Тақырыптың аты: Етті өңдейтін өнеркәсіптердің маңызы мен бөлшектеу цехы

тағам индустриясының маңызды саласы болып келеді. Адамдар үшін ет өнімдері

тек қана тағам ретінде ғана емес, энергетикалық қажеттілік ретінде де қолданады. Сол уақытта жануар тектес ақуыздар тек 80 пайызға қанағаттандырылады. Ет өнеркәсібіндегі ең маңызды бөлімі ет және ет өнімдерінің сапасын жоғарлату.

әртүрлі тамаққа, техникалық, фармацевтік, азықтық өңдеуден өткізумен айналысады. Өнімділік қуатына

қарай 5 категориялы ет комбинаты болады: І-ші категориялы - бір аусымында 50 т ет өндіреді; ІІ-ші категориялы - 30 т; ІІІ-ші категориялы-20 т; ІV-ші категориялы –10т; V-ші категориялы -5 т дейін.
І және ІІ категориялы ет комбинаты-2 және 3 қабатты, қалғандары бір қабатты болады, 5-6 қабатты үлкен ет комбинаттары да бар. Мәселен Семей ет комбинаты-күніне 2000 бас ірі қара және 12 мың басқа дейін қой өткізеді. Мұндай ет комбинаттарында мал қора, негізгі өндірістік орталық және басқа қосымша мал қоятын орындары болады.

және биологиялық құндылығы, дәмдік қасиеті мен аспаздық тағайындалуы бойынша өзара

тең емес.
Толық құнды ақуызы көп, толық құнсыз ақуыздары аз, яғни ақуызды сапалық көрсеткіші (триптофанның оксипролинге қатынасы) жоғары еті бар ұша бөліктері едәуір құнды болып келеді.

тоңазытқышы
Тері кептіру цехі
Малды союға дейін ұстау орны
Дайын өнім тоңазытқышы
Сапаны бақылау

зертханасы

I.

Мал етінің сүрленген өнім өндіруге арналған сан етін, төсін және

төс етін бөліп алады, қалған бөліктері жіліктеуге кетеді.

 
 

номерлеу;
- түрлі жануар ұшаларына белгілер салу;
- залалсыздандыруға бағытталатын

етті таңбалау және сақтау;
- етті өндірістік қайта өңдеуге жіберуге септігін тигізетін ақауларды ескеру (дұрыс араламау,тауарлық түрінің бұзылуы, бұлшық ет және май ұлпалары біртұтастығының бұзылуы);
- цех едендерін, қабырғаларын, терезе жақтауларын көмкермелеу;
- цехтағы арба өзге тасымалдағыштарды таңбалау;
- жарық беру, желдету, температура мен ауаның салыстырмалы ылғалдылығын бақылау құралдары;
- жалпы қолданыс орындарының жай-күйі (киім ілгіштер, душ орындары, санитарлық жүйе, демалыс орыны т.б);
- қол жуғыштармен қамтылуы ( 1-қолжуғыш,10-15 адамға).

11 бөлікке бөледі. Ірі қара мал ұшасын тігінен қақ бөліп

сақтайды, сатуға ия болмаса өңдеуге шығарарда, 11-ші және 12-ші төс омыртқаларының және қабырғаларының арасынан көлденеңдеп кесіп, төртке бөледі. Кеуде жақ бірден төрт бөлігін - жеті бөлікке, жамбас – сан жақ бөлігін – төрт бөлікке шауып бөледі. Сонда қақ бөлінген ұшадан 11 кесек ет алынады. Алынған мүшелерді үш тауарлық сұрыптың біріне жатқызады. Ірі мал ұшасын үш сұрыпқа бөледі. Бірінші сұрыпқа ұшаның ең жақсы бөліктерін жатқызады - жамбас-сан, белдеме, арқа, жауырын және төс. 1 сұрып етінің үлесі 88% шамасында. 2 сұрыпқа – мойын және шап (пашина) еттері кіреді, шығымы 7% -дай. 3 сұрыпқа тамақтық сапалығы төмендеу бөліктері жатады-бауыздау еті, алдыңғы және артқы сирақ (голяшки), шығымы 5%. Бұл бөліктердің құрамында сүйек және дәнекер ұлпа көп, бұлшық ет аз. Сатуға және кулинарлық іске түскен кесек еттердің ерекше аттары болады, мысалы сүбе-филе, сан еттерін – жая дейді

мен аспаздық қасиеті жоғары ұша бөлігі. Мүшенің алдыңғы жамбас бөлігінде

омыртқа сүйектері аймағында бұлшық ет ішілік және тері асты майы бар нәзік жіңішке талшықты бұлшықтар орналасқан. Сан сүйегінің алдында және бойында орналасқан бұлшықтар, әсіресе тізе бөлігінде тығыз консистенциялы. Бұл мүше етін қуыру үшін, сүйегінен сорпа, щи жасау үшін қолданады. Жамбас сан мүшесінің артқы бөлігінде ең нәзік бұлшықтар санының ішкі бетінде орналасқан. Ет бетінде май қабаты жинақталған. Сүйектері ірі және жоғары май мөлшерімен ерекшеленеді. Ішкі бөлігін қуыру үшін, етін бефстроген жасау үшін, сыртқы бөлігін бұқтырма жасау үшін қолданады.
Арқа мүшесі – омыртқаның өскінділері бойымен орналасқан бұлшық еттері бар ұша бөлігі. Қабырға үстінде бұлшық ет қабатпен орналасқан. Арқа бөлігінде май бұлшық ет бетінде және арасында жиналады. Артқа омыртқасы бойымен орналасқан ет антрекот деп аталады және нәзік, майлы бұлшық ет ұлпасынан тұрады.
Жаурын – сапасы бойынша тең емес еттен тұрады. Бұл мүшенің ең жақсы бұлшықтары жаурын сүйегінің артында және арқа омыртқасының бойында орналасқан. Жаурын аймағында май жиналмайды, май негізінен сыртқы бетінде жиналады. Жаурын бойымен бұлшықтармен бірігіп кеткен тығыз жалғаушы пленка өтеді. Жаурын асты бөлігіндегі бұлшықтар, омыртқа бойымен орналасады және «мәрмәрлі» және нәзік консистенциялы болады. Жаурын мүшелерінің аспаздық қолданылуы – сорпа, щи, гуляш үшін, етті ірі кесектермен қуыру үшін.

жақсы бөлігі. Ол филе бөлігінен, филе покромкасынан және ішкі филе

шап етінен тұрады. Филе бөлігі омыртқа аймағында жатқан нәзік маймен қатпарланған бұлшықтан тұрады. Филе покромкасы үш жақты бағытта орналасқан тығыз бүйір бұлшық еттен тұрады. Аспаздық тағайындалуы – ромштекс, сорпа, гуляш, котлет фаршын, бифштекс, азу, кәуап.
Иық бөлігі – арқа мүшесіне ұқсас, бірақ айырмашылығы арқа омыртқасының астында бұлшықтар болады және сыртқы бетінде кебу қабықшасы мен тері асты майы болмайды. Иық сүйегі майға, минералды тұздарға, ароматты заттарға бай. Бөлшек саудада мүшені иық сүйегі бойымен кеседі. Аспаздықта бұл бөлігін мөлдір сорпа жасауда, етін котлет жасауда қолданады.
Төс мүшесінде –  едәуір майы мол болып келеді. Төс мүшесінің артқы бөлігінде және олардың арасында тез пісетін жалғаушы ұлпа бар. Аспаздық тағайындалуы – майлы щи, борщ және сорпалар, етінен – гуляш.
Мойын – тығыз қабықты бұлшық ет талшығынан тұратын дөрекі бұлшықпен сипатталады. Мойын омыртқасы бойымен серпімді сары түсті аспаздық өңдеуге келмейтін самай-мойын байланысы өтеді. Аспаздық тағайындалуы – сорпа үшін, еті – фарш үшін.
Шап еті негізінен жалғаушы ұлпадан тұрады. Май ішкі бөлігі жағында жинақталады, оның мөлшері малдың күйіне байланысты. Бұлшықтар шап етінде біртекті емес, сыртқы жағында олар жұқа, тығыз және қатты. Бұл мүшенің ең жақсы бөлігі – ортасы, онда дұрыс емес сопақ пішінді ұзынша бұлшық еті бар. Шап етін сорпа және борщ жасауда, піскен түрінде салма ретінде қолданады.
Бауыздау – ауыз омыртқа тұсы. Бұл бөлігінде бұлшық ет пен май ұлпасы аз, дөрекі жалғаушы ұлпа мен сүйек көп. Оның қою түсіне байланысты түрі онша емес. Аспаздық тағайындалуы – сорпа үшін, ал піскен және шикі еті фарш жасауда қолданылады.
Алдыңғы сирақ негізінен жалғаушы ұлпалардан құралған еттен тұрады. Бұл мүшеден сілікпе және сорпа жасайды.
Артқы сирақтарында бұлшық ет және май ұлпалары жоққа жақын, бірақ сүйек пен жалғаушы ұлпа көп. Оны сапасы төмен сорпа және сілікпе жасау үшін қолданады.

6-төс; 7-мойын; 8-шап еті; 9-бауыздау; 10-алдыңғы сирақ; 11-артқы сирақ.

айыру, арнайы тақтайшалары бар үстелде
пышақ көмегімен іске асырылады. Тақтайшаларды

қатты
терек ағашынан дайындайды және олар үстелге дұрыс, қатты
ұстатылуы керек. Қазіргі уақытта көптеген ет
комбинаттары тақтайшалармен төмеңгі қысымды
полиэтилендерді қолданады. Әр сүйектен айырушы және
сіңірден айырушы екі пышақпен мусатқа ие болуы керек.
Жылу өткізгіш едендері бар өндірістерде (тасты, плиталы,
бетонды т.б.) жұмыс орындарында торлы темірлер пастилдерді
аяқ орнатылады. Олар жұмысшы аяқтарының ысып кетуінен
қорғайды. Жұмысты бастар алдында, сол жерді дұрыс
дайындап алу қажет. Сүйектен айырушыларға ұшаны жай
жұмысшы әкелуі тиіс.

ең соңғы қабырғадан кейін көлденеңінен кесіп екіге бөледі: алдыңғы және

артқы бөлікке. Екі бөлікті алты бөлшекке бөліп, 2 сұрыпты етке жатқызады. 1 сұрыпқа жанбас, белдеме (сүбесімен), арқа-қол (төсімен, мойынымен) еті кіреді. 1 сұрып етінің, ұшаның салмағынан, шығымы 93%-дай. 2 сұрыпқа – бауыздау еті, алдыңғы және артқы сирақтар.

3-арқа жауырын (төс, мойын қасы); 4- бауыздау; 5-білек (кәріжілік, шынтақ

жілік); 6-артқы сирақ.

3-ші мойын омыртқасы арасынан кесіледі. Мойын омыртқаға алғашқы 2 мойын

омыртқалары кіреді, оның еті қатты болады, жалғаушы және сүйек ұлпа мөлшері көп болады. Мойын омыртқа сорпа және дірілдек жасауда, ал еті пісірілген түрде турама жасауда қолданады.
Жауырын-арқа мүшесі (төс және мойын етімен қоса) – алдыңғы бөлу сызығы мойын омыртқаны бөлу сызығы бойымен өтеді; артқы сызығы 10-шы және 11-ші омыртқа арасынан; төменгі сызығы - иық-шынтақ буыны арқылы өтеді. Бұл мүшеге 5 мойын омыртқасы (3-шіден 7-шіге дейін), жауырын және қол сүйегі, 10 арқа (төс) омыртқасы сәйкес қабырғаларымен бірге және шеміршекпен бірге төс кіреді. Бұл мүше бөліктері тағамдық құндылығы жағынан бірдей емес.
Қол - жауырын-арқа мүшесінен иық-шынтақ буыны арқылы ажыратылады. Қол етінде көп сүйек және жалғаушы ұлпа көп, сондықтан дірілдек және сорпа жасауда қолданылады.
Белдеме - алдыңғы сызығы жауырын-арқа мүшесін бөлу сызығы арқылы, яғни 10-шы және 11-ші омыртқа арасынан; артқы сызығы - 5-ші және 6-шы белдеме омыртқа арасынан өтеді. Мүшеге 3 арқа омыртқалары мен қабырғалар (11-шіден 13-ге дейін), 5 белдеме омыртқасы, шап етінің бөлігі, сонымен қатар бүйрегі мен бүйрек маңы майлары кіреді.
Жамбас-сан - алдыңғы бөлу сызығы белдеме мүшесін бөлу сызығы арқылы, яғни 5-ші және 6-шы белдеме омыртқасы арқылы; артқы сызығы -  асық жіліктің ортасынан өтеді.
Артқы сирағы - асық жіліктің ортасынан бөледі. Артқы сирағына асық жіліктің жартысы, ахилл сіңірі кіреді. Оның құрамында сүйек және жалғаушы ұлпа көп болғандықтан дірілдек және сорпа жасауда қолданады.

бұрынғы ұлттық әдіспен астасып жатыр, оны бөлу де бұрынғы әдіске

ұқсайды.
Жал – мойын омыртқаның үстіндегі, жалдың астындағы қалың майлы қабат, ауыз омыртқадан бастап төске тірелетін бір ғана сүйекке дейінгі аралықтағы білемделген майды мойын етке жібермей сылып, бөліп алады.
Мойын омыртқа – алғашқы жағы баспен қабысып жатқан ауыз омыртқадан басталып, артқы жағы арқырғы омыртқа мен төске тірелетін бұғана омыртқамен шектеледі.
Шоқтық-жаурын жағы жаурынды төспен байланыстырып тұрған бұлшық еттің жігімен бөлінеді, ал оның төменгі жағы бұғана сүйектің буынынан өтеді.
Тоқпан жілік – мұның жоғарғы шегі тоқпан жіліктің кәрі жілікпен қиылсқан тұсымен, төменгі шегі – кәрі жіліктің сидам сираққа тақау қабырғалардың ұшымен өтеді.
Төс қабырға – мұның алдындағы шегі мойын омыртқаның жігімен, артқы жағы 6 және 7-ші қабырғалардың арасымен төменгі жағы 1-6 қабырғалардың ұшымен өтеді.
Төс – жоғарғы шегі қабырғамен шектесетін шеміршек бойымен өтеді.

тұсынан басталып, артқы жағы соңғы қабырғамен шектеледі де, төменгі қабырғаның

үштен бір бөлігін қамтиды.
Қабырға - әлгі бел омыртқаға сәйкес келеді, сол шабылған тұстағы 7 мен 18 қабырғалардың төменгі үштен екі бөлігі қамтылады.
Сүбе омыртқа – мүшелердің алдыңғы шегі омыртқалардың бойымен өтеді, артқы жағы соңғы бел омыртқамен шектеледі, бүйір тұсы қабырғалардың ұшындағы шеміршектерді қуалап өтеді.
Шап ет – омыртқаның, қабырға мен артқы сан еттің етегін қамтып кетеді.
Артқы санды жамбас – мүшелеген кезде оның алдындағы бөлігі бел омыртқамен шектеледі де, артқы жағы асықты жіліктің жоғарғы басын қамтиды.
Асық жілік – асық жіліктің жоғарғы жағынан бастап, жалаңаш жіліншікке дейін, яғни тілерсек сіңірі ұштасқан тұстан 2 см әрі барып шектеледі.
Алғы жіліншік – кәрі жіліктің ұшын, жалаңаш сирақ пен топайлы бақалшақты қамтиды.
Артқы жіліншік – үлкен жіліншіктің төменгі жақтан үштен бір бөлігін және тілерсекті түгел қамтиды.

бұзу:
1-бауыздау тұсы, 2-мойын, 3-желкедегі жалдың майы, 4-шоқтық-жаурын тұсы, 5-қолтық

ет, 6-төс, 7-төстік, 8-сауыр, 9-қабырға, 10-белдеме, 11-шап ет, 12-артқы аяқтың жамбас жағы, 13-сан еті, 14-алдыңғы жіліншік, 15-артқы жіліншік.
 

бөлінген жартылай ұша түрінде болады. Әрбір жартылай ұша жеті сұрыпты

кесекке бөлініп, екі сұрыпқа жіктелінеді.
І сұрыпқа сан, төс, белдеме (шаппен), арқа және жауырын  бөлшектері енеді.
І сұрыпты кесек еттер шығымы жартылай ұшаның салмағынан 94%. ІІ сұрыпқа білек (рулька) және артқы сирақ енеді, олардың үлесіне 6% келеді.
Жауырын - артқы сызығы 5-ші және 6-шы артқы омыртқалары арасында 6-шы және 7-ші кабырғалардың арасын кесіп өтеді; төменгі сызығы қол шынтақ буыны арқылы өтеді. Бұл мүшеге 7 мойын және 5 арқа омыртқалары, алғашқы кабырғалар толығымен және 6-шы және 7-ші қабырғалардың төменгі бөліктері, жауырын шеміршегімен  бірге,  қол сүйегі және төс сүйегінің алдыңғы бөлігі кіреді.
Қол - қол-шынтақ буыны арқылы бөледі. Қолынан дірілдек, сорпа жасалады.
Арқа мүшесі - алдыңғы сызығы жауырын бөлігін бөлу сызығы арқылы; артқы сызығы - соңғы қабырға (14-ші) және сәйкес омыртқа арқылы; төменгі сызығы қабырғалардың ортасынан көлденеңінен кесу арқылы өтеді. Бұл мүшеге 9 арқа омыртқасы (6-шыдан 14-шіге дейін) және оларға сәйкесінше омыртқалардың үстіңгі бөлігі. Бұл бөлігін котлет, эскалоп, шницель, кәуап жасау үшін қолданады.
Төс - алдыңғы бөлу сызығы - жауырын бөлігін бөлу сызығы арқылы; үстіңгі сызығы - арқа бөлігін бөлу сызығы арқылы; артқы сызығы - соңғы қабырға арқылы өтеді. Төске 9 қабырғалардың (6-шыдан 14-шіге дейін) астыңғы бөлігі және төс сүйегінің артқы бөлігі жатады. Төсті қуырады, бұқтырады, борщ, сорпа жасауда қолданады.
Шап етімен бірге белдемесі - алдыңғы сызығы соңғы қабырға артынан, бірінші белдеме омыртқасы арқылы; артқы сызығы - 6-шы және 7-ші белдеме омыртқасы арасынан өтеді. Ең құнды және нәзік еті мүшенің үстіңгі жағында орналасқан, ол котлет, эскалоп, кәуап жасау үшін қолданады. Төменгі бөлігінде (шап еті) майы көп болады, гуляш, турама жасау үшін қолданылады.

шаппен; 5-сан еті (окорок); 6-білек (рулька); 7-артқы сирақ.