп отырады.

еттері.
Трапеция тәрізді еттер.
Үлкен және кіші көкірек еттері.

және вертикал бағытта ұлғаяды.
Осылайша, дем алу – белсенді үрдіс.

тарылады. Белсенді дем шығаруға экспирация еттері қатысады:
Құрсақ еттері (ішкі және

сыртқы қиғаш, тік және көлденең құрсақ еттері).
Ішкі қабырға аралық еттер.

физикалық-физиологиялық моделінен көрінеді.

болады, ондағы қысым теріс.
Жай дем алғанда ол –6 мм с.б.,

терең дем алғанда –20 мм с.б. дейін төмендейді.
Жай дем шығарғанда –3 мм с.б.
Плевра қуысындағы теріс қысым өкпенің серпімділігіне байланысты.
Өкпенің серпімділігі – өкпенің өз көлемін азайтуына тырысатын күші.

(сурфактант) беттік керілуіне.
Альвеолалар қабырғасында эластикалық және коллаген талшықтардың болуына.
Бронх еттерінің

тонусына.

Егер плевра саңылауына ауа кірсе пневмоторакс дамиды, өкпе бүрісіп қалады.

газдарының қоспасы Альвеолалық ауа - альвеолаларды толтырып тұрған ауа қоспасы,

ол организмнің ішкі газ ортасы болып табылады.
Шығарылатын ауа – атмосфералық және альвеолалық ауалырдың қоспасы.

олардың қандағы кернеуінің айырмашылығы нәтижесінде диффузия жолымен жүзеге асады.
Газдардың меншікті

қысымы мен кернеуі (мм с.б.)

л.
Қосымша дем алу ауасы – 1,5 – 2,5 л.
Қосымша дем

шығару ауасы – 1,2–1,5–2 л.
ӨТС – 3,5 –5 л (ӨТС жынысқа, жасқа, бойға байланысты)
Қалдық ауа – 1 л.
Дем алу сыйымдылығы – ҚТА + қосымша дем алу ауасы.
Функциялық қалдық ауа (ФҚА) = қосымша дем шығару ауасы + қалдық ауа
ӨЖС = ӨТС + ҚА = 4,5 – 6 л
ТМК = 6 – 8 л.

түрінде.

эритроцит Hb-імен қосылыс түрінде тасымалданады.
1г Hb 1,34-1,36 мл О2-ні байланыстыра

алады.

қисығымен көрсетіледі, оны Баркфот зерттеген
Қанның оттегіге сыйымдылығы О2-нің 100 қанмен

байланыса алатын ең үлкен мөлшері, 18-20 мл немесе 180-200 мл/л.

48-51об%.
Карбгемоглобин түрінде – 4-5 об%.
НСО3 иондары –плазмада Na бикарбонатын –

NaHCO3 в эритроциттерде КНСО3 түзеді.
СО2 тасымалдану механизмінде эритроциттер карбоангидразасының маңызы зор, ол көмір қышқыл газын СО2 және Н2О-ға ыдыратады, СО2 альвеола ауасына өтеді.

орталығының орналасуын 1812 ж. Легалуа, кейін Флуренс, 1885 ж. Миславский

зерттеген. Олар кесу және тітіркендіру әдісімен тыныс орталығының сопақша мида орналасатындағын дәлелдеді.

– ОЖЖ-нің түрлі бөлімдерінде орналасқан жүйкелік құрылымдардың жиынтығы, орталықтар үркері.

Жұмысшы орталық булбарлық болып табылады. 1. Сопақша ми – инспираторлық және экспираторлық жүйкелер, дорсалдық және вентралдық ядроларда орналасады, орталықтың автоматиялық қасиеті бар. 2. Вароли көпірі – пневмотаксиқалық және апнейстикалық орталықтар.

шығарса тыныс баяулайды.
Апнейстикалық орталық – ол булбарлық орталықтағы заттар алмасуы

мен оның тонусын реттейді деп есептеледі.
Гипоталамус аймағы да тыныстың реттелуіне қатысады.
Ми қыртысы – тыныстың сыртқы ортаның өзгермелі жағдайларына бейімделуін қамтамасыз етеді.

бөлімінде – қабырға аралық еттердің ядролары.

афференттік импульстерді өкпенің, тыныс жолдары мен тыныс еттерінің механорецепторларынан алады.
Тыныс

орталығының гуморалдық реттеушісі хеморецепторлардан келетін ішкі ортаның газ құрамы туралы сигналдар болып табылады. Хеморецепторлар:
Орталық (булбарлық)
Шеткі

Н+ концентрациясына сезімтал. Алғаш рет СО2 рөлін Фредерик 1890 ж

дәлелдеі.

Шеткі хеморецепторлар тамырларда орналасады.
Ұйқы артериясының бифуркациясында каротид денесі орналасқан, ол қанның газ құрамының өзгерістеріне сезімтал:
О2 кернеуінің төмендеуіне (гипоксемия).
СО2 кернеуінің жоғарылауына (гиперкапния).
Н+ концентрациясының артуына (ацидоз)

қоздырады.

пен Брейер иттің жұлыны мен n. Vagus-ынсақтай отырып мойынының барлық

ұлпаларын кесті, сосын екі жақты пневмоторакс жасағанда көкірегі дем алса, өкпені үрлеп кергенде – дем шығарған.

Кезбе жүйкені кескен соң рефлекс жоғалған, тыныс баяулаған және тереңдеген.

ритмических чередовании вдоха и выдоха связывают с попеременным возбуждением инспираторных

и экспираторных нейронов по принципу отрицательной обратной связи.

ядроларға барады. Кезбе жүйкенің афференттік талшықтарындағы ӘП жиілігі дем алғанда

артады және дем шығарғанда төмендейді.

қамтамасыз етеді.
Тыныстың қоршаған орта мен организм тіршілігінің өзгерістеріне бейімделуін қамтамасыз

етеді.